HUDÂVENDİGÂR VİLÂYETİ’NDE İSKÂN EDİLEN GÖÇMENLERE OSMANLI DEVLETİ TARAFINDAN YAPILAN YARDIMLAR (1878-1900). (THE AID PROVIDED BY THE OTTOMAN GOVERNMENT TO IMMIGRANTS SETTLED IN HUDÂVENDİGÂR PROVINCE BETWEEN 1878-1900)

Öz: XIX. yüzyılın ikinci yarısından sonra; Kırım, Kafkasya ve Rumeli’den gelen göçmenler, Osmanlı yönetimi için sıkıntılı bir süreç yaşattı. Devlet bir taraftan göçmenleri geçici iskân bölgelerine nakledip iȃşelerini karşılarken, diğer taraftan da kalıcı iskân bölgeleri oluşturma çabası içine girdi. Göçmen sorunları devlet nezdinde değerlendirilip, vilȃyetlerde çeşitli adlar altında oluşturulan muhâcirîn komisyonları aracılığıyla giderilmeye çalışıldı. Bu dönemde, Hudȃvendigȃr vilâyetine ilk göçmen kafilesi 1878 yılında geldi. Bu tarihten sonra Osmanlı Devleti, vilȃyetin merkezinde; Bursa İskân-i Muhȃcirîn Memurluğu’nu kurarak, göçmenlerin çeşitli sorunlarını çözme yoluna gitti. Göçmenlerin öncelikli sorunu iȃşelerinin karşılanmasıydı. Bu amaçla muhâcirîn komisyonları, göçmen ailelere ekmek ve yemeklik zahire yardımında bulundu. Göçmenler için önemli ikinci sorun; kalacak yer temininin giderilmesiydi. Bu amaçla devlet göçmenlere, üzerinde konut inşa etmeleri için bedelsiz arsa vermekte veya doğrudan kendisi bina inşa ederek muhtaç halkın kullanımına sunmaktaydı. Devlet, yerel yönetimler aracılığıyla göçmenlere iȃşe ve kalacak yer teminin dışında; çeşitli harçlardan, vergiden ve askerlikten muaf tutmak; sağlık, eğitim, nakliye giderlerini karşılamak; kömür vermek veya tezkire-i Osmaniye çıkarmak gibi birçok alanda yardımda bulunuyordu. Devlet bu yardımları bedelsiz veya ödünç olarak yaptığı gibi, bazen de üzerindeki yükü biraz olsun hafifletmek için hayırsever Hudȃvendigȃr vilȃyeti halkının yardımlarına başvuruyordu.Abstract: After the second half of the 19th century, the immigrants coming from the Caucasus and the Rumelia caused great difficulties for the Ottoman administration. The government transferred the immigrants to temporary housing areas and met their subsistence needs, and made efforts to create permanent housing areas. The immigrants' problems were addressed by the government and tried to be solved by means of immigrant commissions created in the provinces under different names. In this period, the first group of immigrants came to the province of Hudȃvendigȃr in 1878. After this date, the Ottoman Government looked for a solution for various problems of the immigrants by establishing the Immigrant Housing Office in the provincial center of Bursa. The primary problem of the immigrants was the meeting of their need for food. For this purpose, the immigrant commissions provided immigrant families with grain for bread and meal. At the same time, the government seeking to solve these problems of immigrants permanently by allowing them to cultivate, provided immigrant families with seeds in addition to the allocation of land. The second important problem for the immigrants was to meet their housing needs. It was extremely important for the Ottoman administration to keep the immigrants in specific areas and prevent them from scatter around. The only way of achieving this aim was to provide the immigrant families with permanent houses to reside. For this purpose, the government either provided the immigrants with areas suitable for building their houses or preferred to build these houses in person and give them to those in need. Besides providing the immigrants with food and houses by means of local administrations, the government helped them in many ways such as exempting them from various fees, taxes and military service; supplying them with facilities of health, education and transportation expenses; giving them coal or issuing them with tezkire-i Osmaniye (identity card). The government did these aids either for free or on credit or sometimes resorted to aids by the benevolent people of Bursa to lessen the load on it to some extent.

