Geçmişten Günümüze Çingene Göçleri: Sosyo-Tarihsel Bir Bakış

Çalışma Çingenelerin, uzun süreli göç hareketleri ve göçün sosyo-ekonomik/kültürel sonuçları bağlamında kurgulanmıştır. Çingenelerin Hindistan’dan başlayan büyük göçleri, konar-göçerlik ve yerleşiklik aşamaları tarihsel kayıtlar ve görünümler çerçevesinde ele alınmaktadır. Hindistan’dan başlayan Çingene göçlerinin birçok sebebe dayandığı, uzun yıllara yayılan bir süreçte gerçekleştiği ve küçük gruplar hâlinde dünyanın çeşitli bölgelerine, farklı zamanlarda dağıldıkları üzerine litaratürde bir uzlaşı bulunmaktadır. Çingeneler, büyük göçlerin ardından yerleştikleri ülkelerde ekonomik nedenlerden kaynaklı olarak konar-göçerliği benimsemiş olan topluluklardır. Zira hareket halinde bir yere bağlı olmadan konar-göçer yaşamak, Çingene topluluklarında önemli bir yaşam stratejisi olarak belirmektedir. Ancak günümüzde zanaatlarının endüstriyel dönüşüm karşısında geçerliliğini yitirmesi sonucu yerleşik hayata geçmek zorunda kalmışlardır. Böylece Çingenelerin göçer ve konar-göçer yaşamda karşılaştıkları problemler, yerleşik hayata geçiş ile birlikte daha hissedilir hale gelmiştir. Bugün yerleşik hayata geçen Çingeneler genel olarak istihdam, eğitim, barınma ve sağlık gibi problemlerle karşı karşıya kalmışlardır. Söz konusu problemler özellikle kentlere yerleşmiş olan Çingeneler için çok daha akut bir hal almıştır. Sonuçta istihdam, eğitim, konut, sağlık vb. sosyal ve ekonomik problemlerin birbirini beslemesiyle kentlerin çeperlerine sığınmış olan Çingeneler için hayatlarını idame ettirme imkânları ciddi sorunlarla karşı karşıya kalmalarına neden olmuştur. Bu perspektiften hareketle makale geçmişten günümüze Çingeneler/Romanların genel görünümü mevcut literatür üzerinden irdelenmekte ve tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Çingeneler, Göç, Göçerlik, Konar-Göçerlik, Yerleşiklik, Kent Hayatı

Gypsy Migrations from Past to Present: A Socio-Historical Perspective

The study was constructed in the context of the long-term migration movements of the Gypsies and the socio-economic/cultural consequences of migration. The great migration of the Gypsies starting from India, their migration and settlement phases are discussed within the framework of historical records and appearances. There is a consensus in the literature that the Gypsy migrations that started from India were based on many reasons, took place in a process spanning many years, and were dispersed in small groups to various parts of the world at different times. Gypsies are communities that have adopted nomadism due to economic reasons in the countries where they settled after the great migrations. Because living as a nomadic person on the move without being tied to a place appears as an important life strategy in Gypsy communities. However, today, as their crafts lost their validity in the face of industrial transformation, they had to settle down. Thus, the problems faced by the Gypsies in the nomadic and nomadic life became more noticeable with the transition to settled life. Today, Gypsies who settled down have generally faced problems such as employment, education, accommodation and health. These problems have become much more acute especially for the Gypsies who have settled in the cities. After all, employment, education, housing, health, etc. The opportunities for the Gypsies, who took refuge in the peripheries of the cities due to the social and economic problems feeding each other, have faced serious problems. From this perspective, the article examines and discusses the general view of the Gypsies/Roma from the past to the present through the existing literature.

Keywords:

Gypsies, Migration, Nomadism, Semi-Nomadism, Settlement, Urban Life,

PDF

___

Akgül, A. (2006). Mimarlıkta mobilite kavramı: Göçebe Çingeneler ve sirk yaşamı üzerine bir inceleme (Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Akgül, F. İ. (2021). Roman kadını: Çoklu kimlik kesişiminde ezilenler, Ankara: Orion Yay.
Akkan, B. E., Deniz, M. B. & Ertan, M. (2011). Sosyal dışlanmanın Roman halleri. İstanbul: Sosyal Politika Forumu.
Alp, T. & Taştan, N. (2011). Türkiye’de ırk ve etnik köken temelinde ayrımcılığın izlenmesi raporu (1 Ocak- 31 Temmuz 2010). İstanbul: Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Uygulama ve Araştırma Merkezi.
Alpman, N. (2004). Trakya Çingeneleri, sınırda yaşayanlar. İstanbul: Bileşim Yayınevi.
Altınöz, İ. (2013). Osmanlı toplumunda Çingeneler. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Arayıcı, A. 1999. Çingeneler: Ülkesiz bir halk. İstanbul: Ceylan Yayınları.
Arayıcı, A. (2008). Avrupa’nın vatansızları Romanlar. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
Aytaç, Ö. (2013). Yoksulluk, kentsel sınıf altı ve sosyal dışlanma: Modern kentlerde sınıfsal/mekânsal yarılma ve suçlaştırılma mekanizmaları. Ö. Aytaç & S. İlhan (Ed.). Kentsel yoksulluğu yeniden düşünmek içinde (s. 65-124). Ankara: Birleşik Yay.
Bingöl, Y. ve Büyükakın, T. (2012). Kocaeli Romanları üzerine sosyo-ekonomik bir inceleme. Paradoks Ekonomi Sosyoloji ve Politika Dergisi, 8 (2) , 5-23.
Crowe, David M. (2003). The International and historical dimensions of Romani migration in central and Eastern Eu- rope. Nationalities Papers, 31/1, 81– 94.
Diktaş, A., Deniz, A. Ç., & Balcıoğlu, M. (2016). Uşak’ta yaşayan Romanların Türk eğitim sistemi içerisinde yaşadıkları problemler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(4), 1121-1142.
Dingeç, E. (2019). Osmanlı Devleti’nde Çingeneler ve göç. VII. Uluslararası Balkan Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Tam Metin Bildiri Kitabı. C. II, Edirne: 19-21 Ekim 2019, s. 587-604.
Duygulu, M. (2006). Türkiye’de Çingene müziği batı grubu Romanlarında müzik kültürü, İstanbul: Pan Yayıncılık.
Fırat, M. (2016). Çingeneliği anlamanın imkânı: Çingeneler üzerine sosyolojik bir araştırma (Malatya örneği), (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
Fonseca, İ. (2002). Beni ayakta gömün–Çingeneler ve yolculukları-(Ö. İlyas, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Fraser, A. (2005). Avrupa halkları Çingeneler (İ. İnanç, Çev.). İstanbul: Homer Kitapevi.
Fundación Secretariado Gitano (2010). Türkiye’de Romanların durumu Türkiye’de çalışma ve insana yakışır iş koşulları sorunları raporu, http://ec.europa.eu/employment_social/progress/index_en.html. Adresinden 22 Ocak 2022 tarihinde edinilmiştir.
Goffman, E. (2014). Damga: örselenmiş kimliğin idare edilişi üzerine notlar. (Ş. Geniş, L. Ünsaldı & S. N. Ağırnaslı, Çev.). Ankara: Heretik Yayıncılık.
Hancock, I. (2004). The Heroic Present The Photographs of Jan Yoors and His Life with the Gypsies. New York: The Monacelli Press.
Hancock, Ian (1987). The Pariah Syndrome, An Account of Slavery and Persecution. Ann Arbor: Karoma Publisher.
Kenrick, D. (2006). Çingeneler-ganj’dan thames’e, (B. Tırnakçı, Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi ve Yayıncılık.
Kılınç Demirvuran, G. (2007). Kentsel ölçekte mekânsal ayrışma: Edirne – Çingene mahallesi örneği (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama, Ankara.
Kolukırık, S. (2021). Batılı literatürde Çingeneler/Romanlar: tarih, köken ve dil üzerine bir değerlendirme. Ö. Nemutlu & Ş. Çağın (Ed.). Çingeneler edebiyata girince içinde (s. 28-58). İstanbul: Dergâh Yayınevi.
