Dönüşümsüzlük ve Beklemek: Devlet Öncülüğündeki Kentsel Dönüşümün Kurumsal Darboğazları ve Güvencesiz Mekanları

Devlet önderliğinde yürütülen büyük ölçekli kentsel dönüşüm projelerinin işleyişleri her zaman öngörüldüğü ve vadedildiği gibi olmayıp çatışmalar ve belirsizlikler üretiyor. Kentsel dönüşümün yönetimi ve işleyişi konusunda çok sayıda akademik çalışma olmasına rağmen; projelerin niçin yıllarca ilerlemediği ve sonuç olarak güvencesiz kentsel alanların bir parçası haline geldiği konusu daha fazla araştırılmayı hak ediyor. Bu çalışma, dönüşüm alanı ilan edildiği halde yıllarca hedeflendiği gibi dönüştürülemeyen kentsel adacıklardan yola çıkarak, dönüşümsüzlüğün ortaya çıkarttığı “beklemenin siyasetini” ve bu sürecin sosyo-politik dinamiklerini inceliyor. Türkiye’deki üç büyük metropolden üç ayrı kentsel dönüşüm sürecinin (İstanbul Kadıköy Fikirtepe, İzmir Karabağlar, Ankara Mamak Akdere) karşılaştırmalı bir çözümlemesini yaparak; kentsel dönüşümün planlanmasında oluşan kurumsal darboğazlara, siyasal çekişmelere, yasalar ve davalar üzerinden yaşanan ihtilaflara odaklanıyoruz. Dönüşemeyen kentsel adacıklarda ortaya çıkan kronik bekleme biçimlerini ortaya koyarak; Türkiye’nin kentsel dönüşüm projelerinin, küresel Güney’e içkin kentleşme pratikleri ile önemli benzerlikler taşıdığını tespit ediyor ve yere-özgü kentleşme deneyimlerinin kuramsallaştırılmasına katkıda bulunuyoruz.

Anahtar Kelimeler:

Kentsel dönüşüm, beklemenin siyaseti, dönüşümsüzlük, kurumsal darboğazlar, Türkiye kentleşmesi.

Detransformation and Waiting: Institutional Bottlenecks and Precarious Spaces of State-led Urban Renewal

State-led urban renewal has been a “modus operandi” for transforming city parts to serve various objectives, including the reproduction of the built environment, maximizing returns to real estate, or changing the socioeconomic profiles of neighborhoods. However, large-scale urban renewal agendas do not necessarily unfold as projected. This paper introduces the term ‘detransformation’ to define the socio-political nature of this multifaceted and complex process of urban change that diverges from the intended outcome and intensifies the politics of waiting. By conducting a comparative analysis of three extreme cases of urban renewal operations from three major metropolitan cities in Turkey (Fikirtepe-Kadikoy in Istanbul, Karabaglar in Izmir, and Akdere-Mamak in Ankara), we explore the inherent institutional, political, and administrative mechanisms that impede the intended redevelopment outcomes. We identify the socioeconomic and legal dynamics that lead to the institutional bottlenecks in redevelopment planning and conclude that the reckless urban renewal implementation generates exceptions to the order of formal urbanization that is mainly shaped around the politics of waiting.

Keywords:

Urban renewal, politics of waiting, detransformation, institutional bottlenecks, Turkey’s urbanization,