Anahtar Kelimeler:

Göçmenlere Yapılan Yardımlar, Hudȃvendigȃr Vilȃyeti, Bursa, Osmanlı Dönemi Bursa, Göç, Muhâcir, Kafkas Göçmenleri, Rumeli Göçmenleri, Bursa İskân-i Muhâcirîn Memurluğu.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri
Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO),
nr.245/18341, 2 Muharrem 1311; nr.1342/100577, 9 Rebîülevvel 1317; nr. 1355/101576, 6 Rebîülâhir 1317.
Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT),
nr.1323/103, 28 Cemâziyelâhir 1295; nr.1459/1, 12 Safer 1305; nr.1474/8, 18 Rebîülâhir 1305; nr.1480/81, 12 Cemâziyelevvel 1305; nr.1546/54, 18 Muharrem 1306; nr.1569/32, 24 Rebîülevvel 1306; nr.1613/106, 7 Şaban 1306; nr.1642/26/1-1/1-2, 26 Zilkade 1306; nr.1694/117, 13 Cemâziyelâhir 1307; nr. 1723/33, 21 Ramazan 1307; nr.1753/45, 4 Muharrem 1308; nr.1801/150, 11 Cemâziyelâhir 1308; nr.1884/94, 29 Rebîülevvel 1309; nr.1901/67, 13 Cemâziyelevvel 1309; nr.1908/9/1-1/1-2, 5 Cemâziyelâhir 1309; nr.1964/85, 26 Zilkade 1309; nr.31/46, 20 Şevval 1310; nr.48/2, 9 Zilkade 1310; nr.1987/98/1-1/1-3, 22 Muharrem 1310; nr.145/94, 25 Rebîülevvel 1311; nr.2301/85, 6 Şevval 1317; nr.2373/126, 17 Rebîülevvel 1318.
Meclis-i Vükela Mazbataları (MV),
nr.60/27, 2 Cemâziyelevvel 1308; nr.68/55, 14 Cemâziyelevvel 1309; nr.69/58, 13 Ramazan 1309; nr.72/78, 24 Cemâziyelevvel 1310; nr.73/55, 6 Receb 1310; nr.73/77, 24 Receb 1310; nr.74/5, 8 Şaban 1310; nr.80/112, 25 Muharrem 1312.
Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK),
nr.149/7, 18 Zilkade 1316.
Muhacir İskân Komisyonu’nun Çalışmaları ile İlgili Yayınlanmış Talimatnȃmeler:
İrade Hususi (İ.HUS), nr.73/12/1-1/2-2, 17 Zilkade 1316.
Yıldız Perakende Evrakı Komisyonlar Maruzatı (Y.PRK.KOM), nr.1/26, Rebîülevvel 1295.
Vilȃyet Sȃlnȃmeleri
Hudâvendigâr Vilâyeti Sâlnâme-i Resmîsi, Matbaa-i Vilâyet, Def’a 11, 1297; Def’a 13, 1303; Def’a 20, 1311.
Tetkik Eserler
Bice, H. (1991). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Çiftçi, C. (2008). 93 Harbi ve Kafkasya’dan Osmanlı Devleti’ne Yapılan Göçler. Zeynep Dörtok Abacı (Ed.). Bursa’nın Zenginliği Göçmenler (s. 75-90). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.
Demirel, M. (2008). XIX. Yüzyılda Bursa’da Göçmen İskânı. Zeynep Dörtok Abacı (Ed.). Bursa’nın Zenginliği Göçmenler (s. 31-50). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.
Demirel, M. (2009). Artvin ve Batum Göçmenleri (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan Sonra). Prof. Dr. Mehmet Törenek, Prof. Dr. Besim Özcan, Prof. Dr. Kȃzım Köktekin (Yayın Kurulu). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 40, 317-340.
Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
Dörtok Abacı, Z. (2008). Balkan Savaşları’na Kadar Kırım ve Kafkasya’dan Yapılan Göçler: Osmanlı Devleti’nin Yaptığı Düzenleme ve Uygulamaların Kriz Yönetimi Açısından Değerlendirilmesi. Zeynep Dörtok Abacı (Ed.). Bursa’nın Zenginliği Göçmenler (ss.59-72). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.
