Türkiye’de Kentsel Dönüşümün Dönüşümü: Kurumsal Bir Açıklama Denemesi

Bu makalenin amacı son on beş yılda Türkiye’nin kentsel yenileme/kentsel dönüşüm politikasının geçirdiği dönüşümlere hukuki ve kurumsal dinamikler üzerinden açıklayıcı bir çerçeve oluşturmaktır. 2002 yılında AKP’nin iktidar olması ile birlikte oluşturulan kentsel dönüşüm siyasası, başlangıçta büyük ölçekli planlar eliyle kentlerin karmaşık mekânsal, ekonomik ve sosyal sorunlarına çözüm bulmayı hedeflemiş ve bu yolda yerel yönetimlere ciddi yetkiler tanımıştır. 2010 sonrası dönemde ise, kentsel dönüşüm politikasında köklü bir değişim yaşanmış ve büyük ölçekli proje anlayışından uzaklaşılarak parsel/bina bazlı ve parçacıl dönüşüm projelerinin önü açılmıştır. Dahası, bu yeni dönüşüm politikasının başat karar vericisi merkezi yönetim olmuş, yerel yönetimlerin yetkileri büyük oranda daraltılmıştır. Bu önemli dönüşümlerin altında yatan temel sebep 2002-2010 arasında uygulanmak istenen kentsel dönüşüm projelerinin neredeyse tamamının hukuki belirsizlikler, planlama mevzuatının karmaşası ve kurumsal çatışmalar sonucunda başarısızlıkla sonuçlanmasıdır. 2010 sonrası yavaşlayan ekonomi realitesi ile yüzleşen AKP hükümeti, emlak sektörü üzerinden ekonomiyi canlandırma adına hızlı kentsel dönüşüme ihtiyaç duymuş ve bir önceki dönemin sorunlarını çözebilmek adına tüm yetkinin merkezde toplandığı bir dönüşümü tetiklemiştir. Bu yeni dönüşüm politikası kentlerin sorunlarına bütünsel ve rasyonel çözümler üretmekten uzak, kısa vadeli kâra odaklı ve orta ve uzun vadede daha büyük sorunlar yaratmaya gebe bir politikadır.

Anahtar Kelimeler:

kentsel yenileme, merkezileşme, Kentsel dönüşüm, politika başarısızlığı

he Transformation of Urban Transformation in Turkey: An Institutional Analysis

This article provides an explanation to the transformation of Turkey’s urban regeneration policy after 2002 based on legal and institutional dynamics and conflicts. Formed after AKP came to power in 2002, Turkey’s initial regeneration policy sought to find rational solutions to the complex spatial, economic and social problems of cities via large-scale regeneration projects. Furthermore, local governments had been substantially empowered in the implementation of regeneration projects. After 2010, however, Turkey’s regeneration policy dramatically changed to move away from large-scale project making towards a policy that is geared towards the demolishing and rebuilding of single buildings and plots. Central state institutions have become the primary decision makers in this transformed regeneration policy and local governments have lost much of their authority in decision-making and project implementation. What explains these important transformations is the almost complete failure of the initial regeneration policy in effect between 2004-2010 due to the irrational and confusing legal framework and institutional design behind urban regeneration as well as the strong discontent the projects generated among people residing in project areas as well as NGO’s, who effectively used the law against the projects. In response to these failures, the AKP government, which was facing a slowing economy after 2010, radically changed the regeneration policy to generate economic growth through the construction sector. By centralizing decision-making, narrowing the scale of projects down to single plots/buildings and weakening social movements and opposition, the government triggered a very rapid, yet fragmented and short-term profit oriented, regeneration process that is likely to generate more problems than it solves.

