Etika’nın Sosyolojik Tahayyülü ve Spinoza’nın Sosyolojiye Etkileri Üzerine

Bu makalede, Spinoza felsefesinin merkezinde bir sosyolojik tahayyülün yattığını göstermeye çalışmakta ve Spinoza’nın sosyolojik teori ile çeşitli ilişkilerini irdelemekteyim. Etika’nın sosyolojik tahayyülü, bireysel/psikolojik sıkıntıların çözümüne ancak toplumsal alanda ve kolektif bir çabayla ulaşılabileceği fikrinde tezahür eder. Bireylerin kederli tutkuları yenmelerine vesile olan “upuygun fikirler” ya da “ortak mefhumlar”, sosyal ilişkiler içerisinde oluşturulabilir. Tahayyül gücü, bu tür ilişkilerin kurulmasında temel bir rol oynar. Etika’nın sosyolojik tahayyülüne göre, sosyal ilişkiler, bileşen parçalarına, yani bireylere indirgenemeyen “beliriveren vasıflar” yaratır; bu açıdan, Spinoza günümüzde gelişmekte olan ilişkisel sosyoloji perspektifine de felsefi bir dayanak sağlamaktadır. Bu çerçevede Eski Yunancada “philia” ilişkileri adı verilen dostluk ilişkilerinin, Spinoza’daki beliriveren ilişkilerin toplumsal modeli olabileceğini ileri sürmekteyim. Son olarak, Althusser ve Bourdieu’nün çalışmaları bağlamında, bedenselliğin sosyolojiye girişinde de Spinoza’nın kayda değer bir etkisi olduğunu ortaya koymaya çalışmaktayım.

Anahtar Kelimeler:

duygular, sosyolojik tahayyül, beden sosyolojisi, dostluk, ilişkiselcilik

On the Sociological Imagination of the Ethics And Spinoza’s Influences in Sociology

Here I examine various relationships between sociological theory and Spinoza and try to show that at the center of Spinoza’s philosophy lies a sociological imagination. The sociological imagination of the Ethics is manifested in the idea that the solution of individual/psychological trouble can be achieved in the social field and through a collective effort. “Adequate ideas” or “common notions” that enable individuals to overcome sorrowful passions can be constructed within social relationships. According to the sociological imagination of the Ethics, social relations create “emergent properties” that cannot be reduced to their constituent parts, namely individuals; in this respect, Spinoza also provides a philosophical basis for the relational sociology. I suggest relations of friendship as a possible model for this kind of emergent relationships. Finally, through the works of Althusser and Bourdieu, I try to reveal that Spinoza also has a significant influence in the introduction of body to social thought.

Keywords:

emotions, sociological imagination, sociology of body, friendship, relationalism,