Emgili, F. (2012). Yeniden Kurulan Hayatlar Boşnakların Türkiye’ye Göçleri (1878-1934). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Erkan, S. (1996). Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908).Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi.
Erkan, S. (1999). XIX. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı Devleti’nin Göçmenleri İskân Politikasına Yabancı Ülkelerin Müdahaleleri. Güler Eren (Ed.). Osmanlı, 4, 612-631.
Güneş, M. (2014). Kafkasya Muhacirlerinin Karahisar-ı Sahib’de İskȃnı ve Karşılaşılan Sorunlar (1861-1895). Dr.Ünal Taşkın, Dr.Gökhan Kağnıcı (Ed.). Tarih Okulu Dergisi, 18, 421-452.
Habiçoğlu, B. (1993). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler. İstanbul: Nart Yayıncılık.
Halaçoğlu, A. (2002). Balkanlar’dan Anadolu’ya Yönelik Göçler. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca (Ed.). Türkler, 13, 887-895.
Halaçoğlu, Y. (1999). Kolonizasyon ve Şenlendirme. Güler Eren (Ed.). Osmanlı, 4, 581-586.
Hınz, Walther (1990) İslȃm’da Ölçü Sistemleri. (Çev. Acar Sevim). Marmara Üniversitesi Yayın No: 487, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayın No: 21. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Hızlı, M. (1993). Hudâvendigâr Vilâyeti İmâr Faaliyetleri Defteri. Prof. Dr. Hüseyin Aydın, Yrd. Doç. Dr. Murat Yurtsever, Dr. Ahmet Güç, Öğr. Gör. İsmail Güler (Yayın Kurulu). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (5), 233-254.
İpek, N. (1999). 93 Muhacereti. Güler Eren (Ed.). Osmanlı, 4, 661-668.
------- (2002). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı. Hasan Celal Güzel, Prof. Dr. Kemal Çiçek, Prof. Dr. Salim Koca (Ed.). Türkler, 13, 15-24.
Kaplanoğlu, R. ve Kaplanoğlu, O. (2014). Bursa’nın Göç Tarihi. Bursa: Nilüfer Belediyesi.
Kocacık, F. (1999). Rumeli’den Anadolu’ya Yönelik Göçler ve Sonuçları. Güler Eren (Ed.). Osmanlı. 4, 655-660.
Orat Akyüz, J., Arslan Oran, N., Tanrıverdi, M. (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kafkas Göçleri (1828-1943). Kars: Eser Ofset ve Matbaacılık.
Sarıcaoğlu, M. E. (1999). İskȃn-ı Muhȃcirîn İ’ȃne Pulları (Osmanlı Devleti’nin Göçmen Harcamalarında Uyguladığı Bir Finansman Yöntemi. Güler Eren (Ed.). Osmanlı, 4, 603-611.
Saydam, A. (1999). Kırım ve Kafkasya’dan Yapılan Göçler ve Osmanlı İskȃn Siyaseti (1856-1876). Güler Eren (Ed.). Osmanlı, 4, 677-684.
Sultan, A. (1999). Siyasi Hatıratım. (Yay. Haz. Ali Vehbi). (Çev. H. Salih Can). İstanbul: Dergâh Yayınları.
Şimşir, B. N. (1970). Rumeli’den Türk Göçleri Belgeler II. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Taş, H. (2008). Hüdavendigar Vilayetinde Doksanüç Muhacirleri. Zeynep Dörtok Abacı (Ed.). Bursa’nın Zenginliği Göçmenler (s. 97-114). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.
Taşkın, Ü. (2005). Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
Turan, Ö. (2013). 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Bulgaristan’dan Türk Göçü. Ali Fuat Örenç-İsmail Mangaltepe (Ed.). Balkanlar ve Göç (The Balkans and Mass Immigration) (s. 157-164). Bursa: Büyükşehir Belediyesi Bursa Kültür A.Ş.
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu. (2011). Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yılmaz, M. (1999). XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Muhaciri İskân Politikası. Güler Eren (Ed.). Osmanlı, 4, 587-602.