YENİ VERİLER IŞIĞINDA BAŞLANGICINDAN M.Ö. II. BİNİN SONUNA KADAR ANADOLU'DA YAKARAK GÖMME (KREMASYON) GELENEĞİ

Son yıllarda Anadolu ve çevresinde yapılan araştırmalarda tespit edilen yakarak gömme (kremasyon) mezarlar, bu konudaki bilgilerimizin artmasını sağlamıştır. Özellikle Çayönü, Demirköy ve Aşıklı Höyük'te bulunan yanmış iskelet kalıntıları, Anadolu'da kremasyon geleneğinin Neolitik Dönem'e kadar uzandığının göstergesidir. Bunlara ek olarak İstanbul-Yenikapı'da bulunan urneler kremasyon geleneğinin söz konusu dönemde geniş biralana yayıldığını göstermiştir. M.Ö. II. bine ait Hitit yazılı belgelerinde kral ya da kraliçenin ölümünün ardından cenaze törenlerinin nasıl yapıldığını ayrıntılı bir biçimde anlatan metinlerde, kral ya da kraliçenin yakıldıktan sonra gömüldüğü kaydedilmiştir. Bu güne değin, söz konusu döneme ait metinlerde anlatıldığı gibi bir kral mezarı bulunamamışsa da bu dönemde kremasyon geleneğinin varlığını gösteren çok sayıda mezar veya mezarlık keşfedilmiştir. Söz konusu mezar veya mezarlıkların sayısı son yıllarda yapılan araştırmalar sonucunda artmıştır. M.Ö. II. Bine ait yazılı belgelerde yer verilen ölü yakma geleneği ile ilgili olarak geçtiğimiz yüzyılda Anadolu ve çevresinde yapılan arkeolojik kazılarda, son derece önemli bilgiler elde edilmiştir, buna paralel olarak çeşitli görüş ve tartışmalar da ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kremasyon, Yakarak Gömme, Anadolu, Krematoryum, Mezar

PDF

___

ABAY, E. SAĞLAMTİMUR, H. ve ÖZKAN T. (2000), “Ulucak Höyük Kazıları 1998”, XXI. Kazı Sonuçları Toplantısı/I, (ss. 359-370).

AKKERMANS, P. M. M. G. (1989), “Halaf Mortuary Practices: A Survey”, to the Euphrates and Beyond Archaeological Studies in Honour of Maurits N. van Loon, (Ed. O. M. C. Haex vd.), (pp. 75-88).

AKYURT, İ. M. (1998), M.Ö. 2. Binde Anadolu'da Ölü Gömme Adetleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, VI. Dizi, S. 49, Ankara.

ALEXANDER R. L. (1973-76), “The Tyszkiewicz Group of Stamp Cylinders”, Anatolica V, (pp. 141-215).

ALKIM, U. B. ve ALKIM H. (1966), “Gedikli (Karahüyük) Kazısı Birinci Ön Rapor”, Belleten XXX/117, (ss. 1-26).

ALP, S. (1954), “Karahöyük Kazısı”, Belleten Haberler XVIII/71, (ss. 402-404).

ALP, S. (1956), “Konya-Karahöyük Hafriyatı 1953”, Türk Arkeoloji Dergisi VI/I, (ss. 35-37).

ALP, S. (1965), “Güneybatı Anadolu'da Bulunan Erken Bronz Çağı'na Ait Mermer İdoller”, Belleten XXIX/113-116, (ss. 4-14).

ALP, S. (1999), Hititler'de Şarkı, Müzik ve Dans, Hitit Çağında Anadolu'da Üzüm ve Şarap, Ankara.

ALP, S. (2001), Hitit Çağı'nda Anadolu. Çivi Yazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar, Ankara.

ANGEL, J. L. (1951), Troy Supplementary Monograph 1, The Human Remains, London.

BACVAROV, K. (2006), “Early Neolithic Jar Burials in Southeast Europe, A Comperative Approach”, Documenta Praehistorica XXXIII, (pp. 101-106).

BAR-YOSEF, O. and SILLEN, A. (1993), “Implications of the New Accelerator Date of the Chared Skeletons from Kebara Cave (Mt Carmel), Paléorient 19, (pp. 205-208).

BERTRAM, J. K. (2003), Grab und Bestattunssitten des Späten 3. und 2. Jahrtausends V. Chr. Im Kaukasugebiet, (PhD Thesis) Erscheinungsjahr.

BIEŃKOWSKI, P. A. (1982), “Some Remarks on the Practice of Cremation in the Levant”, Levant XIV, (pp. 80-89).

