Kentsel Tarımın Tarihsel Süreç İçinde Değişimi

İlk yerleşimlerle birlikte kentsel yaşamın önemli ve ayrılmaz bir parçası olan tarım, Sanayi Devrimi ile birlikte kent içinden dışarı çıkmış, ancak savaş dönemlerinde nüfusun gıda ihtiyacını karşılama amacıyla tekrar önem kazanmıştır. Özellikle 1990’lı yıllardan sonra kentsel tarıma yönelik ilgi ve eğilim artmış, 2000’lerde ise kamusal politikalar çerçevesinde ele alınmaya başlanmıştır. Kentsel tarım “hanehalkı düzeyinde işlemelerden ticarileştirilmiş tarıma kadar geçimlik üretim ve işleme” biçimlerini kapsayan bir kavram olarak kent içinde ve çeperinde “yoğun bitki yetiştiriciliği ve hayvancılık yoluyla gıda ve diğer ürünlerin yetiştirilmesi, işlenmesi ve dağıtılması” olarak tanımlanmaktadır. Bu makale ise, Covid-19 pandemi dönemi ile birlikte daha da önem kazanan ve gıda güvenliği, gıdaya erişim ve ekosistem kavramı bağlamında kentsel tarım kavramını tarihsel bağlamda ele almaktadır. Kentsel tarım içinde bulunduğu kent için “gıda ve beslenme güvenliği”, “ekonomik”, “çevresel kalite” ve “ekosistem” açısından birçok fayda sağlamaktadır. Özellikle gelişmekte olan ve gelişmemiş ülkelerde kentsel tarım, gıdaya erişim konusunda ekonomik eşitsizliği ve gıda adaletsizliğini azaltmaya ve yerel kalkınmayı sağlamaya yönelik bir yaklaşım da olarak değerlendirilmektedir. Çevresel kalite ve ekosistem açısından ise kentsel tarım; biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi, kentlerde ısı adalarının ve karbon emisyonu oluşumunun azaltılması, kentin hava kalitesinin artırılması ve kentsel atıklar ile atık suların değerlendirilmesi ile kentin sürdürülebilirliğine katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kentsel tarım, gıda güvenliği, gıdaya erişim, ekosistem

Changing of Urban Agriculture in the Historical Process

Agriculture, which was an important and inseparable part of urban life with the first settlements, spread out of the city with the Industrial Revolution, but gained importance again to meet the food needs of the population during war periods. Particularly after the 1990s, interest in urban agriculture increased, and in the 2000s, it was addressed in public policies. Urban agriculture is defined as “the growing, processing and distributing of food and other products through intensive plan cultivation and animal husbandry in and around cities” in and around the city and encompasses “subsistence production and processing from household-level processing to commercialized agriculture”. Therefore, this article focuses on the concept of urban agriculture and its benefits in terms of “food and nutritional security”,“economy”, access to food, “environmental quality” and “ecosystem” which have become more important with the Covid-19 pandemic. Especially in developing and underdeveloped countries, urban agriculture is also seen as an approach to reduce economic inequality and food injustice and to ensure local development. In terms of environmental quality and ecosystem, it contributes to the sustainability of the city by maintaining biological diversity, reducing heat islands and carbon emissions, increasing air quality, and reusing urban waste and wastewater.

Keywords:

Urban agriculture, food security, access to food, ecosystem,

PDF

___

Agence France-Presse (2015). France decrees new rooftops must be covered in plants or solar panels. 20 Mart 2015 tarihinde https://www.theguardian.com/world/2015/mar/20/france-decrees-new-rooftops-must-be-covered-in-plants-or-solar-panels adresinden erişildi.
Akın, Y., Çelen, B., Çelen, M. F. ve Karagöz, A. (2020). Tarım ve pandemi: Covid-19 sonrası Türk tarımı nasıl değişmeli? International Journal on Mathematic, Engineering and Natural Sciences, 16, 904-914. doi: 10.38063/ejons.353.
Altieri, M. (2019). How urban agriculture can improve food security in US cities. 13 Şubat 2019 tarihinde https://phys.org/news/2019-02-urban-agriculture-food-cities.html adresinden erişildi.
Andreatta, S. L. (2015). Through the generations: Victory gardens for tomorrow’s tables. Culture, Agriculture, Food and Environment, 37(1), 38-46. doi: 10.1111/cuag.12046.
Arredondo-Garrido, D. (2016). References in Le Corbusier’s reorganisation of rural habitat, Journal of Architecture and Urbanism, 40(2), 99-109. doi: 10.3846/20297955.2016.1183531.
Bailkey, M. ve Nasr, J. (2000). From brownfields to greenfields: Producing food in North American cities. 11 Mayıs 2021 tarihinde https://foodsecurity.org/uploads/BrownfieldsArticle-CFSNewsFallWinter1999.pdf adresinden erişildi.
Bostanlar (1994). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. (Cilt 2, ss. 309-310). İstanbul: Kültür Bakanlığı/Tarih Vakfı.
Bullivant, L. (2012). Cyber gardening. 12 Nisan 2021 tarihinde https://www.domusweb.it/en/news/2012/10/11/cyber-gardening.htmladresinden erişildi.
Castillo, G. E. ve Langeveld, S. (2012). Yaşanabilir Kentler İçin Kent Bahçeciliği. D. Bahçeci (Der.), Kent bahçeleri, dünya deneyimi içinde (ss. 17-30). İstanbul: Yeryüzü Derneği Yayınları.
Chenarides, L., Grebitus, C., Lusk, J. L. ve Printezis, I. (2021). Who practices urban agriculture? An empirical analysis of participation before and during the COVID‐19 pandemic. Agribusiness, 37(1), 142-159. doi: 10.1002/agr.21675.
Cullen, M. T. (2020, Mart 29). COVID-19 and the risk to food supply chains: How to respond?, Food and Agriculture Organization of the United Nations, 15 Nisan 2021 http://www.fao.org/3/ca8388en/CA8388EN.pdf adresinden erişildi.
Devinen, A.S., Çağlın, P., Seifloo, A., Özer, B., Kutlar. Y., Yardım, N., Özdemir, H. ve Dizdarević, J. (2012). Kentsel tarım potansiyeli: İstanbul ve Saraybosna, Kentli Dergisi, 8, 44-51. 23 Kasım 2021 tarihinde https://www.skb.gov.tr/kentli-dergisi-sayi-8-s12986k/ adresinden erişildi.
Direk, M. (2012). Tarım tarihi ve deontoloji. Konya: Eğitim Yayınevi.
Dobele, M. ve Zvirbule, A. (2020). The concept of urban agriculture – Historical development and tendencies, Rural Sustainability Research, 43, 20-26. doi: 10.2478/plua-2020-0003.
Dubbeling, M., Campbell, M.C. Hoekstra, F., van Veenhuizen, R. (2009). Building resilient cities, Urban Agriculture Magazine, 22, 3-11. 14 Şubat 2020 tarihinde https://ruaf.org/assets/2019/11/Urban-Agriculture-Magazine-no.-22-Building-Resilient-Cities.pdf adresinden erişildi.
EcoLogicStudio, (2013). Alive: BioCities / Fibrous Structures / algae / architecture / cyber-Gardens / landscape / urban design / water. 13 Şubat 2019 tarihinde http://www.ecologicstudio.com/v2/project.php?idcat=7&idsubcat=71&idproj=127 adresinden erişildi.
EcoLogicStudio (2019). H.O.R.T.U.S. XL: algae / architecture / bio-computation / cyber-Gardens. 13 Şubat 2019 tarihinde http://www.ecologicstudio.com/v2/project.php?idcat=7&idsubcat=59&idproj=177 adresinden erişildi.