PDF

___

Acara, E. ve Penpecioğlu, M. (Der.). (Yakında Yayınlanacak). Tamamlanmamış Kentsel Devrim: Günümüz Türkiye’sinde Kent, Kriz ve Gündelik Hayat (Yayın Sürecindeki Derleme Kitap).
Akın, B. B. ve Türkün, A. (2019). Dar Gelirli Konut Alanlarının Dönüşümünde Sosyal Karma Politikası: Fikirtepe Örneği, Megaron, 2019; 14(Özel Sayı): 192-202.
Anadolu Ajansı, (2014). Bakan Güllüce’den ‘Fikirtepe’ Müjdesi, Anadolu Ajansı, Ankara. 02.08.2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/bakan-gulluceden-fikirtepe-mujdesi/187857] adresinden erişildi.
Anadolu Ajansı, (2016). Fikirtepe 2 yıl içerisinde Tamamlanacak, Anadolu Ajansı, Ankara. 02.08.2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/fikirtepe-2-yil-icerisinde-tamamlanacak/636262 adresinden erişildi.
Adams, D. ve Hastings, E. M. (2001). Urban renewal in Hong Kong: transition from development corporation to renewal authority, Land Use Policy, 18(3), 245-258.
Ahuja, V. (2015). Project management of urban infrastructure projects-Indian scenario, Proceedings of the 19th International Symposium on Advancement of Construction Management and Real Estate, Springer, Berlin, Heidelberg; 439-449.
Alkan, A. (2015). New metropolitan regime of Turkey: Authoritarian urbanization via (local) governmental restructuring, Lex Localis, 13, 849–877.
Ankara Büyükşehir Belediyesi (2012). Bazı kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanları hakkında genel bilgi ve son durum, Ankara Büyükşehir Belediyesi, 22.07.2020 tarihinde https://www.ankara.bel.tr/genel-sekreter/genel-sekreter-yardimcisi/mar-ve-sehircilik-dairesi-baskanligi/metropoliten-nazim-mar-planlama-sube-mudurlugu/bazi-kentsel-donusum-ve-gelisim-proje-alanlari-hakkinda-genel-bilgi-ve-son-durum/ adresinden erişildi.
Appadurai, A. (2001). Deep democracy: urban governmentality and the horizon of politics, Environment and Urbanization, 13(2), 23-43.
Ay, D. (2016). Is it possible to plan displacement-free urban renewal?, Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of Illinois at Urbana-Champaign, Illinois.
Ay, D. (2019). Diverging community responses to state-led urban renewal in the context of recentralization of planning authority: An analysis of three urban renewal projects in Turkey, Habitat International 91.
Bayart J-F. (2007) Global Subjects: A Political Critique of Globalization, Polity Press, Cambridge.
Bayırbağ, M., Schindler, S. ve Penpecioğlu, M. (Yakında Yayınlanacak). The Limits to Urban Revolution: The Transformation of Ankara Under The Justice and Development Party.
Bakaban, O. (2008). Capital accumulation, the state and the production of built environment: the case of Turkey, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Bektaş-Ata, L. (2021). Limontepe’de Yaşamak Büyümek ve Beklemek: Kentsel Dönüşüm Öncesi Bir Mahalle Anlatısı, İdelkent Yayınları, Kent ve Toplum Dizisi 1.
Bektaş, Y. (2020). İBB’de Gündem Fikirtepe Sorunları ve Çözüm Önerileriyle STK’lar Toplantısı, Fikirtepe Haber, İstanbul, 23.07.2020 tarihinde https://www.fikirtepehaber.com/gundem/ibb-de-gundem-fikirtepe-sorunlari-ve-cozum-onerileriyle-stk-lar-h4787.html adresinden erişildi.
Buğra, A. (1998). The Immoral Economy of Housing in Turkey, International Journal of Urban and Regional Research, 22(2), 303-307.
Candan, A. B. ve Kolluoğlu, B. (2008). Emerging spaces of neoliberalism: A gated town and a public housing project in Istanbul, New Perspectives on Turkey, 39(1), 5-46.
Corbridge, S. (2004). Waiting in line, or the moral and material geographies of queue-jumping. R. Lee, D.M. Smith (Der.), Geographies and Moralities (ss. 183-198). Blackwell, Oxford.
Çavuşoğlu, Ç. ve Struz, J. (2014). Producing force and consent: Urban transformation and corporatism in Turkey, City, 18(2), 134-148.