BİLGEN, N. (2005), Çavlum, Eskişehir Alpu Ovası'nda Bir Orta Tunç Çağı Mezarlığı, Eskişehir.

BITTEL, K. (1953), “Osman-kayası, Eine Hehitische Grabstätte”, Mitteilungen der Deutschen Orient Gesellschaft 86, (pp. 37-47).

BITTEL, K. (1981), “Hittite Tempels and High Places in Anatolia and Nord Syria” Tempels and High Places in Biblical Times, Proceedings of the Colloquium in Honour of the Centennial of Hebrew Union College- Jewish Institute of Religion. (pp. 63- 73).

BITTEL, K. HERRE, W. OTTEN, H. RÖHRS, M. und SCHÄUBLE, J. (1958), Die Hethitischen Grabfunde von Osmankayası, Wissenschhaftliche Veröffentlichungen Der Deutschen Orient-Gesellschaft 71.

BITTEL, K. BOESSNECK, J. DAHM, B. GUTERBOCK, H. G. HAUPTMANN, H. NAUMANN, R. und SCHIRMER, W. (1975), Das Hethitische Felsheiligtum Yazılıkaya, Boğazköy-Hattuša IX, Berlin.

BLEGEN, C. W. (1938). “Excavations at Troy”, American Journal Of Archaeology 43/2, (pp. 204-228).

BLEGEN, C. W. CASKEY, J. L. and RAWSON, M. (1953), Troy, The Sixth Settlement, Vol. III, Part 1, New Jersey.

BORIC, D. RAICEVIC, J. ve STEFANOVIC, S. (2009), “Mesolithic Cremations as Elements of Secondary Mortuary Rites at Vlasac (Serbia)”, Documenta Praehistorica XXXVI, (pp. 247- 282).

BOYSAL, Y. (1964), “Milli Eğitim Bakanlığı Müskebi Kazısı 1963 Kısa Raporu” Türk Arkeoloji Dergisi XIII/2, (ss. 81-85).

BOYSAL, Y. (1967), “Müskebi Kazısı 1963 Kısa Raporu/Vorläufiger Bericht über Grabungen 1963 in Müskebi” Belleten XXXI/121, (ss. 67-77).

BOWLER, J. M. JONES, R. ALLEN, H. and THORNE, A. G. (1970), “Pleistocene Human Remains from Australia: A Living Site and Human Cremation from Lake Mungo, Western New South Wales”, World Archaeology 2/1, (pp. 39-60).

BÖRKER-KLÄHN, J. (1995), “Auf der Suche nach Nekropolë: Hattusa”, Studi Micenei Ed Egeo- Anatolici XXXV, (pp. 69-92).

BRAIDWOOD, R. J. (1937), Mounds in the Plain of Antioch: An Archaeological Survey, OIP 48, Chicago.

BRANIGAN, K. (1987), “Ritual Interference With Human Bones in the in the Mesara Tholoi”, (Ed. R. Laffineur), Aegaeum 1, (pp. 43-51).

BRYCE, T. (2004), Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum, (Çev. Müfit Günay), Ankara.

BULUÇ, S. (1993), “Anadolu'da Kremasyon-Ölü Yakma Geleneği” 1992 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, (ss. 83-96).

CAVANAGH, W. and MEE, C. (1998), A Private Place: Death and Prehistoric Greece, Studies in Mediterranean Archaeology, vol. CXXV, Printed in Sweden.

CHRISTMANN-FRANCK, L. (1971), “Le Rituel Des Funerailles Royales Hittites”, Revue Hittite et Asianique 29, (pp. 61-111).

CULLEN, T. (1995), “Mesolithic Mortuary Ritual at Franchthi Cave, Greece”, Antiquity 69, (pp. 270-289).

ÇAMBEL, H. BRAIDWOOD, R. J. ÖZDOĞAN, M. ve SCHIRMER, W. (1990), “1988 Yılı Çayönü Kazıları”, XI. Kazı Sonuçları Toplantısı/I, (ss. 59-81).

DARGA, M. (1969), “Hitit Metinlerinde Geçen NAZI.KIN=NAhuwaši Kelimesinin Anlamı

ZI.KIN=NAhuwaši Kelimesinin Anlamı

huwaši Kelimesinin Anlamı

Hakkında Bir Araştırma”, Belleten XXXIII/132, (ss. 493-505).

DOĞER, E. (1995), “Helvacıköy-Höyücek'te Bulunmuş Kazıma Figürlü Bir Stel”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Dergisi III,( ss. 49-59).