Ercoşkun, Ö. Y. (2007). Sürdürülebilir kent için ekolojik-teknolojik (eko-tek) tasarım: Ankara- Güdül örneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Ernwein, M. (2014). Framing urban gardening and agriculture: On space, scale and the public. Geoforum, 56, 77-86.
Freeman, C. (2003). Mısır, Yunan ve Roma. (S. K. Angı, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi (Orijinal eserin yayın tarihi 1996).
Friedman, Y. (a) (t. y.). Green architecture. 17 Temmuz 2018 tarihinde http://www.yonafriedman.nl/?page_id=435 adresinden erişildi.
Friedman, Y. (b) (t. y.). Mobile architecture: 10 principles of spatial urbanism. 17 Temmuz 2018 tarihinde http://www.yonafriedman.nl/?page_id=351&wppa-album=9&wppa-occur=1&wppa-photo=54 adresinden erişildi.
Friedman, Y., (1970). L’architecture mobile: vers une cite conçue par ses habitants. Tournai: Casterman.
Fresco, L. O. (2009). Challenges for food system adaptation today and tomorrow. Environmental Science & Policy, 12, 378–385. doi: 10.1016/j.envsci.2008.11.001.
Gimpel, J. (2004). Ortaçağda Endüstri Devrimi. (N. Özüaydın, Çev.). Ankara: TÜBİTAK Yayınları (Orijinal eserin yayın tarihi 1976).
Glaser, H. (1998). Hobi ve yarar bahçesi: Yararlı olan ve güzel olan, H. Sarkowicz (Der), Bahçelerin ve parkların tarihi içinde (ss. 225-235). Ankara: Dost Yayınevi.
Gray, J. (2018, Ekim 1). Reading Broadacre. Frank Lloyd Wright Foundation. 12 Mayıs 2021 tarihinde https://franklloydwright.org/reading-broadacre/ adresinden erişildi.
Green, J. (2012). Urban agriculture isn’t new. The dirt: Uniting the built and natural environments. 09 Mayıs 2021 tarihinde https://dirt.asla.org/2012/05/09/urban-agriculture-isnt-new/ adresinden erişildi. Hamilton, A. J., Burry, K., Mok, H-F., Barker, S. F., Grove, J. R. ve Williamson, V. G. (2014). Give peas a chance? Urban agriculture in developing countries. A review, Agron. Sustain. Dev., 34, 45–73. doi: 10.1007/s13593-013-0155-8.
Hatt, P. K. ve Reiss, A. J. (2002). 20. yüzyıl kenti. (B. Duru ve A. Alkan, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Holmer, R. J. ve Drescher, A. W. (2005), Allotment gardens of Cagayan de Oro: Their contribution to food security and urban environmental management. C. Knie (Der.), Urban and peri-urban developments—structures, processes and solutions içinde (149–155). SAGSSP.
Horst, M., McClintock, N. ve Hoey, L. (2017). The intersection of planning, urban agriculture, and food justice: A review of the literature. Journal of the American Planning Association, 83(3), 277-295, doi: 10.1080/01944363.2017.1322914.
Howard, E. (2019). Yarının bahçe kentleri. (V. Atmaca, Çev.). İstanbul: Daimon Yayınları.
İstanbul Kent Bostanları Çalışma Grubu. (2021). Tarım yapan kent İstanbul: Bugünden yarına müşterek hayatlar. İstanbul: İstanbul Kent Konseyi. 09 Aralık 2021 tarihinde https://istanbulkentkonseyi.org.tr/wp-content/uploads/2021/10/Tarim-Yapan-Kent-Istanbul.pdf adresinden erişildi.
Kaldjian, P. J. (2010). Istanbul’s bostans: A millennium of market gardens. Geographical Review, 94(3), 284-304. doi: 10.1111/j.1931-0846.2004.tb00174.x.
Kanbak, A. G. (2016). İstanbul Yedikule bostanları: Bir yerinden üretim pratiği. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 6(1), 166-180. 12 Eylül 2021 tarihinde https://dergipark.org.tr/en/pub/buyasambid/issue/29813/320662 adresinden erişildi.
Kanbak, A. G. (2018). Endüstriyel tarımın ekolojik krizine karşı kentsel tarım bir çözüm olabilir mi? Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(3), 193-204. doi: 10.18037/ausbd.552556.
