Makâsıdü’ş-Şerîa ile İlgili Eserlerde Zarûriyyâtın Tertibi Sorunu

Şer‘î-amelî hükümlerin her birinin bir takım dünyevî ve uhrevî gayeleri bulunmaktadır. Söz konusu maksadlar önem derecesi açısından zarûriyyât, hâciyyât ve tahsîniyyât kısımlarından oluşur. Zarûriyyâta yönelik hükümlerin din, nefis, nesil, akıl ve malı korumayı hedeflediği hususunda kanaatler belirtilmiş olmakla birlikte; bu maksadların kendi içerisinde tertibinin bulunup bulunmadığı hususu literatürde net bir şekilde ortaya konulmamıştır. Konuyla ilgili eser veren usulcülerin birçoğu zarûrî hükümler arasında teâruz bulunması halinde hangisinin tercih edileceğine değinmemiştir. Gazâli, Âmidî, Şâtıbî, İbn Hümâm gibi bazı usulcüler ise konuyu tartışmış ve din maksadının diğer maksatlara takdim edilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Yine bu âlimler, kimler olduğunu zikretmeden dünyevî hükümlerin uhrevî hükümlere tercih edilmesi gerektiğini belirten bir gruptan bahsetmişler ve onların gerekçelerini de zikretmişlerdir. Son tahlilde konuyla ilgili eserler ve örnekler incelendiğinde dini korumayı hedefleyen hükümlerin diğer hükümlere tercih edilmesi gerektiği, dünyevî hükümlerin de kendi aralarında nefis, nesil, akıl ve mal sıralamasına göre olması gerektiği kanaatinin hâkim olduğunu belirtmemiz mümkündür.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Fıkıh Usûlü, Makâsıdü’ş-şerîa, Zarûriyyât, Hâciyyât

Arrangement of Dharûriyyât in The Works Concerning Maksidides-Sheria

In the works related to maqâsidu's-shariya in the classical fiqh literature, it has been generally accepted that the provisions of God have purposes interested in the life of world and hereafter for the human beings. These maqasid, in terms of importance, are composed of parts of dharûriyyât, hâciyyât and tahsiniyyât. Despite the belief in the fact that the provisions for dharûriyyât intended to protect religion, nafs, generation, mind and property, these maqâsids are not clearly organized within themselves. Many of the practitioners who wrote book related to the subject did not mention which one would be preferred if there were discrepancies between the compulsory provisions. The practitioners such as Gazali, Âmidî, Şâtıbî, Ibn Humâm discussed the subject and stated that the purpose of religion should be presented to other purposes. Again, these scholars have mentioned a group that said that the secular provisions should be preferred to the provisions interseted in hereafer and they also cited their reasons. Finally, it is possible to say that when examining the works and examples related to the subject, the provisions aiming to protect the religion should be preferred to the other provisions and worldly judgments must be in accordance with the ordering, nafs, generation, mind and property.

Keywords:

Fiqh Fiqh Methodology, Maqâsid Shariya, Dharûriyyât, Hâciyyât, Tahsîniyyât.,

PDF

___

Âmidî, Ebu’l-Hasen S eyfüddîn A lî b . M uhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Thk. Abdu’r-Râzık Afîfî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
Boynukalın, Ertuğrul. “Makâsıdü’ş-Şerîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 423-427. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
Buhârî, Ebû A bdillah M uhammed b . İ smail b . İ brahim b. el-Muğîra. el-Câmiu’s-sahîh. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. b.y.: Dâru Tavgın-Necâh, ts.
Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf b. Muhammed. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. T hk. S alâh b . Muhammed b . U vayza. 2 C ilt. Beyrut: y.y., 1997.
Dönmez, İbrahim Kâfi. “Maslahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 79-94. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Şifâu’l-galîl fî beyâni’şşebeh ve’l-muhîl ve mesâliki’t-ta‘lîl. Bağdat: y.y., 1971.
Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Mustasfâ min ilmi’lusûl. Thk. Hamza b. Züheyr Hâfız. 4 Cilt. Medine: y.y., ts.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. İslam Hukuk Felsefesi. Trc. Vecdi Akyüz, Mehmet Erdoğan, İstanbul: Rağbet Yayınları, 1999.
İbn Emîri Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. Müntehel vusûl ve’lemel fi ilmeyi’l-usûl ve’l-cedel. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
İbn Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. et- Tahrîr fî usûli’l-fıkh. Mısır: y.y., 1351.
İbn Züğaybe, İzzüddîn. el-Makâsıdu’l-âmme li’ş-şer‘iyyeti’l-İslamiyye. Kahire: Dâru’s-Safve, 1996.
Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. Şerhu tenkîhi’l-fusûl. Thk. Tâhâ Abdurraûf Sa‘d, Beyrut: Şeriketü’t-Tıbâati’l-Fenniyye, 1973.
Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. el-Fürûk (Envârü’lburûķ fî envâi’l-furûk). 4 Cilt. b.y.: Âlemü’l-Kütüb, ts.
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiu li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim Atfîş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
Pekcan, Ali. İslam Hukukunda Gaye Problemi. İstanbul: Ek Kitap, 2012.
Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. Thk. Tâhâ Câbir el-AIvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî. el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîa. Thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âli Selman, Mukaddime ve 6 Cilt. Kahire: Dâru İbn Affân, 1997.
Tûfî, Ebu’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd el-Hanbelî. Şerhu muhtasarı’r-ravza. Thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
Yaman, Ahmet. “İslam Hukuk İlmi Açısından Makâsıd İctihadının Ya Da Teleolojik Yorum Yönteminin İlkeleri Üzerine”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi, 2/1 (Bahar 2002): 25-52.
Yûbî, Muhammed Sa‘d b. Ahmed b. Mes‘ud. Makâsıdu’ş-şerîati’l-İslamiyye ve alâkatuhê bi’ledilleti’ş- şer‘iyye. Riyad: Dâru’l-Hicre, 1998.