DENİZ, E. (1987), “Kazılardan Elde Edilen Yanmış Kemikler Üzerine Arkeobiyolojik İncelemeler”, II. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, (ss. 119-127).

DERİN, Z. ve ÖZKAN, T. (1999), “Ulucak Höyük Mezarlığı”, Kemalpaşa Kültür ve Çevre Sempozyumu, Bildiriler, (ss. 113-130).

DURU, R. (2006), Gedikli Karahöyük I: Prof. Dr. U. Bahadır Alkım'ın yönetiminde 1964-1967 yıllarında yapılan kazıların sonuçları/The results of excavations directed by Prof. Dr. U. Bahadır Alkım in the years 1964-1967, Türk Tarih Kurumu Yayınları, V. Dizi, Sayı 51, Ankara.

EMRE, K. (1978), Yanarlar. Afyon Yöresinde Bir Hitit Mezarlığı, Türk Tarih Kurumu Yayınları VI. Dizi, Sa. 22, Ankara.

ERDAL, Y. S. (2002), “Baklatepe Geç Tunç Çağı Mezarından Gün Işığına Çıkarılan Yanmış İnsan İskelet Kalıntılarının Antropolojik Analizi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 19/2, (ss. 115-130).

ERKANAL, A. (1987), “Panaztepe Kazısı 1985 Yılı Sonuçları”, VIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, (ss. 253-261).

ERKANAL, A. (1988), “Panaztepe Kazısı 1986 Yılı Sonuçları”, IX. Kazı Sonuçları Toplantısı, (ss. 345- 350).

ERKANAL, H. (1991), “Girnavaz Kazıları”, 12. Kazı Sonuçları Toplantısı/I, (ss. 277-293.)

ERKANAL, H. ve ÖZKAN, T. (1998). “1996 Bakla Tepe Kazıları”, XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı/I, (ss. 399-426).

GALLIS, C. J. (1975), “Cremation Burials Since Early Neolithic Age in Thesally”, Athens Annual of Archaeology, (pp. 257-258).

GARSTANG, J. (1953), Prehistoric Mersin Yümük Tepe in Southern Turkey, Oxford.

GOLDMAN, H. (1956), Excavation at Gözlü Kule, Tarsus, Volume II. From the Neolithic through the Bronze Age, New Jersey.

GUTERBOCK, H. G. (1967), “The Hittite Conquest of Cyprus Reconsidered”, Journal of Near Eastern Studies, 26-2, (pp. 73-81).

HAAS, V. (1995), “Death and the Afterlife in Hittite Thought”, Civilizations of the Ancient Near East III, (Ed. J. M. Sasson), New York, (pp. 2021-2030).

HANÇERLİOĞLU, O. (1975), İnanç Sözlüğü: Dinler, Mezhepler, Tarikatlar, Efsaneler, İstanbul.

HOMEROS. (1998), İlyada, (Çev. A. Erhat vd.), İstanbul.

IŞIK, F. (2012), Uygarlık Anadolu'da Doğdu, Ege Yayınları, İstanbul.

JOUKOWSKY, M. S. (1986), Prehistoric Aphrodisias I-II, Publications D'Histoire De L'Art et D'Archéologie De L'Université Catholique De Louvain XXXIX, Louvain- Belgium.

KARLOVSKY, L. C. C. (2002), “Archaeology and Language, The Indo Iranians”, Current Anthropology 43/1, (pp. 63-88)

KORFMANN, M. (1986), “Beşik-Yassıtepe, Beşik-Sivritepe ve Beşik Mezarlığı 1984 Ön Raporu”, VII. Kazı Sonuçları Toplantısı, (ss. 229-238)

KORFMANN, M. (1988), “Ausgrabungen an der Buch vor Troia”, Tübingen Blätter, (pp. 47-52.)

KORFMANN, M. (1998), “Troia Kapılarındaki Steller. Truisa/Tarawa/Wilusa'da Apaliunas- Apollon?”, 1997 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, (ss. 39-49)

KOŞAY, H. Z. (1968), “Kuşsaray (Çorum) Sondajı ”, Türk Arkeoloji Dergisi VI/I, (ss. 89-97)

LARSEN, M. T. (2010), Kültepe Tabletleri VIa: The Archive of the Šalim Aššur Family, Volume 1: The First two Generations, Türk Tarih Kurumu Yayınları, VI. Dizi, S. 33d-a, Ankara.

LENNEIS, E. (2007), “Mesolithic Heritage in Early Neolithic Burial Rituals and Personal Adornaments”, Documenta Praehistorica XXXIV, (pp. 129-137).