PDF

___

Althusser, L. (1996). Gelecek uzun sürer. özyaşamöyküsü (1. baskı). (İ. Birkan, Çev.). İstanbul: Can Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1992).
Althusser, L. (2000). Özeleştiri ögeleri (2. baskı). (L. Targu, Çev.) İstanbul: Belge Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1974).
Althusser, L., Balibar, É., Establet, R., Rancière, J. ve Macherey, P. (2017). Kapital'i okumak (1. baskı). (A. I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Nora Kitap. (Orijinal çalışma basım tarihi 1965).
Aron, R. (2017). Sosyolojik düşüncenin evreleri (10. baskı). (K. Alemdar, Çev.). İstanbul: Kırmızı Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1965).
Baker, U. (2015). Kanaatlerden imajlara. Duygular sosyolojisine doğru (4. baskı). (H. Abuşoğlu, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Balibar, É. (2004). Spinoza ve siyaset (1. baskı). (S. Soyarslan, Çev.). İstanbul: Otonom Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi 1985).
Baş, O. F. (2019). Çevirmen ve kunduracılar. Doğu Batı Çeviri-II, 22(88), 65-86.
Berger, P. L. ve Luckmann, T. (2015). Modernite, çoğulculuk ve anlam krizi. Modern insanın yönelimi (1. baskı). (M. D. Dereli, Çev.). Ankara: Heretik Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1995).
Bourdieu, P. (2019). Akademik aklın eleştirisi. Pascalca düşünme çabaları. (P. B. Yalım, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1997).
Bourdieu, P. ve Wacquant, L. J. (2007). Düşünümsel bir antropoloji için cevaplar (2. baskı). (N. Ökten, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1992).
Clayton, P. (2006). Conceptual foundations of emergence theory. P. Clayton ve P. Davies (Ed.), The re-emergence of emergence. the emergentist hypothesis from science to religion içinde (s. 1-31). New York: Oxford University Press.
Crossley, N. (2015). Etkileşimler, bitişiklikler ve beğeniler: ilişkisel sosyolojide "ilişkileri" kavramsallaştırmak. F. Dépelteau (Ed.), İlişkisel sosyoloji. Ontolojik ve teorik yönelimler içinde (s. 193-223). Ankara: Phoenix Yayınevi. (Orijinal çalışma basım tarihi 2013).
De Landa, M. (2018). Yeni bir toplum felsefesi. Öbekleşme teorisi ve toplumsal karmaşıklık (1. baskı). (S. Çalcı, Çev.). İstanbul: Kolektif Kitap. (Orijinal çalışma basım tarihi 2006).
Deleuze, G. (1988). Spinoza. practical philosophy. (R. Hurley, Çev.). San Francisco: City Lights Books. (Orijinal çalışma basım tarihi 1970).
Deleuze, G. (2005). Spinoza. Pratik felsefe. (U. Baker, Çev.) İstanbul: Norgunk Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi 1970).
Deleuze, G. (2013). Spinoza ve ifade problemi (1. baskı). (A. Nahum, Çev.). İstanbul: Norgunk Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi 1969).
Deleuze, G. ve Guattari, F. (2001). Felsefe nedir? (6. baskı). (T. Ilgaz, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1991).
Demirtaş, M. (2021). Dostluk. Felsefi, politik ve toplumsal tezahürler (1. baskı). İstanbul: Otonom Yayıncılık.
Dépelteau, F. (2015). "İlişkisel dönüş"ün yönü nedir?. F. Dépelteau (Ed.), İlişkisel sosyoloji. Ontolojik ve teorik yönelimler içinde (s. 251-284). Ankara: Phoenix Yayınevi. (Orijinal çalışma basım tarihi 2013).
Elder-Vass, D. (2010). The causal power of social structures. emergence, structure and agency. New York: Cambridge University Press.
Featherstone, M. (2005). Postmodernizm ve tüketim kültürü (2. baskı). (M. Küçük, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1991).
Gadamer, H.-G. (2009). Hakikat ve yöntem. II. Cilt (1. baskı). (H. Arslan ve İ. Yavuzcan, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi 1960).
Goldstein, R. N. (2018). Literary Spinoza. M. D. Rocca (Ed.), The oxford handbook of Spinoza içinde (s. 627-666). New York: Oxford University Press.
Jacobsen, M. H. (2019). Emotions, everyday life and sociology. Londra ve New York: Routledge.
Kleinman, A. (2019a). Giriş. K. Sayar (Ed.), Kültür ve ruh sağlığı. Küreselleşme koşullarında kültürel psikiyati (3. baskı) içinde (s. 11-13). İstanbul: Metis Yayınları.
Kleinman, A. (2019b). Tehlike sinirlilik ve etnografi psikoterapik süreçlerin kültürel ve ahlaki bağlamı. K. Sayar (Ed.), Kültür ve ruh sağlığı. Küreselleşme koşullarında kültürel psikiyatri (3. baskı) içinde (s. 15-32). İstanbul: Metis Yayınları.
Kohlenbach, M. (2009). Transformation of German romanticism 1830-2000. N. Saul (Ed.), The Cambridge companion to German romanticism içinde (s. 257-280). New York: Cambridge University Press.
Löwy, M. ve Sayre, R. (2007). İsyan ve melankoli. Moderniteye karşı romantizm. (I. Ergüden, Çev.) İstanbul: Versus Kitap. (Orijinal çalışma basım tarihi 2001).
Macherey, P. (2013). Hegel ve/veya Spinoza. (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Otonom Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi 1979).
Marx, K. ve Engels, F. (1992). Alman ideolojisi. Feuerbach (3. baskı). (S. Belli, Çev.). Ankara: Sol Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1932).
Massumi, B. (2019). Duygu politikası (1. baskı). (H. Erdoğan, Çev.). İstanbul: Otonom Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi 2015).
Matheron, A. (2020). Politics, ontology and knowledge in Spinoza. (D. Maruzzella, ve G. Morejon, Çev.). Edinburgh: Edinburgh University Press.
Mills, C. W. (2016). Sosyolojik tahayyül (1. baskı). (Ö. Küçük, Çev.). İstanbul: Hil Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi 1959).
Negri, A. (2011). Aykırı Spinoza. Gündem(deki/dışı) çeşitlemeler (1. baskı). (N. Çelebioğlu ve E. Canaslan, Çev.). İstanbul: Otonom Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi 1994).
Simmel, G. (2009). Bireysellik ve kültür (1. baskı). (T. Birkan, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1971).
Spinoza, B. (2011). Ethica. Geometrik yöntemle kanıtlanmış ve beş bölüme ayrılmış ahlak (1. baskı). (Ç. Dürüşken, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. (Orijinal çalışma basım tarihi 1677).
Spinoza, B. (2018). Politik inceleme. (M. Erşen, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1677).
Tatián, D. (2009). Spinoza. Dünya sevgisi (1. baskı). (H. Turşucu ve S. A. Hancı, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 2004).
Tönnies, F. (2019). Cemaat ve cemiyet (1. baskı). (E. Güler, Çev.). İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1887).
Turner, J. H., Beeghley, L. ve Powers, C. H. (2013). Sosyolojik teorinin oluşumu (4. baskı). (Ü. Tatlıcan, Çev.). Ankara: Sentez Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi 2007).
White, K. (2002). An introduction to the sociology of health and illness. Londra, California, Yeni Delhi: Sage Publications.