Nəsiminin divanlarında onomastik məcazlar və poetik-üslubi özəllikləri
XIV əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli şairlərindən olan Seyid İmadəddin Nəsimi sözün mümkün anlamlarını sənətkarlıqla istifadə edən həssas bir şair, kəlmələrə yeni mənalar qazandıran, ifadə imkanlarını daralda və ya genişləndirə bilən bir söz ustasıdır. Şairin təkcə ümumi deyil, xüsusi isimlərin də anlamları və yazı biçimlərinə yozum verə bildiyini görürük.
Nəsiminin fərdi interpretasiyaları arasında şəxs adlarına yüklədiyi poetik anlamlar xüsusilə diqqəti çəkir. Şair təxəllüsü (Nəsimi) kimi öz adına (İmad), sələfi Hafız Şirazinin təxəllüs (Hafız) və adına (Şəmsəddin), mürşidi Fəzlullahın təxəllüs (Nəimi) və adlarına (Şəhabəddin, Fəzlullah), yaxın dostu və məsləkdaşı Əliyyül-Əlanın adına (Əli) müxtəlif fəlsəfi-bədii anlamlar yükləmişdir. Dini (hz. Ali və ona verilən çeşidli adlar (Əsədullah, Şiri-Yəzdan, Heydəri-Kərrar və s.)) və ədəbi (Nizami və qəhrəmanları (Xosrov, Şirin, Şəkkər…), Əttar və s.) adlardan yararlanan şair onlara poetik funksiyalar verməklə bədii təxəyyülün elementi kimi istifadə etmişdir.
Hürufi şair mürşidini çeşidli adlarla xatırlasa da, məhz Fəzlullah onun poetik təxəyyülünün ilham qaynağıdır, məhz bu ad bir çox poetik və təsəvvüfi yozumlara yol açır. Göründüyü kimi, Nəsimi şeirində ədəbi, tarixi və xəyali adlar şeir sənətinin elementləri kimi istifadə olunur və poetik-üslubi xüsusiyyətlər kəsb edir.
Onomasti̇c i̇magery i̇n Nasi̇mi̇’s di̇vans and i̇ts poeti̇c and styli̇sti̇c features
The great poet of Azerbaijani literature of XIV century Seyid Imadaddin Nasimi subtly using the variety of meanings of the word was an unsurpassed master of the artistic word, able to give a word a new meaning, reduce or expand the possibilities of expression. The poet commented on and interpreted the meanings and forms of writing not only common nouns but also proper names.Among his interpretations, the poetic meanings that he attached to personal names are especially interesting. His pseudonym (Nasimi), he also gave different philosophical and artistic meanings to his name (Imad), the pseudonym of his predecessor Hafiz Shirazi (Hafiz) and his name (Shamseddin), the pseudonym of his mentor Fazlullah (Naimi), and his names (Shihabeddin, Fazlullah), named after his close friend and like-minded person Aliyyul-A’la (Ali). Nasimi was based on religion (Ali and his various epithets (Asadullah, Shir-i Yazdan, Haydar-i Kerrar, etc.)) and literary names (Nizami and his heroes (Khosrov, Shirin, Shekker ...), Attar, etc. ) as elements of artistic imagination giving them figurative functionality. Although the Hurufit poet resembles his teacher in different names, only Fazlullah is the source of inspiration for his poetic imagination, a name that has led to many poetic and Sufi interpretations. As can be seen in his poetry the literary, historical, and fictitious names are used as elements of poetic art and have a poetic and stylistic feature.
___
- AKSU H. (1981) Amir Giyas al-Din Muhammed al-Astarabadi ve “İstivanama”si Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
- ALPAY G. (1972). Çengname'de Musikî Terimleri,
- (http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/34/970/11939.pdf)
- KARABEY T.(2017).Nesimi: Hayatı-Sanatı-Eserleri ve Bazı Şiirlerinin Açıklamaları. Ankara: Akçağ Yayınları,
- MƏMMƏDLI N. (2019).Nəsimi şeirində əttarın ətri (Şeyx Fəridəddin Əttar və Seyid İmadəddin Nəsimi yaradıcılığında irfani və poetik paralellər) // Əbədiyyət günəşi. Nəsimi-650. Bakı, 2019, s. 13-51.
- MİKAYILOVA Ə.N.(2008). Onomastik vahidlərin üslubi imkanları (ХIХ əsrin ikinci yarısında yaranmış nəsr əsərlərinin matеrialları əsasında linqvistik tədqiqat). Bakı: “Mеmar Nəşriyyat–Poliqrafiya” MMC
- NƏSIMI, İMADƏDDIN. (1973). Seçilmiş əsərləri, tərtib edəni: Həmid Araslı, Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı,
- ŞIXIYEVA S. (2010) İbn Ərəbinin hərf simvolizmi və hürufilik təlimi, Şərq və Qərb: Ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr, Bakı, Prof. Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyinə həsr olunmuş Beynəlxalq İbnül-Ərəbi Simpozyumunun materialları (9-11 oktyabr, 2009-Bakı), Bakı, s. 291-316.
- ŞIXIYEVA S. (2012).Nəsiminin fikir düzənində Nizami məntiqi və söz sənətindən təsirlənmələr // Azərbaycan şərqşünaslığı, , s. 33-42.
- ŞIXIYEVA S. (2003).Nəsiminin təxəllüsləri // Hikmət, №1, s. 52-59.
- ŞIXIYEVA S. (2017).Nəsiminin ədəbi-nəzəri görüşləri: tətbiq şəkilləri və nəzəri biliklər prizmasından // Sivilizasiya, Bakı Avrasiya Universiteti, Cild 6, №1, 2017 (33), s. 207-219.
- ŞIXIYEVA S. (2017).Türk divan ədəbiyyatında musiqi terminləri (Nəsimi şeiri əsasında) // Sivilizasiya , №2, s. 219-236.
- ГАДЖИЕВА В.(2010). Типология поэтико-стилистических функций имен собственных в творчестве Низами Гянджеви. Баку, Элм.
- زندگی واشعار عمادالدین نسیمی، به كوشش یدالله جلالی پنداری، تهران: نی، 1993.
- نسیمی، عمادالدین. اثرلری، اوچ جلدده، بیرنجی جلد، باکی: علم، 1973
- ISSN: 2667-4688
- Başlangıç: 2018
- Yayıncı: Holistence Publications