Ebru YETKİN, Esin BOYACIOĞLU, Ayse Duygu KACAR

Kent Hakkı Bağlamında Endüstri Mirasını Yeniden Okumak: TÜRASAŞ Eskişehir Örneği

Endüstri mirasının geleceğine ilişkin karar süreçlerinde kentlinin taleplerini geri plana iten, belirli bir kesimin çıkarlarını gözeten ve maddi getirilerin önemsendiği yaklaşımların hâkim olduğu görülmektedir. Bu çalışmada endüstri mirasının korunmasında sıklıkla göz ardı edilen kentlileri ve tercihlerini hatırlatmak adına TÜRASAŞ Eskişehir yerleşkesi, kent hakkı kavramı bağlamında irdelenmiştir. Çünkü endüstri mirası kolektif biçimde üretilen bir yapıttır (oeuvre). Literatürdeki çalışmalar, çoğunlukla endüstri mirasının işlevini kaybettiği döneme ve bu aşamadan sonra yapılabileceklere odaklanmaktadır. İşlev yitiminin ardından, “mirastan kalanlar ile ne yapılacağı” ve “bu kararı kimin vereceği” soruları gündeme gelmektedir. Özgün işlevini sürdüren ancak çeşitli baskılar ile karşı karşıya kalan bir endüstri mirası özelinde kent hakkının tartışılması, bu soruların yanıtlarını üretebilmek için önemlidir. İlk olarak, mirasın kent toplumunun oluşumundaki etkileri araştırılmıştır. İkinci olarak, mirasın somut ve somut olmayan değerlerini oluşturan bu etkiler, Lefebvre’in kent hakkı perspektifi üzerinden iki ana başlık altında ele alınmaktadır: özyönetim ve sahiplenme. TÜRASAŞ Eskişehir ve kentli arasında kısıtlı bir etkileşimin sürdüğü, kentlinin mirası sahiplendiği görülmüştür. Bu noktada çalışma, endüstri mirasının geleceği konusunda özgün bir kavramsal çerçeve sunmaktadır. Miras ve kentli arasındaki iletişimi güçlendirmek için kimi somut adımların atılması önerilmiştir. Bu iletişim geliştikçe kentlinin mirasa ilişkin farkındalığının artacağı ve daha güçlü bir kent hakkı talebi geliştireceği öngörülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Kent hakkı, kent toplumu, endüstri mirası, Eskişehir, TÜRASAŞ Eskişehir

Reevaluating the Industrial Heritage in the Context of the Right to the City: The Case of TÜRASAŞ Eskişehir

Regarding the future of the industrial heritage, main approaches exclude the wishes of inhabitants, take into account interests of a specific part of society, attach importance to profits. The concept of right to the city has been researched on TÜRASAŞ Eskişehir in order to remind the inhabitants and their demands neglected in the conservation of industrial heritage. Because industrial heritage is a collectively produced artwork(oeuvre). Literature mostly focusses on the period when industrial heritage lost its function. After functional loss, the questions of "what to do with the remains" and "who will make decisions" become current issue. It’s important to discuss the right to the city for industrial heritage that maintains original function but faces pressures, in order to produce answers to these questions. First, the effects of heritage on the formation of urban society were investigated. Secondly, these effects, which can be seen as the tangible and intangible values, are discussed under two main headings in the context of the right to the city from Lefebvre’s perspective: self-management and appropriate. Although there is a limited interaction between TÜRASAŞ Eskişehir and inhabitants, it has been determined that they appropriate the heritage. At this point, study offers a unique conceptual framework for the future of heritage.

Keywords:

Right to the city, urban society, industrial heritage, Eskişehir, TÜRASAŞ Eskişehir,