LLOYD, S. and MELLAART, J. (1965), Beycesultan Vol. II. Middle Bronze Age Architecture and Pottery, London.

MALLOWAN, M. E. L. and ROSE, C. J. (1933), “Excavations at Tall Arpachiyah”, Iraq 2/1, (pp. 1- 178).

MEE, C. (1982), Rhodes in the Bronze Age. An Archaeological Survey, Warminster, Art and Philips.

MELLINK, M. J. (1956), A Hittite Cemetery at Gordion, Philadelphia.

MORRIS, S. P. (2001), Potnia Aswiya: Anatolian Contributions to Greek Religion, in: Potnia. Deities and Religion in the Aegean Bronze Age, (ed. by R. Laffineur and R. Hägg) Liège- Austin, Aegaeum 22, (pp. 423-434).

MOUNTJOY, P. (1998), “The East Aegean-West Anatolian Interface in the Late Bronze Age: Mycenaeans and the Kingdom of Ahhiyawa”, Anatolian Studies 48, (pp. 33-67.)

MULLER-KARPE, H. (1980), Handbuch der Vorgeschichte, Band 4, Bronzezeit, München: C.H. Beck'sche Verlagsbuchhandlung.

MYLONAS, G. E. (1948), “Homeric and Mycenaean Burial Customs”, American Journal of Archaeology 52/1, (pp. 56-81).

MYLONAS, G. E. (1966), Mycenae and Mycenaean Age. Princeton.

NEVE, P. (1977/78), “Schalensteine und Schalenfelse in Boğazköy”, Istanbuler Mitteilungen, 27/28, (ss. 61-72).

ORTHMANN, W. (1965), “Ausgrabungen in Ilıca 1963-1964”, Türk Arkeoloji Dergisi XIII/1, (pp.107-114).

ORTHMANN, W. (1967), Das Gräberfeld bei Ilıca, Wiesbaden.

OTTEN, H. (1958), Hethitische TotenRituale, Berlin.

ÖKSE, A. T. (2005), “Eski Çağ'dan Günümüze Ölü Gömme ve Anma Gelenekleri” Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi-5, (Yıl 2005), (ss. 1-7).

ÖKSE, A. T. (2009), “Salat Tepe Kazıları- 2008” Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü- Haberler- 27, (Ocak 2009), (ss. 24-25).

ÖZBEK, M. (1990), “Son Buluntuların Işığında Çayönü Neolitik İnsanları”, V. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, (ss. 161-173).

ÖZBEK, M. (1993), “Aşıklı Höyük Neolitik Çağ İnsanları”, VIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, (pp. 201-213).

ÖZDOĞAN, M. (2010), “Tarihöncesi Dönemlerin İstanbul'u”, Bizantion'dan İstanbul'a Bir Başkentin 10 000 Yılı, (ss. 36-49).

ÖZGÜÇ, T. (1950), Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Kültepe Kazısı Raporu 1948, Türk Tarih Kurumu Yayınları, V. Seri, No. 10, Ankara.

ÖZGÜÇ, T. (1959), Kültepe- Kaniş. Asur Ticaret Kolonilerinin Merkezinde Yapılan Yeni Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, V. Seri, No.19, Ankara.

ÖZGÜÇ, N. ve ÖZGÜÇ, T. (1953), Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Kültepe Kazısı Raporu 1949, Türk Tarih Kurumu Yayınları, V. Seri, No.12, Ankara.

ÖZTAN, A. (1998), “Preliminary Report on the Arıbaş Cemetery at Acemhöyük”, Bulletin of Middle Eastern Culture Center in Japan X, (pp.167-175).

ÖZTAN, A. (2006), “2004 Yılı Acemhöyük Kazıları”, 27. Kazı Sonuçları Toplantısı/1, (ss. 393-402).

PUHVEL, J. (1991), Homer and Hittite, Innsbruck Beiträge zur Sprachwissenschaft, Vorträge und kleinere Schriften 47. Innsbruck.

RISSMAN, P. (1988), “Public Displays and Private Values: A Guide to Buried Wealth in Harappan Archaeology”, World Archaeology 20/2, (pp. 209-228).

RODDEN, R. (1962), “Excavation at the Early Neolithic Site at Nea Nikomedeia, Greek Macedonia (1961 seasons), Proceedings of the Prehistoric Society 28, (pp. 267-288).

ROSENBERG, M. (2007), “Demirköy”, Türkiye'de Neolitik Dönem. Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, (Yay. N. Başgelen), (ss. 13-21).

