Tüsterî’den (Ö.283) Konevî’ye (Ö.673) İşârî Fatiha Yorumları: Tefsir’den Müşâhede Yöntemine Yorumlamanın Seyri

Hz. Peygamber’le başlayan, züht ve takvâ nitelikli tasavvufî/işârî yorumlar tefsir ilminin gelişmesine paralel olarak nitelik ve nicelik yönden değişmiştir. Şifâhi gelenekle aktarılan işârî yorumlar Tüsterî’yle birlikte müstakil tefsirler içinde vücud bulmaya başlamışsa da Tüsterî’nin Fatiha tefsirinde bu yön öne çıkmamıştır. Sülemî ile devam eden süreçte sûfî amelî yorumlardan oluşan işârî tefsir, Kuşeyrî’de zâhir ve bâtın çelişmezliği üzerine bina edilen amelî te’ville varlığını sürdürmüş, Gazâlî’de Hikmet arayışlarına yönelmiş, Ruzbihân Baklî ile Kurân’ın letâif hazinelerinin ortaya çıkarılması amaçlanmış, Dâye ile harflere anlam libası giydirilmiş, sıfatlarla ilişki kurulmuş, İbn Arâbî ile bu ilişki insan-varlık-Tanrı münasebetine dönüştürülmüş, sembolik bir dil ile bu münasebet açıklanmış, Konevî ile de bu süreç sonraki nesillere taşınmıştır. Netice itibariyle Fatihâ yorumları bu süreçte tefsirden müşahede yöntemine doğru ilerlemiştir. Çalışmamızda Tefsir Edebiyatında Tüsterî’den Konevi’ye kadar Fatiha Süresinin işarî yorum bağlamında uğradığı değişimlere değinilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Tüsterî, Sülemî, Kuşeyrî, İbn Arabî, Konevî, İşari Fatiha Tefsirleri.

Allegorical (Ishari) Interpretations of Al-Fatiha, from Al-Tustari (D:283) to Al-Qunawi (D:673): A Course of Interpretation from Exegesis (Tafsir) to the Method of Observation (Mushahada)

Beginning with the Prophet (pbuh); sûfî and allegorical (ishari) interpretations of asceticism (zuhd) and piety (taqwa) quality had changed in terms of quality and quantity in parallel with the development of the science of tafsir. Even if allegorical interpretations transferred by means of oral narrative tradition came into existence within separate tafsirs through al-Tustari, they did not come to the fore in his Interpretation of al-Fatiha. During the process continuing with al-Sulami’s contribution, allegorical tafsir consisting of sufi interpretations subsisted through applied gloss built on a noncontradiction between the exterior and the inner worlds with al-Qushayri; a trend towards searching for wisdom (hikma) was observed with al-Gazali; it was aimed to expose the gracious treasures of Quran with Ruzbikhan Bakli; letters were clothed with a garment of meaning and a connection to attributions was created with al-Daya, that connection was transformed into a human-creature-God relationship and explained wih a symbolic language with Ibn al-Arabi and it was transferred to next generations with al-Qunawi. Consequently, the interpretations of al-Fatiha had progressed in that process from the exegesis to the method of observation (mushahada). In our study, we will discuss the changes observed in the Sura of al-Fatiha in the Tafsir literature from al-Tustari to al-Qunawi within the context of ishari interpretation.

Keywords:

al-Tustari, al-Sulami, al-Qushayri, Ibn Arabi, al-Qunawi, the Allegorical Interpretations of al-Fatiha,

PDF

___

Ahmed b. Muhammed El-Ednevî. Tabakâtü’l-Müfessirîn. Thk. Süleyman b. Salih el-Huzey. 1. Bs. es-Suûdiyye: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hükm, 1997.
Ebû Ca’fer et-Taberî. Camiu’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’ân. Thk. Ahmet Muhammed Şakir. ys.: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
Ebû Hamid Muhammed el-Gazali et-Tûsî. Cevâhiru’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Reşid Rıza el-Kabânî. Beyrut: Daru’l-İhyâi’l-Ulûm, 1986.
Ebû Hamid Muhammed el-Gazali et-Tûsî. İhyâ-i Ülûmi’d-Dîn. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
Ebû Muhammed Sehl. Tefsîr-i Tüsterî. Thk. Muhammed Basil Uyun. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423.
El-Kuşeyrî. et-Teysîr fî ilmi’t-Tefsir. Thk. Abdullah b. Ali el-Meymûnî el-Mutayrî. ys., 1427.
El-Kuşeyrî. Letâifu’l-işârat. Trc. Mehmet Yalar. 1. Bs. İstanbul: İlk Harf, 2012.
El-Kuşeyrî. Letâifü’l-İşârât. Thk. İbrahim Besyûnî. 3. Bs. Mısır: Heyetü’l-Mısrıyye el-Amme li’l-Kitab, ts.
er-Ragıp El-İsfehânî. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Thk. Safvan Adnan ed-Dâvudî. Dımeşk Beyrut: Daru’l-Kalem Daru’ş-Şamiyye, 1412.
es-Safedî. el-Vâfî bi’l-Vefâyât. Thk. Ahmed Arnavud Türkî Mustafa. Daru’l-İhyâi’t-Türâs, 2000.
Ez-Zehebî. Siyer-i A’lâmi’n-Nübelâ. 3. Bs. ys.: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
Ez-Zemahşerî. el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmidi’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1407.
Fahreddin er-Râzî. Mefâtihu’l-Gayb. ys.: Daru’l-ihyâi’t-Türâsi’l-Arâbiyyi, 1440.
Hacı Halife. Keşfi’z-Zunûn. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
Hamid Algar. “Necmeddin-i Kübrâ”. TDV. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2006. https://islamansiklopedisi.org.tr/necmeddin-i-kubra#1.
İbn Nedîm. el-Fihrist. Thk. İbrahim Ramazan. 2. Bs. ys.: Daru’l-Marife, 1997.
Maturîdî. Te’vîlât-i Ehli’s-Sünne. Thk. Mecdî Bâslûm. Beyrut, Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Mehmet okuyan. Necmuddin Dâye ve Tasavvufî Tefsiri. Doktora, OMÜ, t.y.
Muhammed es-Seyyid Huseyn Ez-Zehebî. et-Tefsîr ve’l-Müfessirun. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
Necmüddin Kübrâ. et-Te’vîlâtü’n- Necmiyye. Thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 1. Bs. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
Ruzbihân Baklî. Arâisu’l-Beyân fî hakâiki’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 1. Bs. Beyrut, Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
Süleyman Ateş. İşarî Tefsir Okulu. Üsküdar: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1998.
Ziriklî. el-A’lâm. ys.: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 2002.