198218

Son Dönem Osmanlı Toplumunda Ortaya Çıkan Dindarlık Tartışmaları Bağlamında Mustafa Âsım Efendi'ye Göre Dindarlık ve Dinsizlik

Çalışmamızda, Osmanlı’nın son döneminde toplumda oluşan dindarlık tartışmaları, o dönem İslamcı dergilerde yayımlanan çalışmalar bağlamında ele alınacaktır. Öncelikle kavramın ortaya çıkışı tahlil edilecek olup daha sonra zikredilen çalışmalarda ortaya konan görüşlere yer verilecektir. Tanzîmât sonrası modernleşme sürecine giren Osmanlı toplumunda yetişen Mustafa Âsım Efendi’nin XX. yüzyıl başlarında dünyada gelişen dindarlık-dinsizlik kavramlarına bakışı, konuya ilişkin yazdığı kapsamlı iki makale üzerinden değerlendirilecektir. Pozitif bilimin her alanda hâkimiyetini ilan ettiği ve bilim karşısında inanca yer kalmadığı kanaatinin oluştuğu dünyada savaşlar, yenilgiler ve buhranlarla meşgul olan Osmanlı entelijansiyasının dindarlık-dinsizlik algısını seçkin bir aydın örneği üzerinden yansıtılacaktır. Öncelikle Mustafa Âsım Efendi’nin hayatı ve ilmi kişiliği hakkında kısaca bilgi verilecektir. Mustafa Âsım Efendi’nin dindarlıktan ne kast ettiğine değinilecek, dinsizlik, cehâlet ve küfür kavramlarına nasıl baktığına değinilecek, bu kavramlara bakışının dini ve sosyo-kültürel arka planına yönelik tespit çalışması yapılacaktır. Ayrıca dindarlık, deizm ve ateizm gibi güncel problemlerle XIX. yüzyıl sonu ve XX. yüzyıl başındaki modern dünyada yaşanan din-bilim çekişmesinin bir Osmanlı aydının zihninde edindiği yer arasında bağlantı kurulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Tanzîmât, Dindarlık, Dinsizlik, Beyânü'l-Hak, Mustafa Âsım

Religiousness and Irreligiousness According to Mustafa Asım Efendi in the Context of The Discussion on Religiousness in the Latest Ottoman Society