Demiralp, S. (2018). Making winners: Urban transformation and neoliberal populism in Turkey, The Middle East Journal, 72(1), 89-108.
Demirtaş-Milz, N. (2013). The Regime of Informality in Neoliberal Times in Turkey: The Case of the Kadifekale Urban Transformation Project, International Journal of Urban and Regional Research, 37(2), 689-714.
Eliçin, Y. (2014). Neoliberal transformation of the Turkish city through the Urban Transformation Act, Habitat International, 41: 150-155.
Eraydın, A. ve Taşan-Kok, T. (2013). State response to contemporary urban movements in Turkey: a critical overview of state entrepreneurialism and authoritarian interventions, Antipode, 46(1), 114-129.
Erensü, S. ve Karaman, O. (2017). The work of a few trees: Gezi, politics and space International Journal of Urban and Regional Research, 41(1), 19-36.
Evrensel (2020a). Karabağlar’a yeni imar plani: Vatandas planlara itirazını sürdürüyor, Evrensel, 28.01.2020 tarihinde https://www.evrensel.net/haber/396140/karabaglara-yeni-imar-plani-vatandas-planlara-itirazini-surduruyor adresinden erişildi.
Evrensel (2020b). Kemalpaşa ve Karabağlar’ın Kentsel Dönüşüm Sorunu, Evrensel, İzmir, 02.08.2020 tarihinde https://www.evrensel.net/haber/409059/kemalpasa-ve-karabaglarin-kentsel-donusum-sorunu adresinden erişildi.
FikirtepeHaber (2019). Fikentder: Fikirtepe Nisan 2019 Son Durum Raporu, FikirtepeHaber, 02.08.2020 tarihinde https://www.fikirtepehaber.com/kentsel-donusum/fikentder-fikirtepe-nisan-2019-son-durum-raporu-h4498.html adresinden erişildi.
FikirtepeHaber (2020). İBB’de Gündem: Fikirtepe Sorunları ve Çözüm Önerileriyle STK’lar Toplantısı, FikirtepeHaber, 02.08.2020 tarihinde https://www.fikirtepehaber.com/gundem/ibb-de-gundem-fikirtepe-sorunlari-ve-cozum-onerileriyle-stk-lar-h4787.html adresinden erişildi.
Geniş, Ş. (Der.). (2020). Otoriter Neoliberalizmin Gölgesinde: Kent, Mekan, İnsan, Nika Yayınevi: İstanbul.
Geniş, Ş. (2007). Producing elite localities: The rise of gated communities in Istanbul, Urban Studies, 44(4), 771-798.
Harvey, D. (2005). A Brief History of Neoliberalism. Oxford: Oxford University Press.
Iban, M. C. (2020). Lessons from approaches to informal housing and non-compliant development in Turkey: An in-depth policy analysis with a historical framework. Land Use Policy, 99, 105104.
Işık, O. ve Pınarcıoğlu, M. (2001). Nöbetleşe Yoksulluk: Gecekondulaşma ve Kent Yoksulları, Sultanbeyli Örneği, İletişim Yayınları: İstanbul.
İzmir Valiliği (2016). Çevre ve Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki Karabağlar Kentsel Dönüşüm Alanında İncelemelerde Bulundu, İzmir Valiliği, 02.08.2020 tarihinde http://www.izmir.gov.tr/cevre-ve-sehircilik-bakani-mehmet-ozhaseki-karabaglar-kentsel-donusum-alaninda-incelemelerde-bulundu adresinden erişildi.
İzmir Valiliği (2020). Karabağlar İmar Planı Değişikliği, İzmir Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 02.08.2020 tarihinde https://izmir.csb.gov.tr/karabaglar-imar-plani-degisikligi-duyuru-407920 adresinden erişildi.
Jeffrey, C. (2008). Waiting, Environment and Planning D: Society and Space, 26: 954-958. Jeffrey C., Jeffery P. ve Jeffery, R. (2008). Degrees Without Freedom: Education, Masculinities and Unemployment in North India, Stanford University Press, Palo Alto, CA.
Joronen, M. (2017). Spaces of waiting: Politics of precarious recognition in the occupied West Bank, Environment and Planning D: Society and Space, 35(6), 994-1011.
Karabağlar Mahalleler Birliği (2020). Önemli Duyuru, Karabağlar Mahalleler Birliği Sosyal Medya Hesabı, 02.08.2020 tarihinde https://www.facebook.com/KarabaglarMahallelerBirligi/photos/pb.274226259432825.-2207520000../1329000617288712/?type=3&theater adresinden erişildi.
Kayasü, S. ve Yetişkul, E. (2016). Evolving legal and institutional frameworks of neoliberal urban policies in Turkey, METU Journal of Faculty of Architecture, 31(2), 209-202.