Klinkenberg, E., McCall, P. J., Hastings, I. M., Wilson, M. D., Amerasinghe F. P. ve Donnelly. M. J. (2005). Malaria and irrigated crops, Accra, Ghana. Emerging Infectious Diseases, 11(8), 1290-1293. doi: 10.3201/eid1108.041095.
Koç, H. (2003). Daha yaşanabilir yerleşmeler arayışında kentsel tarım, Planlama, 1, 34-40. 1 Haziran 2021 tarihinde https://www.spo.org.tr/resimler/ekler/da04049a062f5ad_ek.pdf adresinden erişildi.
Koçu, R. E. ve Akbay, M. A. (1963). Bostan, bostanlar. İstanbul Ansiklopedisi Cilt 6 içinde (ss. 2971-2973). İstanbul, Neşriyat Kollektif Şirketi.
Koont, S. (2012). Havana’da kent bahçeciliği. D. Bahçeci (Der.), Kent bahçeleri, dünya deneyimi içinde (ss. 31-54). İstanbul: Yeryüzü Derneği Yayınları.
Kurt, H. (2004). Gelişmekte olan ülkelerde çevre sorunlarının nitelikleri ve uygulanan çevre koruma stratejileri. M.C. Marin ve U. Yıldırım (Der), Çevre sorunlarına çağdaş yaklaşımlar: Ekolojik, Ekonomik, Politik ve Yönetsel Perspektifler içinde (ss. 561-584). İstanbul: Beta Basım Yayın.
Lal, R. (2020). Home gardening and urban agriculture for advancing food and nutritional security in response to the COVID-19 pandemic. Food Security, 12, 871–876. doi: 10.1007/s12571-020-01058-3. Laumonier, L. (t. y.) Were medieval cities greener? Urban agriculture in the Middle Ages. Medievalists.net. 1 Haziran 2021 tarihinde https://www.medievalists.net/2021/05/medieval-urban-agriculture/ adresinden erişildi.
Lewis, J. (2015). Preserving and maintaining the concept of Letchworth Garden City. Planning Perspectives, 30(1), 153-163. doi: 10.1080/02665433.2014.971127.
Madaleno, I. (2000). Urban agriculture in Belém, Brazil. Cities, 17(1), 73-77. doi: 10.1016/S0264-2751(99)00053-0.
Mallgrave, H. F. (2005). Modern architectural theory: A historical survey, 1673-1968. New York: Cambridge University Press.
Mazoyer, M. ve Roudart, L. (2009). Dünya tarım tarihi: Neolitik Çağ’dan günümüzdeki krize. (Ş. Ünsaldı, Çev.). Ankara: Epos yayınevi.
Meola, A. (2021, 2 Şubat). Why IoT, big data & smart farming are the future of agriculture. Business Insider, 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde http://www.businessinsider.fr/us/internet-of-things-smartagriculture-2016-10/ adresinden erişildi.
Miigle+ (2019). The rise of urban farming. 25 Mayıs 2020 tarihinde https://medium.com/@Miigle/the-rise-of-urban-farming-cf894db51784 adresinden erişildi.
Mougeot, L. J. A. (2000). Urban agriculture: Definition, presence, potentials and risks, and policy challenges. Cities Feeding People Series Report 31. 18 Mayıs 2020 tarihinde https://idl-bnc-idrc.dspacedirect.org/bitstream/handle/10625/26429/117785.pdf?sequence=12 adresinden erişildi.
Özcan, K. (2006). Anadolu-Türk kent tarihinden bir kesit: Selçuklu Döneminde Anadolu-Türk kent model(ler)i, Bilig, 38, 161-184. 25 Kasım 2021 tarihinde http://bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/1233-published.pdf adresinden erişildi.
Pasquero, C. ve Poletto, M. (2014). Ecology beyond nature. M. Kretzer & L. Hovestadt (Ed.), Alive: Advancements in adaptive architecture içinde (ss. 34-38). Basel: Walter de Gruyter GmbH, Birkhäuser.
Petts, J. (2012). Londra’da kent bahçeciliği. D. Bahçeci (Der.), Kent bahçeleri, dünya deneyimi içinde. İstanbul: Yeryüzü Derneği Yayınları.
Poletto, M. ve Pasquero, C. (2012). Systemic architecture: operating manual for the self-organizing city. London: Routledge
Rasouli, S. (2012, Haziran 4). Kent topraklarının tarımsal amaçlı kullanımı: Kentsel tarım. Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği. 19 Mayıs 2021 tarihinde http://www.skb.gov.tr/kent-topraklarinin-tarimsal-amacli-kullanimi-kentsel-tarim-s1238k/ adresinden erişildi.