Keywords:

Urban transformation, urban renewal, centralization, policy failure,

PDF

___

Acemoglu, D. ve Üçer, M. (2015). The Ups and Downs of Turkish Growth: 2002-2015. NBER Working Paper no. 21608.
Adıgüzel, Ş. (2012). 6360 Sayılı Yasanın Türkiye’nin Yerel Yönetim Dizgesi Üzerine Etkileri: Eleştirel Bir Değerlendirme. Toplum Ve Demokrasi, 6 (13–14), 153–176.
Ahunbay, Z; Dinçer, İ. ve Şahin, Ç. (der.) (2016). Neoliberal Kent Politikaları ve Fener-Balat-Ayvansaray: Bir Koruma Mücadelesinin Öyküsü. İş Bankası Kültür Yayınları.
Aksümer, G ve Yücel, H. (2018). Immaterial Dimensions of the Right to the City: The Case of Istanbul’s Derbent Neighborhood in the Urban Transformation Process. Planlama, 28(1), 76-89.
Alkan, A. (2015). New metropolitan regime of Turkey: Authoritarian urbanization via localgovernment restructuring. Lex Localis, 13(3), 849–877.
Akilli, H. ve Akilli, H. S. (2014). Decentralization and recentralization of localgovernments in Turkey. Procedia Social and Behavioral Sciences, 140, 682–686.
Aysev Deneç, E. (2014). The Re-Production of the Historical Center of İstanbul in 2000s: A Critical Account on Two Projects in Fener-Balat. METU JFA, 31(2), 163-188.
Balaban, O. (2013). Neoliberal yeniden yapılanmanın Türkiye kentleşmesine bir diğer armağanı: Kentsel dönüşümde güncelin gerisinde kalmak. A. Çavdar ve P. Tan (ed.) Istanbul: Müstesna Sehrin Istisna Hali (içinde). İstanbul: Sel Yayıncılık. Ss: 51-80.
Balamir, M. (2005) Türkiye’de Kentsel İyileştirme ve Dönüşüme İlişkin Güncel Öneri ve Modeller. Mimarlık Dergisi, Mart-Nisan Sayısı, 322: 28-35.
Bartu-Candan, A. and Kolluoğlu, B. (2008). Emerging spaces of neoliberalism: a gated town and public housing project in Istanbul. New Perspectives on Turkey, 39, 5–46.
Bezmez, D. (2008). The politics of waterfront regeneration: The case of halic (GoldenHorn), Istanbul. International Journal of Urban and Regional Research, 32(4), 815–840.
Çelik, A. (2013). Yerel Özerklik Açısından 5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun Genel Bir Değerlendirilmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 18(1), 17-28.
Dündar, Ö. (2001). Models of urban transformation: informal housing in Ankara, Cities, 18(6), 391–401.
Elicin, Y. (2014). Neoliberal transformation of the Turkish city through the Urban Transformation Act. Habitat International, 41, 150-55.
Eraydın, A ve Taşan-Kok,T. (2014). State Response to Contemporary Urban Movements in Turkey: A Critical Overview of State Entrepreneurialism and Authoritarian Interventions. Antipode, 46(1), 110-129.
Özkan Eren, M. ve Özçevik, Ö. (2015). Institutionalization of Disaster Risk Discourse in Reproducing Urban Space in Istanbul. ITU AZ 12(1), 221-241.
Erman, T. (2011). Ankara Kent Çeperinin Dönüşümüne İçeriden Bakmak. İdealKent, 2(4): 176-196.
İslam, T. ve Sakızlıoğlu, B. (2015). The Making of, and Resistance to, State-led Gentrification in İstanbul, Turkey. Loretta Lees; H.B. Shin ve E. Lopez-Morales (der.), Global Gentrifications: Uneven Development and Displacement (içinde). Bristol: Polity Press. Ss: 245-264.
İslam, T ve Enlil, Z. (2010). 5366 Sayılı Yasa Merkezli Dönüşüm ve Sulukula Örneği: Belediye’nin Hedefleri ve Yaşanan Gerçeklik. D. Özdemir (der.) Kentsel Dönüşümde Politika, Mevzuat, Uygulama (içinde). Ankara: Nobel Yayın. Ss: 317-334.
Kaplan, O. (2017). 5366 Sayılı Kanun Kapsamında Yenileme Alanlarında Gerçekleştirilen Kentsel Dönüşüm Süreci Üzerine Bir Deneme. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(2), 275-304.