Keskinok, Ç. (1997). State and the (Re)production of Urban Space, METU Faculty of Architecture Press, Ankara.
Keskinok, Ç. (2006). Kentleşme Siyasaları, Kaynak Yayınları, Ankara.
Kornienko, K. (2017). Waiting, Hope, Democracy, and Space: How Expectations and Socio-economic Rights Shape Two South African Urban Informal Communities, Journal of Asian and African Studies, 52(1), 34-49.
Kuyucu, T. (2013). Law Property and Ambiguity, The Uses and Abuses of Legal Ambiguity in Remaking Istanbul's Informal Settlements, International Journal of Urban and Regional Research, 38(2), 609-627.
Kuyucu, T. ve Danış, D. (2015). Similar processes, divergent outcomes: A comparative analysis of urban redevelopment projects in three Turkish cities, Urban Affairs Review, 51(3), 381-413.
Kuyucu, T. (2018). Politics of urban regeneration in Turkey: Possibilities and limits of municipal regeneration initiatives in a highly centralized country, Urban Geography, 39(8), 1152-1176.
Kuyucu, T. (2020). The Great Failure: The Roles of Institutional Conflict and Social Movements in the Failure of Regeneration Initiatives in Istanbul, Urban Affairs Review, Article first published online: September 24, 2020.
Kurtuluş , H. (2006). İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Bağlam Yayınları, İstanbul.
Lefebvre, H. (2002). Critique of Everyday Life, Verso, London.
Maringanti, A. (2012). Urban renewal, fiscal deficit and the politics of decentralisation: The case of the Jawaharlal Nehru Urban Renewal Mission in India, Space and Polity, 16(1) 93-109.
Lawhon, M. ve Truelove, Y. (2020). Disambiguating the southern urban critique: Propositions, pathways and possibilities for a more global urban studies, Urban Studies, 57(1) 3-20.
Lindroth, M. ve Sinevaara-Niskanen, H. (2019). Politics of hope, Globalizations, 16(5), 644-648. Mamak Belediyesi (2019). Mamak Belediyesi Çalışanı İle Yapılan Mülakat.
Moore-Cherry, N. ve Bonnin, C. (2020). Playing with time in Moore Street, Dublin: Urban redevelopment, temporal politics and the governance of space-time, Urban Geography, 41:9, 1198-1217.
Olcan, A. (2019). Kara Lekeye Beyaz Çivi, Bir Artı Bir, 22.07.2020 tarihinde https://www.birartibir.org/kent-hakki/337-kara-lekeye-beyaz-civi adresinden erişildi.
Oldfield, S. ve Greyling, S. (2015). Waiting for the state: A politics of housing in South Africa, Environment and Planning A, 47(5), 1100-1112.
Özdemir, E. ve Eraydın, A. (2017). Fragmentation in Urban Movements: The role of Urban Planning Processes, International Journal of Urban and Regional Research, 41(5), 727-748.
Penpecioğlu, M. (2011). Kapitalist kentleşme dinamiklerinin Türkiye’deki son 10 yılı: Yapılı çevre üretimi, devlet ve büyük ölçekli kentsel projeler. Birikim, 270, 62-73.
Penpecioğlu, M. (2013). Urban Development Projects and the Construction of Neo-liberal Urban Hegemony, METU Journal of Faculty of Architecture, 30:1, 165-189.
Penpecioğlu, M. ve Bayırbağ, M. K. (2015). Büyük Ölçekli Kentsel Projeler ve Neoliberal Şehirciliğin Karşılaştırmalı Siyaseti, B. Duman ve İ. Coşkun (Der.), Neden Nasıl Kim İçin Kentsel Dönüşüm, Litera Yayıncılık, İstanbul.
Penpecioğlu, M., Bayırbağ M.K. ve Schindler, S. (Yakında yayınlanacak). Tamamlanmamış Kentsel Devrim: Türkiye’de Neoliberal Kentsel Dönüşümün Çoklu Sosyo-Politik Örüntüleri ve Ankara Örneği, E. Acara ve M. Penpecioğlu (Der.) Tamamlanmamış Kentsel Devrim: Günümüz Türkiyesi’nde Kent Kriz ve Gündelik Hayat.
Raco, M., Henderson, S., Bowlby, S. (2008). Changing times, changing places: urban development and the politics of space – time, Environment and Planning A, volume 40, 2652-2673.