PDF

___

Akçasu, S. (1995, Şubat). TÜLOMSAŞ Türk demiryolu taşımacılığının lokomotifidir. Anahtar, 8-9.
Alanyalıoğlu, A. (1973, Kasım). Sosyal kalkınmada demiryolu. Demiryol, 574, 13-14.
Anadolu Gazetesi (2019, 1 Şubat). Eskişehir’de 1972 yılında trafiğe bisikletli çözüm. http://www.anadolugazetesi.com/video/eskisehir-de-1972-yilinda-trafige-bisikletli-cozum.html adresinden erişildi.
Arslan, S. ve Uludağ Z. (2020). Dilde mekânı (yeniden) kurgulamak: Yer isimleri, kolektif bellek ve ideoloji. İdealkent, 11(31), 1422-1455. doi:10.31198/idealkent.829867.
Assmann, J. (2015). Kültürel bellek: eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik (2. Bs.). (Ayşe Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1997).
Aykan, B. (2018). Kültürel miras hakkı: Kültürel mirasa insan hakları temelli güncel yaklaşımlar. Alternatif Politika, 10(2), 231-252.
Bayazıt, Z. (1976, Ocak). Eskişehir Lokomotif ve Motor Sanayii Müessesesi’nin gelişmesine toplu bir bakış. Demiryol, 600, 7-12.
Bilgin, D. C. (2007, 4 Eylül). Atatürk’ün ’rezil olmayalım’ diye kurdurduğu fabrika törenle kapandı. Hürriyet Gazetesi. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/ataturk-un-rezil-olmayalim-diye-kurdurdugu-fabrika-torenle-kapandi-7213812adresinden erişildi.
Bozoğlu, C. N. (1997, Mart). Eskişehir Demirspor Kulübü. Demiryolu, (3), 22.
Cengizkan, N. M. (2006). Endüstri yapılarında yeniden işlevlendirme: “İş”i biten endüstri yapıları ne “iş”e yarar? Dosya 3: Endüstri Mirası, Bülten 45, 9-13. 15 Mayıs 2021 tarihinde http://www.mimarlarodasiankara.org/dosya/dosya3.pdf adresinden erişildi.
Christensen, P. H. (2017). Germany and the Ottoman railways: art, empire, and infrastructure. New Haven and London: Yale University Press.
Connerton, P. (2014). Modernite nasıl unutturur (2. Bs.). (Kübra Kelebekoğlu, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi 2009).
Çanak, E. (2015). Devlet Demiryollarında sportif faaliyetler ve Adana Demirspor Kulübü. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24 (1), s.1-12.
Çavuşoğlu ve Strutz, (2011). Editörlerinden. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 9(36), ss.7-13.
Çayır, C. (2011). Sanayi mirasının korunarak yeniden işlevlendirilmesi Eskişehir Fabrikalar Bölgesi Çift Kurt Kiremit ve Tuğla Fabrikası örneği, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul. Demiryol-İş Sendikası – Türkiye Demiryolu İşçileri Sendikası Eskişehir Şubesi (2021). 15 Haziran tarihinde https://www.demiryolis.org.tr/sendikamiz/subelerimiz/ adresinden erişildi.
DEMOK- Demiryol Meslek Okulu Mezunları Derneği (2021). 15 Haziran tarihinde http://www.demok.org/category/haberler/sube/eskisehir/ adresinden erişildi.
Ekimci, B. (2016). Erken Cumhuriyet Dönemi mimarlığında Eskişehir’de apartman tipi konutlar (1923-1965). Şerife Geniş ve Emir Osmanoğlu (Der.), II. Uluslararası Kent Araştırmaları Kongresi Bildiriler Kitabı, Küresel ve Yerel Arasında Kentler: Stratejiler, Fırsatlar ve Sorunlar içinde (s. 473-493), İdeal Kent Yayınları: İstanbul.
Erdem, İ. H. (1976, Temmuz). ELMS’de eğitim ve öğretim faaliyetleri. Demiryol, 606, 7.
Ertin G. (1994). Eskişehir kentinde yerleşmenin evrimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Eskişehir Demirspor (2021). Eskişehir Demirspor tarihçe. http://web.archive.org/web/20200222230716/http://www.eskisehirdemirspor.com/tarihce.html adresinden erişildi.
Eskişehir İş Konseyi (2021). 15 Haziran tarihinde http://eskisehiriskonseyi.com/ adresinden erişildi.
Eskişehir Kent Konseyi (2021). 15 Haziran tarihinde https://www.eskisehirkentkonseyi.org.tr/ adresinden erişildi.
Eskişehir Odunpazarı Kent Konseyi (2021). 15 Haziran tarihinde https://www.instagram.com/kentkonseyiodunpazari/ adresinden erişildi.
Google Earth (2021). Eskişehir 2021 hava görüntüleri. 30 Haziran tarihinde https://earth.google.com/web adresinden erişildi.