Karaman, O. (2014). Resisting Urban Renewal in İstanbul. Urban Geography, 35(2), 290-310.
Kösebay Erkan, Y. (2013). Haydarpaşa Tren Garı: Bugün, Dün ve Yarın. METU JFA, 30(1), 99-116.
Kuyucu, T. (2017). Two Crises, Two Trajectories: The Impact of the 2001 and 2008 Economic Crises on Urban Governance in Turkey. F. Adaman; B. Akbulut ve M. Aksel (der.), Neoliberal Turkey and its Discontents: Economic Policy and the Environment Under Erdogan (içinde). London: I.B.Tauris. ss: 44-74.
Kuyucu, Tuna. (2014). Law, property and ambiguity: The uses and abuses of legal ambiguity inremaking istanbul’s informal settlements. International Journal of Urban and Regional Studies,38(2), 609–627.
Kuyucu, T, & Danış, D. (2015). Similar processes, divergent outcomes: A comparativeanalysis of urban redevelopment projects in three Turkish cities. Urban Affairs Review, 51(3),381–413.Kuyucu T. ve Ünsal, Ö. (2010). “Urban Transformation” as State-Led Property Transfer: An Analysis of Two Cases of Urban Renewal in Istanbul. Urban Studies, 47 (7), 1479–99.Lovering, J. ve Türkmen, H. (2011). Bulldozer Neo-liberalism in Istanbul: The State-led Construction of Property Markets, and the Displacement of the Urban Poor. International Planning Studies, 16(1), 73–96
Oktem Unsal, B. (2015). Impacts of the Tarlabaşı Urban Renewal Project: (Forced) Eviction, Dispossession and Deepening Poverty. Sustainable Development and Planning VII, 45-56. Oktem Unsal, B. (2015). State-Led Urban Regeneration in Istanbul: Power Struggles between Interest Groups and Poor Communities. Housing Studies, 30(8), 1299-316.Özdemir, D. (2011). The Role of the Public Sector in the Provision of Housing Supply in Turkey, 1950–2009. International Journal of Urban and Regional Research, 35(6), 1099–1117.
Özdemir, E ve Eraydın, A. (2017) Fragmentation in Urban Movements: The Role of Urban Planning Processes. International Journal of Urban and Regional Research, 41(5), 727-748.
Özden, P. (2010). Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Politikaları ve Mevzuatına Eleştirel Bir Bakış. D. Özdemir (der.) Kentsel Dönüşümde Politika, Mevzuat, Uygulama (içinde). Ankara: Nobel Yayın. ss:194-224.
Özden, Pınar. (2008) Kentsel Yenileme. Ankara: İmge Kitabevi.
Özkan Eren, M. (2017) 2000-2017 Yılları Arasında Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Siyaseti: Kartal Sanayi Alanı Dönüşüm Vakası. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Savaşkan, O. (2017). 2000 sonrası türkiyesi'nde yerel yönetimler reform süreci. Toplum Ve Bilim, 141, 140-172.
Tarakcı, S ve Turk, S.S. (2018). Impact of Planning on Land Value in Urban Renewal Practice: The Case of Istanbul-Fikirtepe. FIG Congress Proceedings.
Türkün, A., Öktem Uysal, B. ve Yapıcı, M. (2014). 1980’ler Sonrasınd İstanbul’da Kentsel Dönüşüm Mevzuat, Söylem, Aktörler ve Dönüşümün Hedefindeki Alanlar. A. Türkün (der.) Mülk, Mahal, İnsan: İstanbul’da Kentsel Dönüşüm (içinde). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. ss.79-139.
Ünsal, Ö. (2014). Neoliberal Kent Politikaları ve Direnişin Siyaseti: İstanbul’da Yeni Kentsel Muhalefet. A.B. Candan ve C. Özbay (der.) Yeni İstanbul Çalışmaları: Sınırlar, Micadeleler, Açılımlar (içinde). İstanbul: Metis Yayınları.
Yalçıntan, M., Çalışkan, Ç., Çılgın,K. ve Dündar, U. (2014). İstanbul Dönüşüm Coğrafyası. A.B. Candan ve C. Özbay (der.) Yeni İstanbul Çalışmaları: Sınırlar, Micadeleler, Açılımlar (içinde). İstanbul: Metis Yayınları.

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.