Merkeziyetçi Temayüller ve Trabzon’da Modern Kamusal Yapıların İnşası (1937-1944)

Trabzon, 1930-1940 yılları arasında, geniş kapsamlı bir modernleşme hareketinin içinde yerini alır. Bu, gerek “su işi”, “plan işi” ve diğer altyapı çalışmaları, gerekse kamusal yapıların inşası ile bir biçimselliğe kavuşur. 1940’lara kadar, çıkarılan yasalar, vilayet ve umumi müfettişlik gibi kurumlar tarafından yapılan yönlendirmelerin yanı sıra, belediyenin iç koşulları, şehirdeki bu faaliyetler üzerinde merkeziyetçi bir vurgunun oluşmasında etkilidir. Bununla beraber 1930-1940 tarihleri arasında tutulan Trabzon Belediye Meclisi Zabıtları’na göre, faaliyetlerin bütünüyle bu çizgide sürdürüldüğünden bahsetmek zordur. Nitekim bu dönemde şehrin ihtiyaçlarını karşılamaya dönük Numune Hastanesi (1938), Trabzon Lisesi (1938), Stadyum (1942), Erkek Sanat Okulu (1944) yapılarının inşasına dönük çalışmalar başlarken, inşai koşullar, şehirde “bir başka” modernlik deneyiminden daha bahsetmeyi mümkün kılar. Çalışmada öncelikli olarak, şehirde bu merkeziyetçi koşullar ve bu koşulların kamusal alandaki bayındırlık faaliyetleri üzerindeki etkisi üzerinde durulmuştur. İkinci olarak; söz konusu kamusal yapılar, aynı dönemlerde şehirde büyük dönüşümler ön gören Lambert planı ile ilişkisi üzerinden değerlendirilmiştir. Son olarak, inşai süreç, her bir yapı için ayrı ayrı ele alınmıştır. Bu şekilde, mimarlığın ve kentin görünür simgelerinin yerel bir bağlamı nasıl ürettiğinin ortaya çıkarılması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Trabzon, merkeziyetçilik, mimarlık, kamusal yapılar

Centralized Tendencies and Construction of Modern Public Buildings in Trabzon (1937-1944)

Trabzon takes place in a comprehensive modernization movement between the years 1930-1940. This movement attains a physical form through with infrastructures and the construction of public buildings. Until the 1940s, as well as the directives of the goverment, the internal conditions of the municipality, were effective in creating a centralist emphasis on its activities. However, according to the Trabzon Municipal Council Minutes held between 1930 and 1940, it is difficult to mention that the activities were carried out entirely in this line. As a matter of fact, while the works for the construction of Numune Hospital(1938), Trabzon High School(1938), Stadium(1942), School of Craftmanship(1944) to meet the needs of the city, the constructional conditions make it possible to talk about "another" experience of modernity. The study focused on these centralized conditions in the city and the effect of these conditions on the public space. Secondly; the public buildings in question have been handled in relation to the Lambert plan. Finally, the construction process is handled separately for each building. In this way, it is aimed to reveal how architecture and visible symbols of the city produce a local context through the activities of public buildings.

Keywords:

Trabzon, centralization, architecture, public buildings,

PDF

___

Albayrak, H. (2008). Tarih İçinde Trabzon Valileri (1461-2007). Trabzon: Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, 203-205.
Beker, B. S. (1935, 5 İlkteşrin). Bir Numune Hastanesi Çok Önemli Bir İhtiyacın Karşılığıdır. Yeniyol Gazetesi.
Beker, B. S. (1936, 29 Şubat). T. Uzer’in Müjdeleri. Yeniyol Gazetesi.
Çulfaz, M. (Haz.), (2009). Trabzon Nümune Hastanesi: Kuruluş. Trabzon: Celepler Matbaacılık, V-7-8-10-12-15.
Dığıroğlu, F. (2011). XIX.yy Karadeniz’inde Yeni Bir Ticari Merkez: Samsun. (Doktora Tezi). YÖK Tez merkezi, No:315770.
Düzenli, H. İ. (2008). Sedat Çetintaş Trabzon’da: Yıl 1937. Arredamento Mimarlık, 232, 98-105.
Düzenli, E. (2019). E., Cumhuriyet Dönemi’nde (1923–1960) Modernite Düşüncesinin Mekânsal Kuruluşu: Merkez- Periferi Dinamikleri Bağlamında Trabzon Örneği. (Doktora Tezi). YÖK Tez merkezi, No: 244657, 158-175.
Düzenli, E. (2020). Trabzon’da Kentsel Hafızanın İnşası ve Lambert Planı. G. K. Heinz ve D. Yaşar (Der.), Mimari Yansımalar. İstanbul: YEM Yayınları, 323-338.
Emiroğlu, K. (Der.). (2007). Trabzon Vilayet Salnameleri. Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayınları.
Emiroğlu, K. (Der.). (2008). Trabzon Vilayet Salnameleri. Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayınları.
Erel, N. (1944, 5 Mayıs). Erkek Sanat Enstitüsünde Neler Gördüm. Halk gazetesi.
Halk gazetesi (1942a, 29/05; 1924b, 3/İkinciteşrin). Trabzon.
Halk gazetesi (1944a, 15/Birincikanun; 1944b, 18/İkincikanun; 1944c, 26/05). Trabzon.
Halk gazetesi (1945a, 18/09; 1945b, 18/05; 1945c, 08/06; 1945ç, 30/03; 1945d, 29/05; 1945e, 05/06; 1945f, 13/02; 1945g, 08/05). Trabzon.
Halk gazetesi (1946a, 04/11; 1946b, 27/11; 1946c, 10/05). Trabzon.
Halk gazetesi (1947a, 02/01; 1947b, 14/01; 1947c, 08/02; 1947ç, 05/05; 1947d, 05/02). Trabzon.
Halk gazetesi (1951, 23/10). Trabzon: İl Halk Kütüphanesi.
Kulaksızoğlu, B. S. (1939, 18 İkincikanun). Başarılan Büyük İşler. Yeniyol Gazetesi.
Lambert, J. H. (1937a). Trabzon imar planı. Trabzon: Belediyesi Arşivi.
Lambert, J. H. (1937b). Lambert imar planı raporu. Trabzon: Belediyesi Arşivi.
Mardin, Ş. (1995). Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları.
Rıza, M. (1932). Sporcularımızın Dertleri. Akın Dergisi.
Şimşek, R. (1993). Trabzon Belediye Tarihi 1 (Osmanlı Dönemi). Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, 105-106.
Tarakçıoğlu, M. R. (1986). Trabzon’un Yakın Tarihi. Trabzon: K.T.Ü. Basımevi, 20-22.
Tekeli, İ. (2010). Türkiye’nin Kent Planlama ve Kent Araştırmaları Tarihi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 78-86.
Trabzon Belediyesi Meclisi Zabıtnamesi [TBMZ] (1932a, 03/03; 1932b, 06/04; 1932c, 18/06). Trabzon: Belediye Yazı İşleri Müdürlüğü Arşivi.
Trabzon Belediyesi Meclisi Zabıtnamesi [TBMZ] (1933a, 22/05; 1933b, 23/05; 1933c, 11/05; 1933ç, 25/07). Trabzon: Belediye Yazı İşleri Müdürlüğü Arşivi.
Trabzon Belediyesi Meclisi Zabıtnamesi [TBMZ] (1934a, 12/11; 1934b, 22/04; 1934c, 06.06; 1934ç, 07/11; 1934d, 05/02; 1934e, 29/04; 1934f, 24/11; 1934g, 29/11; 1934ğ, 19/11). Trabzon: Belediye Yazı İşleri Müdürlüğü Arşivi.
Trabzon Belediyesi Meclisi Zabıtnamesi [TBMZ] (1935, 22.04). Trabzon: Belediye Yazı İşleri Müdürlüğü Arşivi.
Trabzon Belediyesi Meclisi Zabıtnamesi [TBMZ] (1936a, 07/12; 1936b, 27/04, 1936c, 11/02; 1936ç, 29/04; 1936d, 30/04). Trabzon: Belediye Yazı İşleri Müdürlüğü Arşivi.
Trabzon Belediyesi Meclisi Zabıtnamesi [TBMZ] (1937a, 09/04; 1937b, 22/11; 1937c, 06/04; 1937ç, 08/11; 1937d, 30/04; 1937e, 14/04). Trabzon: Belediye Yazı İşleri Müdürlüğü Arşivi.
Trabzon Belediyesi Meclisi Zabıtnamesi [TBMZ] (1938a, 12/04; 1938b, 27/04). Trabzon: Belediye Yazı İşleri Müdürlüğü Arşivi.
Trabzon Belediyesi Meclisi Zabıtnamesi [TBMZ] (1939a, 12/04; 1939b, 13/04; 1939c, 08/05). Trabzon: Belediye Yazı İşleri Müdürlüğü Arşivi.
Trabzon Belediyesi Meclisi Zabıtnamesi [TBMZ] (1942, 25/09). Trabzon: Belediye Yazı İşleri Müdürlüğü Arşivi.
Trabzon Belediyesi Umumî Mesai Raporu [TBMUMR] (1933-1934; 1935-1936; 1936-1937). Trabzon: Belediye Yazı İşleri Müdürlüğü Arşivi.
Trabzon Endüstri Meslek Lisesi Arşivi (2009). Trabzon.
Trabzon Kanuni Eğitim ve Araştırma Hastanesi arşivi, (2021). 15 Nisan 2021 tarihinde https://trabzonkanunieah.saglik.gov.tr/TR,98519/hastanemizin-tarihcesi.html adresinden erişildi.
Yeniyol gazetesi (1936, 24/06). Trabzon.
Yeniyol gazetesi (1937a, 1/İkincikanun; 1937b, 09/03; 1937c, 29/04; 1937ç, 30/04; 1937d, 22/05; 1937e, 27/İkinciteşrin, 1937f, 16/02). Trabzon.
Yeniyol gazetesi (1938a, 11/06; 1938b, 23/02; 1938c, 16/03; 1938ç, 21/İkinciteşrin). Trabzon.
Yeniyol gazetesi (1939, 18/İkincikanun). Trabzon.
Yeniyol gazetesi (1940a, 31/07; 1940b, 17/04; 1942a, 09/06; 1942b, 16/İkinciteşrin). Trabzon.
Yeniyol gazetesi (1943, 30/06). Trabzon.
Yeniyol gazetesi (1944a, 8/İkincikanun; 1944b, 21 Birinciteşrin). Trabzon.

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.