Güneş, İ. ve Yakut, K. (2007). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Eskişehir (1840-1923). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Hacıoğlu, C. (2020, 16 Ağustos). Eskişehir halkı belirlemeli. 2 Eylül. https://www.2eylul.com.tr/gundem/eskisehir-halki-belirlemeli/41718 adresinden erişildi.
Halbwachs, M. (2018). Kolektif bellek. (Zuhal Karagöz, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi 1950).
Harita Genel Müdürlüğü Arşivi (2019). 1991 yılına ait Eskişehir hava fotoğrafı. Ankara.
Harvey, D. (2013). Asi şehirler, şehir hakkından kentsel devrime doğru (3. Bs.). (Ayşe Deniz Temiz, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 2012).
Hodder, I. (2010). Cultural Heritage Rights: From Ownership and Descent to Justice and Well-being. Anthropological Quarterly, 83 (4), 861-882. 15 Mayıs tarihinde https://www.jstor.org/stable/40890842 adresinden erişildi.
İstikbal Gazetesi (2019, 19 Temmuz). TÜLOMSAŞ taşınsın. http://www.istikbalgazetesi.com/haber18.asp?sec=1&newscatid=7&yazarid=0&newsid=209464 adresinden erişildi.
Jacobs, J. (2011). Büyük Amerikan şehirlerinin ölümü ve yaşamı. (Bülent Doğan, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1961).
Kaçar, A. D. ve Alpan, A. (2018). The revival of the industrial heritage in Eskisehir-Turkey through the rehabilitation of the Porsuk River. GBER Special Edition 2018, 86-100. 25 Mayıs tarihinde https://globalbuiltenvironmentreview.co.uk/journal-articles/specialedition/ adresinden erişildi.
Keleş, R. (2008). Sanayi politikaları ve kentler. Türkiye Mimarlık Politikası’na Doğru Mimarlık ve Kent Buluşmaları (28-29 Temmuz 2007) içinde (ss. 15-24). Ankara: TMMOB Mimarlar Odası.
Koca G. ve Karasözen R. (2010). 1945–1960 dönemi Eskişehir modern kent merkezinin oluşumunda öne çıkan yapılar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 191-211.
Koçkar, Ö. M. (2017, Nisan). Ulaşım kenti: Eskişehir ve ulaştırma eğitimi. Eskişehir Ticaret Odası Dergisi 2017, 82-86. 5 Haziran tarihinde http://www.etonet.org.tr/uploads/201705-ETODergi.pdf adresinden erişildi.
Koylu, Z. (2015). Esaretten özgürlüğe 423 gün, İngiliz işgalinde Eskişehir (3. Bs.). Eskişehir: Eskişehir Ticaret Odası Yayınları.
Koylu, Z. ve Birgün, M. (2015). Eski bir şehrin hikayesi 1923-1938. Eskişehir: Eskişehir Ticaret Odası Yayınları.
Lefebvre, H. (2000). Writings on cities. Oxford/UK: Blackwell.
Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi (2. Bs.). (Selim Sezer, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
Lefebvre, H. (2015). Kentsel devrim (4. Bs.). (Işık Ergüden, Çev.). (Orijinal eserin yayın tarihi 1970).
Lefebvre, H. (2016). Şehir hakkı. (Işık Ergüden, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi 1967).
Marcuse, P. (2014). Reading the right to the city. City, 18(1), 4-9. DOI: 10.1080/13604813.2014.878110
Mayer, M. (2011). Kentsel toplumsal hareketlerde “kent hakkı” (Aytaç Demirci, Çev., Erbatur Çavuşuğlu, Düzelti). Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 9(36), 153-182.
Menekşe, M. (2020). Eskişehir’de kolera salgını: Etkileri ve alınan önlemler (1893). Tarih ve Gelecek Dergisi, 6 Sayı 1, 52-88. 25 Mayıs tarihinde https://www.idealonline.com.tr/IdealOnline/lookAtPublications/paperDetail.xhtml?uId=109084 adresinden erişildi.
Mengüşoğlu, N. ve Boyacıoğlu, E. (2013). Reuse of industrial built heritage for residential purposes in Manchester. METU JFA, 30(1), 117-138. DOI: 10.4305/Metu.Jfa.2013.1.7
Mumyakmaz, H. (1979, Nisan). Demiryollarında yaygın eğitim. Demiryol, 639, 6-8.
Öner, R.V. ve Osmanoğulları, F. (2017). Kentli haklarına karşı şehir hakkı: farklılıklar, benzerlikler ve eğilimler. Emek Araştırma Dergisi (GEAD), 8(11), 75-98.
Özkut, D. (2017). Eskişehir’de modern hafızanın yerel izleri. TÜBA-KED 16, 35-66. DOI: http://dx.doi.org/10.22520/tubaked.2017.16.002
Palmer, M. ve Neaverson, P. (2001). Industrial archaeology principles and practice. New York ve Kanada: Routledge, Taylor & Francis Group. (Orijinal eserin yayın tarihi 1998).