RUAF. (t. y.). Urban agriculture and city region food systems: What and why. 14 Mayıs tarihinde https://www.ruaf.org/urban-agriculture-what-and-why adresinden erişildi.
Schumm, L. (2018). America’s patriotic victory gardens: During both World Wars, America's agricultural production became a powerful military tool. History. 14 Mayıs 2021 tarihinde https://www.history.com/news/americas-patriotic-victory-gardens#:~:text=In%201942%2C%20roughly%2015%20million,consumed%20in%20the%20United%20States adresinden erişildi.
Smit, J. ve Bailkey, M. (2006). Urban agriculture and the building of communities. R. van Veenhuizen (Ed.)., Cities Farming for the Future Cities Farming for the Future, Urban Agriculture for Green and Productive Cities içinde (146-159). Philippines: RUAF Foundation 12 Mayıs 2021 tarihinde https://ruaf.org/assets/2019/11/Cities-Farming-for-the-Future_compressed.pdf#page=151 adresinden erişildi.
Smit, J., Nasr, J. ve Ratta, A. (2012). Mitler ve gerçekler. D. Bahçeci (Der.), Kent bahçeleri, dünya deneyimi içinde (ss. 13-16). İstanbul: Yeryüzü Derneği Yayınları.
Smit, J., Ratta, A. ve Nasr, J. (1996). Urban agriculture: Foods, jobs, and sustainable cities. United Nations Development Programme Publication Series for Habitat II Volume One. New York: UNDP.
Smith, J. S. (2017). Historical settlement. The International Encyclopedia of Geography, 1-8. doi: 10.1002/9781118786352.wbieg050.
Tomar, A. (2013). Kentlerde yoksulluk ve atıkların değerlendirilmesinde kentsel tarım. 13 Mayıs 2021 tarihinde ttp://www.tmmobizmir.org/wp-content/uploads/2014/06/38.pdf adresinden erişildi.
Toplu, D. B. (2000). Ortaçağ Avrupasında kent olgusu ve kütüphanelerin toplumsallaşma süreci, Türk Kütüphaneciliği, 14 (3), 294-316. 13 Mayıs 2021 tarihinde http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/802/795 adresinden erişildi.
Tornaghi, C. (2014). Critical geography of urban agriculture. Progress in Human Geography, 38(4), 551-567. doi: 10.1177/0309132513512542.
United Nations, (2014). World urbanization prospects, 2014. 15 Mayıs tarihinde https://www.compassion.com/multimedia/world-urbanization-prospects.pdf adresinden erişildi.
Van Veenhuizen, R. ve Danso, G. (2007). Profitability and sustainability of urban and peri‐urban agriculture. Agricultural management, marketing and finance occasional paper 19. 09 Aralık 2021 tarihinde https://ruaf.org/assets/2019/11/Profitability-and-Sustainability.pdf adresinden erişildi.
Waldheim, C. (2010). Notes toward a history of agrarian urbanism. 12 Mayıs 2021 tarihinde https://placesjournal.org/article/history-of-agrarian-urbanism/ adresinden erişildi.
WHO (2011). Global database on body mass index. 12 Mayıs 2021 tarihinde http://apps.who.int/bmi/index.jsp. adresinden erişildi.
Wright, F. L. (1932). The disappearing city. New York: William Farquhar Payson.
Yenigül, S. B. (2016). Büyükşehirlerde tarımsal alanların korunmasında kentsel tarım ve yerel yönetimlerin rolü. Megaron, 11(2), 291-299. doi: 10.5505/megaron.2016.48568.
Yılmaz, Ç. (2015). Kentsel tarımın Avrupa Birliği ve Türkiye'deki geleceği. (AB Uzmanlık Tezi). T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Ankara.
Yürük, D. (2012). Üretken peyzajın kentli hali. 09 Aralık 2021 tarihinde https://xxi.com.tr/i/uretken-peyzajin-kentli-hali adresinden erişildi.
ZANIS (2009, Kasım 16). Katete bans maize cultivation in townships. Lusakatimes.com. 09 Aralık 2021 tarihinde https://www.lusakatimes.com/2009/11/16/katete-bans-maize-cultivation-in-townships/ adresinden erişildi.

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.