Kolukırık, S. (2006). Sosyolojik perspektiften Türk(iye) Çingeneleri: İzmir Çingeneleri üzerine bir araştırma. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 3(1), 1–24.
Kolukırık, S. (2009). Dünden bugüne Çingeneler: Kültür-kimlik-dil-tarih. İstanbul: Ozan Yayıncılık.
Kyuchukov, H. (2007). Bulgar ve Türk müslüman Romanlar’ın tarihi, kültürü ve dili. S. Kolukırık (Ed.). Yeryüzünün Yabancıları: Çingeneler içinde (s. 71-85). İstanbul: Simurg Yay.
Lewy, G. (2000). The Nazi persecution of the Gypsies. Newyork: Oxford University Press.
Marushiakova, E. & Popov., V. (2006). Osmanlı İmparatorluğu’nda Çingeneler-Balkan Tarihinde Bir Katkı-, (B. Tırnakçı, Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi.
Miller, Shirley A. (2013). The road to porrajmos, The Gypsy holocaust. http://www.geocites.com/ Paris/5121/road-to-porrajmos.html. Adresinden 10 Ocak 2015 tarihinde edinilmiştir.
Okely, J. (1983). The traveller- gypsies. Cambridge: Cambridge University Press.
Oprisan, A. (2013). Overview on the Roma in Turkey. http://www.domresearchcentre.com/journal/177overview7.htm. Adresinden 2 Aralık 2016 tarihinde edinilmiştir.
Özateşler, G. (2016). Çingene: Türkiye’de yaftalama ve dışlayıcı şiddetin toplumsal dinamiği, (D. Dinçsoy Çev.). İstanbul: Koç Üniv. Yay.
Özkan, A. R. (2010). Çingenelerin kökeni ve Türkiye’de Çingeneler, H. Suver, B. Kara& A. Kara (Ed.) Bir Çingene yolculuğu içinde (s. 9-69). İstanbul: Fatih Belediye Başkanlığı.
Özkan, R. A. (2000). Türkiye Çingeneleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
Piirainen, T. (2016). Romanların Türkiye’deki sosyal durumu ve sosyal içermenin desteklenmesine yönelik kamu politikaları ön çalışma, ikinci rapor. http://siromatr.net/Portals/0/Act111_112_2nd_Exante_study_Report_full_TR01052016.pdf, Adresinden 12 Nisan 2018 tarihinde edinilmiştir.
Rus, C. (2004). The training of Roma/Gypsy school mediators and assistants. http://www.coe.int/t/dg4/education/roma/Source/Mediators_EN.pdf. Adresinden 14. Mart 2021 tarihinde edinilmiştir.
Suvari, C., Yıldırım, A., Bozkurt, T. & İşoğlu, İ. M. (2006). Artakalanlar: Anadolu’dan etnik manzaralar. İstanbul: E Yay.
Sway, M. (1988). Familiar strangers: Gypsy life in America, Urbana: University of İllinois Press.
Şanlıer, S. (2017). Göçebeliğin Çingene halleri ve selanik efsanesi, Atina: The Mıgratıon Conference, 22-27 Ağustos 2017.
Şengül, T. & Ersoy, M. (2002). Kente göç ve yoksulluk- Diyarbakır örneği. Ankara: ODTÜ Yayınları.
Uzpeder, E., Danova, S., Özçelik, S. & Gökçen, S. (Ed.). (2008). Biz buradayız! Türkiye’de Romanlar, ayrımcı uygulamalar ve hak mücadelesi (E. Taboğlu ve S. Öney, Çev.). İstanbul: Mart Matbaacılık.
Ürer, L. (2012). Ulusal söylemde Roman olup Çingene kalmak. Ürer, L. (Ed.). Roman olup Çingene kalmak içinde (s. 45-79). İstanbul: Melek Yayıncılık.
Wacquant L.D. (2007). Territorial Stigmatization in the Age of Advanced Mar-ginality. Thesis Eleven. (91)66-77.
Willems, W. (1998). İn search of the true Gypsy: From englihtenment to final solution. Londra: Routledge.
Yerlikaya, H. (2020). Sosyal içerme: Türkiye’de Roman kadınlara yönelik yetişkin eğitimi ve sodam projesi, (Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
Yılgür, E. (2012). Nişantaşı teneke mahallesi: Teneke mahalle yoksulluğundan orta sınıf yerleşimine. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Yılmaz, A. & Telci, C. (2010). Türk kültür terminolojisinde göç kavramı Üzerine. Modern Türklük Araştırma Dergisi. 7(2), 14-33.
Yoors, J. ( 2005). Çingeneler (H. Alpman, Çev.). İstanbul: Chiviyazıları Yay.
Yükselsin, Y.İ. (2009). Satılık havalar: Batı türkiye roman topluluklarında bir müziksel zanaatkârlık biçimi olarak “Çalgıcılık”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(8), 452-463.