Ödev Etiğinin Dini Etik Açısından Değerlendirilmesi

Kant, ödev etiğini insanın özgürlüğü, ruhun ölmezliği ve Tanrı’nın varlığı postulatları üzerine inşa etmiştir. Bu postulatlar aynı zamanda, onun etik anlayışının ilahi buyruk etiği ile benzer ve farklı yönlerine dair fikirler vermektedir. İlahi buyruk etiği, insandan Tanrı tarafından gönderilen ahlak yasasına tam bir teslimiyeti ister. Ödev etiğinde ise ahlak yasasına uyma temayülü dışsal bir motivi aşar. İnsanın, bilerek, isteyerek ve her tür dışsal etkiden, arzu ve beklentilerini tetikleyecek etkenlerden arınmış bir duyguyla eylemini seçmesi gerekmektedir. Diğer taraftan “ödev” kavramı, insana insan olması bakımından tabiatına uygun davranma yükümlülüğünü hatırlatır. Kant, bir bakıma ödevin, Tanrı’nın hatırlatmasına gerek kalmaksızın, akıl sahibi insanın, yapması gerekeni bizzat kendi aklı ile bilinçli olarak ve arzu ederek yapması gerektiğinden bahseder. Ancak pratikte işler Kant’ın istediği gibi gitmeyebilir ve bu nedenle de Kant’ın ödev etiği idealist bir teori olarak değerlendirilir. Bu noktada ilahi buyruk etiğinin fonksiyonu devreye girer ve Kant’ın idealinde de yer alan “herkesin isteyebileceği faydayı gözeten kurallardan” bahseder. Kant’ın, ahlaki değerlerin kaynağını Tanrı olarak gösterdiği ve Tanrı’ya dayalı değerlerin nesnelliğine işaret ettiği birçok ifadesine rastlamaktayız. Kant, ahlaki dine dair düşüncelerini ifade ederken, “kalplerin, Tanrı’nın emirleri gibi tüm insani ödevleri yerine getirmeye yatkın” oluşundan söz eder. Sonunda dinin biraz farklı bir tanımına ulaşan Kant, “din tüm ödevlerin Tanrı’nın emirleri olarak kabul edilmesidir” der. Dolayısıyla konuya ilişkin görüşleri diğer eserleri ile birlikte okunduğunda, Kant’ın ahlak metafiziğinin gözden geçirilmiş bir tür ilahi buyruk etiği olduğu fark edilmektedir. Öyle ki Kant, kalıplaşmış dini pratiklerle statik bir hal alan tanrısal buyruğun, tüm ilintilerinden sıyrılarak insan doğasına uygun bir formunu idealize etmektedir. Bu nedenle bu çalışma, Kant’ın ödev etiğinin nihai anlamda bir tür ilahi buyruk etiğine dönüşmek durumunda kaldığını iddia eder.

Anahtar Kelimeler:

Kant, Gazzâlî, Ödev Etiği, İlahi Buyruk Etiği

Evaluation of Duty Ethics from the Perspective of Religious Ethics

PDF

___

Akarsu, B. (2014). Çağdaş Felsefe. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Akpınar, A. (2001). “Allah’ın Ahlakı ile Ahlaklanmak”. Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı: 61-80.
Aristoteles. (2014). Nikomakhos’a Etik. Trc. Saffet Babür. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
Berg, J. (1991). “How Could Ethics Depend on Religion?”. A Companion to Ethics. Ed. Peter Singer. 525-533. Oxford: Blackwell Publishing.
Copleston, F. (2004). Felsefe Tarihi 6/1/Aydınlanma. İstanbul: İdea Yayınları.
Copleston, F. (2010). Felsefe Tarihi 7/1a/Alman İdealizmi. İstanbul: İdea Yayınları.
Cevizci, A. (2002). Etiğe Giriş. İstanbul: Paradigma Yayınları.
Cevizci, A. (2015). Etik Ahlak Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları.
Fahri, M. (2018). İslam Ahlak Teorileri. İstanbul: Litera Yayıncılık.
Feldman, F. (2016). Etik Nedir? İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Frankena, W. (2007). Etik. Trc. Azmi Aydın. İstanbul: İmge Yayınları.
Gazzâlî. (1974). İhyâ’u Ulûmid-Din. İstanbul: Bedir Yayınları.
Gazzâlî. (1990). El-Munkız min ed-Dalâl. Trc. Hilmi Güngör. İstanbul: Meb Yayınları.
Gazzâlî. (1994). El-Mustasfa/İslam Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi I. Trc. Yunus Apaydın. Kayseri: Rey Yayıncılık.
Gazzâlî. (2005). Esma-i Hüsnâ Şerhi. Trc. M. Ferşat. İstanbul: Ferşat Yayınları.
Gensler, H. J. (2004). Ethics Contemporary Readings. New York: Routledge.
Gökberk, M. (1999). Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Heimsoeth, H. (2012). Kant’ın Felsefesi. Trc. Takiyettin Mengüşoğlu. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Kant, I. (1994). Pratik Aklın Eleştirisi. Trc. İoanna Kuçuradi. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
Kant, I. (2015). Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi. Trc. İoanna Kuçuradi, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
Kant, I. (2017). Salt Aklın Sınırları Dâhilinde Din. Trc. L. Çilingir – A. Avcan. Ankara: Elis Yayınları.
Kılıç, R. (2003). Ahlakın Dini Temeli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Korkmazgöz, R. (2015). “Gazzâlî’de Hüsün-Kubuh Meselesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (2015): 31-60.
Mutahhari, M. (2016). İnsan Düşüncesinde Allah. Trc.Sedat Baran. İstanbul: Önsöz Yayıncılık.
Nuyen, A. T. (1998). “Is Kant a Divine Command Theorist?” History of Philosophy Quarterly 15/4 (October 1998): 441-453.
Öktem, Ü. (2007). “Kant Ahlakı”. Araştırma 18 (2007): 11-22.
Pieper, A. (1999). Etiğe Giriş. Trc. V. Atayman – G. Ö. Sezer. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Platon. (2017) Kriton. Trc. Ahmet Cevizci. İstanbul: Say Yayınları.
Stroll, A.- Popkin, R. H. (1956). Philosophy Made Simple. New York: Routledge.
Türkeri, M. (2017). Etik Kuramları. İstanbul: Lotus Yayınevi.
Weber, A. (1998). Felsefe Tarihi. Trc. H. Vehbi Eralp. İstanbul: Sosyal Yayınları.