Poyraz, U. (2011). Looking at the urban transformation project from the Gecekondu dwellers’ perspective: The case of Mamak. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Rolnik, R. (2013). Ten years of the City Statute in Brazil: from the struggle for urban reform to the World Cup cities, International Journal of Urban Sustainable Development, 5:1 54-64.
Roy, A. (2005). Urban informality: toward an epistemology of planning. Journal of the american planning association, 71(2), 147-158.
Roy, A. (2009). Why India cannot plan its cities: Informality, insurgence and the idiom of urbanization. Planning theory, 8(1), 76-87.
Sakızlıoğlu, N. B. ve Uitermark, J. (2014). The symbolic politics of gentrification: The restructuring of stigmatized neighborhoods in Amsterdam and Istanbul, Environment and Planning A, 46(6), 1369-1385.
Sakızlıoğlu, N. B. (2014). Inserting temporality into the analysis of displacement: Living under the threat of displacement. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 105(2): 206–220.
Samara, T. R. (2005). Youth, crime and urban renewal in the Western Cape, Journal of Southern African Studies, 31(1) 209-227.
Schindler, S. (2017). Towards a paradigm of Southern urbanism, City, 21(1), 47-64.
Schmid, C., Karaman, O., Hanakata, N.C., Kallenberger, P., Kockelkorn, A., Sawyer, L. ve Wong, K.P. (2018). Towards a new vocabulary of urbanisation processes: A comparative approach, Urban Studies, 55(1), 19-52.
Serin, B., Smith, H. ve McWilliams, C. (2020). The role of the state in the commodification of urban space: The case of branded housing projects, Istanbul, European Urban and Regional Studies, 27(4), 342-358.
Somalı, S. (2013). Reading Urban Transformation Through the Case of Mamak, Ankara, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Şengül, H. T. (2009). Kentsel Çelişki ve Siyaset, İmge Yayınları: Ankara.
Şengül, H. T. (2011). Muhafazakar Popülizm: İki Rekat Bir Zekat Gerisi Rant, İmge Yayınları: Ankara.
Şen, B. (2005). Soylulaştırma: Kentsel Mekanda Yeni Bir Ayrışma Biçimi, H. Kurtuluş (Der.). İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Bağlam Yayınları: İstanbul.
Tekeli, İ. (2001). Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge Yayınları: Ankara.
Tuçaltan, G. (2008). Dynamics of Urban Transformation via Improvement Plans for Ankara City, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Türkün, A. (2011). Urban Regeneration and Hegemonic Power Relationships, International Planning Studies, 16(1), 61-72.
Türkün, A. (Der.). (2014). Mülk, Mahal, İnsan: İstanbul'da Kentsel Dönüşüm, Bilgi Üniversitesi Yayınları: İstanbul.
Uzun, N. (2006). Yeni Yasal Düzenlemeler ve Kentsel Dönüşüme Etkileri, Planlama, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, Sayı 36, s. 49-52.
Uzun N. (2020). Residential Transformation Leading to Gentrification: Cases from Istanbul, (Der.) J. Krase ve J. Desena, Gentrification Around the World, Volume I. Palgrave Studies in Urban Anthropology. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-41337-8_10
Ünver, M. ve Suri, L. (2020). Kentsel Dönüşümün Fikirtepe'ye Yansıması, Journal of Technologies and Applied Sciences, 2(02), 11-23.
Wallace, A. (2015). Gentrification Interrupted in Salford, UK: From New Deal to “Limbo-Land” in a Contemporary Urban Periphery, Antipode, 47(2), 517–538.
Yardımcı, Ö. (2020). State stigmatisation in urban Turkey: Managing the “insurgent” squatter dwellers in Dikmen Valley. Antipode, 52(5), 1519-1538.
Yeşilbağ, M. (2016). Hegemonyanın Harcı: AKP Döneminde İnşaata Dayalı Birikim Rejimi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 71(2), 599-626.
Yiftachel, O. (2009). Theoretical Notes On Gray Cities: The Coming of Urban Apartheid?, Planning Theory, 8(1), 88-100.
Yiftachel, O. (2020) From displacement to displaceability, City, 24(1-2), 151-165.

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.