PDF

___

Ahıshalı, R. (2008). Ruûs. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. XXXV, Ankara: TDV Yayınları, 272-273.
Akça, G., & Hülür, H. (2006). Osmanlı Hukukunun Temelleri ve Tanzimat Dönemindeki Hukuksal Yeniliklerin Sosyo-Politik Dinamikleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19, 295-321.
Aksu, A. (2016). Beyânü’l-Hak Gazetesinde Mustafa Takî Efendi’nin Makaleleri. Mustafa Takî Sempozyumu. Sivas: Sivas Valiliği Vilayet Kitaplığı, 117-131.
Akyüz, Y. (2011). Osmanlı Döneminden Cumhuriyete Geçilirken Eğitim-Öğretim Alanında Yaşanan Dönüşümler. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, I/2, 9-22.
Ali Rıza. (1335a). Dinsizliğin Esbab ve Avamili. İ’tisâm. İstanbul: Ahmed Şirani, I/42, 456-458.
Ali Rıza. (1335b). Dinsizliğin Esbab ve Avamili. İ’tisâm. İstanbul: Ahmed Şirani, II/52, 616-617.
Altun, F. (2013). Hatırlama ve Direniş: Necip Fazıl Kısakürek’in Batılılaşma Anlatısı. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 242-248.
Arslan, A. (2007). Darülfünun İlahiyat Fakültesi, Fakülte Meclisi’nin Kurulması ve İlk Meclis Zabıtları (1911-1912). Değerler Eğitimi Dergisi. 5/13, 9-36.
Ayhan, H. (1993). Cem‘iyyet-i İlmiyye-i İslâmiyye. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. VII, Ankara: TDV Yayınları, 332-333.
Başkan, B. (2014). From Religious Empires to Secular States: State Secularization in Turkey, Iran, and Russia, London and New York: Routledge.
Bektaş, E. (1992). Beyânü’l-Hak. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. VI, Ankara: TDV Yayınları, 34-35.
Bilgin, A. (2012). Kam, Ruşen Ferit. Üsküdarlı Meşhurlar Ansiklopedisi. İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları, 235-236.
Cihan, A. (2007). Osmanlı’da Eğitim. Istanbul: 3F Yayınları.
Girîdî, D.S.K. (1325). Dinsizlik de Bir Maraz-ı Ruhidir: (Muhasebe Muharriri Ferid Bey'e). Sırat-ı Müstakim (Sebilü'r-Reşad). İstanbul: Eşref Edib, III/76, 375-376.
İBB Taksim Atatürk Kitaplığı. (ty.). Mustafa Âsım (Yörük) (Nasuhizade) ve Eserleri Hakkında Biyografik Fiş. İstanbul: Taksim Atatürk Kitaplığı. http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_54886.pdf. Erişim Tarihi: 11.10.2020.
Kara, İ. (2013). Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi Üzerine Birkaç Not. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 15-43.
Karabulut, M. (2016). “Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Değişim Süreci, Sosyal ve Kültürel Durum”, Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, I/2, 49-65.
Karpat, K. H. (2006). Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma. (F. Dilek Özdemir). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Kiraz, E. (2018. Osmanlı Devletinde Modern Dönüşüm Evrelerinin Kamu Üzerindeki Etkileri. ARHUSS, I/1, 1-16.
Mardin, Ş. (2006). “Tanzimat Fermanı’nın Manası Yeni Bir İzah Denemesi”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu,. Ankara: Phoenix Yayınevi, 285-308.
Mustafa Âsım Efendi. (1325a). Dindarlık ve Dinsizlik. Beyânü’l-Hak. II/49, İstanbul: Cem‘iyet-i İlmiye-i İslamiye, 1038-1040.
Mustafa Âsım Efendi. (1325b). Dindarlık ve Dinsizlik. Beyânü’l-Hak. II/50, İstanbul: Cem‘iyet-i İlmiye-i İslamiye, 1054-1057.
Mustafa Âsım Efendi. (1330). Akâid Dersleri. İstanbul: Karabet Matbaası.
Özcan, Z. (2014). Cumhuriyet Dönemi Dini Hayat (1938-1950). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özel, M. (2002). Son Dönem Osmanlı Tefsir Tarihinden Bazı Portreler I. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, 61-96.
Özsoy, N. (2020). Osmanlı Medyasında Batılılaşma, Din ve Gelenek. Academic Social Resources Journal, V/13, 251-258.
Perin, C. (1946). Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri. İstanbul: Pulhan Matbaası.
Priştineli Kadri. (1326). Dinsizlik Tevessü Ediyorsa Kabahat Yine Bizde!. Sırat-ı Müstakim (Sebilü’r-Reşad). İstanbul: Eşref Edib, IV/95, 291-292.
Şenel, C. (ty.). Tanzimat’tan Günümüze Türk Düşüncesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.
Seyitdanlıoğlu, M., & İnalcık, H. (2006). Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Ankara: Phoenix Yayınevi.
Şîrânî, A. (1335). Dindarlık ve Dinsizlik Mücadalatına Sebeb Olan Hangi Taraftar?. İ’tisâm, İstanbul: Ahmed Şirani, II/52, 609-612.
Tahirülmevlevi. (1342). Dinsizliğin Zorla ve Açıklıkla Telkîni. Mahfil. İstanbul: Tahirülmevlevi. IV/41, 83-84.
Topbaş, M. (2017). Ahmed Midhat Efendi’nin Modern Çağ Ateizmine Karşı İslam İnançlarını Müdafaası. Yüksek Lisasn Tezi. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yazıcı, N. (1997). Ömer Nasuhi Bilmen’in Sebîlü’r-Reşâd ve Beyânü’l-Hak’taki Makaleleri Üzerine Bir Değerlendirme Denemesi. Diyanet İlmi Dergi. XXXIII/3, 29-40.