Rayhaber (2020, 17 Ağustos). TÜLOMSAŞ Arazisi Ranta Kurban Edilir Mi? https://rayhaber.com/2020/08/tulomsas-arazisi-ranta-kurban-edilir-mi/ adresinden erişildi.
Resmî Gazete (2020). Türkiye Raylı Sistem Araçları Sanayii Anonim Şirketi’nin Kuruluşuna İlişkin Karar (4 Mart 2020). 30 Mayıs tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/03/20200304-14.pdf adresinden erişildi.
RESTDER- Raylı Sistemler Teknolojisi Mezunları Derneği (2021). 15 Haziran tarihinde http://www.rstder.org/ adresinden erişildi.
RSC- Eskişehir Raylı Sistemler Kümelenmesi (2021). 15 Haziran tarihinde http://www.rsc.org.tr/indextr/ adresinden erişildi.
Sadri, H. (2005). Kent hakkından kentte insan haklarına. Belgin Çınar (Haz.), Kentsel Dönüşüm ve İnsan Hakları içinde (ss. 73-85). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Sarıöz, P. (1997). Bir zamanlar Eskişehir. İstanbul: ESBANK.
Seda, S. (2012, 10 Temmuz). TÜLOMSAŞ taşınmalı. Anadolu Gazetesi, http://www.anadolugazetesi.com/makale/tulomsas-tasinmali adresinden erişildi.
Souza, M. L. (2010). Which right to which city? In defence of political-strataegic clarity. Interface: A journal for and about social movements, 2 (1): 315-333. 25 Mayıs tarihinde https://www.rrojasdatabank.info/desouza2010.pdf adresinden erişildi.
Stuart, I. (2012). Identifying industrial landscapes. J. Douet (Der.), Industrial Heritage Re-tooled: The TICCIH guide to Industrial Heritage Conservation içinde (ss. 48-54). Lancaster: Carnegie Publishing.
Şenol, S. B. (1994). Türkiye demiryollarında 100 Yıl: 1894-1994. Eskişehir: Etam A.Ş. Matbaa Tesisleri. TCDD Genel Müdürlüğü Arşivi (2. Bölge Müdürlüğü) (2019). Fabrikanın çırak dershanesi planı, Toplantı Evi’ne ait planlar ve yerleşkedeki bir okula ait planlar. Ankara.
Tekeli, İ. (2015). Kent, kentli hakları, kentleşme ve kentsel dönüşüm (2. Bs.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Tepebaşı Sağlıklı Kent Konseyi (2021). 15 Haziran tarihinde https://www.instagram.com/tepebasisagliklikent/ adresinden erişildi.
Turan, N. (1992). Konut sorununun çözümünde bir alternatif olarak konut kooperatifleri ve Eskişehir ilindeki konut kooperatiflerinin sosyo-ekonomik analizi. Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
TÜLOMSAŞ LOKO (2000, Temmuz). TÜLOMSAŞ’ın tarihi hukuki statüsü ve kapasitesi. (39), 9-17, 25.
TÜRASAŞ (2021). Eskişehir Bölge Müdürlüğü. 30 Mayıs tarihinde https://www.turasas.gov.tr/eskisehir-bolge-mudurlugu adresinden erişildi.
TÜRASAŞ Devrim Arabaları Müzesi (2021). İlk yerli buharlı lokomotif "Karakurt". 30 Mayıs tarihinde http://devrimarabasi.com.tr/karakurt-lokomotifi/ adresinden erişildi.
TÜRASAŞ Eskişehir Arşivi (2018). Çırak Okulları talimatnamesi, yerleşkenin 1935 yılına ait hava fotoğrafı, yerleşkenin vaziyet planı. Eskişehir.
Uçak, H. İ. (2001). Demiryollarında sportif faaliyetler ve Ankara Demirspor Kulübü. Kebikeç, 11, 283-294.
Uzunçarşılı Baysal, C. (2011). Kent hakkı yeniden hayat bulurken. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 9(36), 31-55.
Üstün, B. (2011). Eskişehir Devlet Demir Yolları yerleşkesi lojman konutları plan tipolojileri üzerine bir çalışma. Tasarım+Kuram, 7 (11), 40-66. 5 Haziran tarihinde https://www.tasarimkuram.com/tr/jvi.aspx?un=DTJ-59354 adresinden erişildi.
Yakut, K. (2015). Modern Eskişehir’in Doğuşu (1923-1938). Eskişehir: Kebikeç Yayınları.
Yatağan, N. (2013). Cumhuriyet Dönemi endüstri yapıları ve modernleşme ilişkileri üzerine bir inceleme: Eskişehir TÜLOMSAŞ yerleşkesi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Yazar, N. E. ve Binan, C. S. (2019). Haydarpaşa İstasyonu Dairesel Planlı Lokomotif Deposu’nun Koruma Olasılıkları. Megaron, 14 (2), 254-268. DOI: 10.14744/MEGARON.2019.52724
Yelsalı Parmaksız, P. M. (2019). Belleğin mekânından mekânın belleğine: Kavramsal bir tartışma. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 6 (1), 7-26. DOI: 10.24955/ilef.574436

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.