RUTHERFORD, I. (2008), “Achilles and Sallis Wastais Ritual: Performing Death in Greece and Anatolia”, Performing Death. Social Analyses of Funerary Traditions in the Ancient Near East and Mediterranean, (Ed. N. Laneri), (pp. 223-237).

SEEHER, J. (1993a), “Tarihöncesi Çağlar'da Ölüm ve Gömü”, (Çev. S. Gülçur), Arkeoloji ve Sanat 59, (ss. 9-15).

SEEHER, J. (1993b), “Demircihöyük Nekropol Kazısı: 1991 Yılı Sonuçları”, XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı/II, (ss. 365-379).

SEEHER, J. (2000), Die Bronzezeitliche Nekropole von Demircihöyük-Sarıket, Tübingen.

SEVİNÇ, F. (2007), Hititlerde Ölülere ve Yeraltı Tanrılarına Sunulan Kurbanlar, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.

SHAW, J. W. (1989), “Phoenicians in Southern Crete”, American Journal of Archaeology 93/2, (pp. 165- 183).

SOLTYSIAK, A. (2008), “Short Fieldwork Report: Tell Barri (Syria), Seasons 1980-2006”, Bioarchaeology of the Near East 2, (pp. 67-71).

STAMPOLIDIS, N. and SOTIRAKOPOULOU, P. (2011), “Erken Kiklad Dini ve Ölü Gömme Gelenekleri”, Karşıdan Karşıya: M.Ö. 3. Bin'de Kiklad Adaları ve Batı Anadolu,(ss. 86-99).

STRATOULI, G. TRIANTAPHYLOU, S. BEKIARIS, T. and KATSIKARIDIS, N. (2010), “The Manipulation of Death: A Burial Area at the Neolithic Settlement of Avgi, NW Greece, Documenta Praehistorica XXXVII, (pp. 95-104).

ŞENYURT, S. Y. (1997), “Hititler Döneminde Öbür Dünya Anlayışı”, Bilim ve Ütopya, 36, (ss. 16- 19).

THOMSON, G. (2007), Tarihöncesi Ege. Eski Yunan Tolumu Üzerine İncelemeler, (Çev. Celal Üster), İstanbul.

TOPBAŞ, A. EFE, T. ve İLASLI, A. (1998), “Salvage Excavations of the Afyon Archaeological Museum, Part 2: The Settlement of Karaoğlan Mevkii and The Early Bronze Age Cemetery of Kaklık Mevkii”, Anatolia Antiqua VI: (pp. 21-94).

UHRİ, A. (2010), Anadolu'da Ölümün Tarihöncesi, İstanbul.

ÜNAL, A. (1980), “Hititlerde Ölülere Sunulan Kurban Hakkında Bazı Düşünceler”, Anadolu XIX, (ss. 165-174).

ÜYÜMEZ, M. KOÇAK, Ö. ve İLASLI, A. (2008), “Afyonkarahisar/Bayat İlçesi Dede Mezarı Orta Tunç Çağı Nekropolü 2006 Yılı Kazıları”, XXIX. Kazı Sonuçları Toplantısı/2, (ss. 403-416).

van den HOUT Th. P. J. (1994), “Death as a Privilege the Hititte Royal Funerary Ritual”, Hidden Futures Death and Immortality in Ancient Egypt, Anatolia, the Classical, Biblical and Arabic- Islamic World, (Ed. J. M. Bremer vd.), Amsterdam.

WEBB, S. G. and EDWARDS, P. S. (2002), “The Natufian Human Skeletal Remains from Wadi Hammeh 27 (Jordan)”, Paléorient 28, (pp. 103-124).

WOOLLEY, L. C. (1955), Alalakh, An Account of the Excavations at Tell Atchana in Hatay 1937-1949, Oxford.

WUNN, I. (2001), Götter, Mütter, Ahnenkult, Religionsentwiklung in der Jungsteinzeit, Oldenburg.

YAĞCI, R. (2008), “Soloi/Pompeiopolis 2006 Yılı Kazıları”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı/3, (ss. 149- 166).

YENER, K. A. EDENS, C. HARRISON, T. P. VERSTRAETE, J. and WILKINSON, T. J. (2000), “The Amuq Valley Regional Project 1995-1998”, American Journal of Archaeology 104/2, (pp. 163-220).

YILDIZ, Ö. ve ERDAL, Y. S. (2008), “Antandros Antik Kentinde Ölü Yakma Geleneği”, 23. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, (ss. 41-55).