Bir Kur’an Üslubu Olarak Şarta Bağlanan Hüküm Üzerinden İmkânsızlığın İfade Edilmesi

Belli bir mekân ve zaman aralığında nâzil olan Kur’an, Allah’ın iradesinin dilsel bildirimidir. Bütün insanlığın muhatap kılındığı bu dilsel bildirim hiç kuşkusuz Arap dilinin imkân ve sınırları içerisinde varlık kazanmıştır. Dolayısıyla “Her dilsel bildirim, varlık kazandığı bağlam ve bütünlük doğrultusunda anlam kazanır.” gerçeğini dikkate aldığımızda ilahî kelamın doğru anlaşılmasında Arap dili ve bu dilin ifade özellikleri merkezi bir konuma sahiptir. Arap dilinin ve Kur’an’ın temel ifade özelliklerinden birisi ise şart cümleleridir. Bu bağlamda yapacağımız çalışmanın temel gayesi genellikle imkân vurgusu içeren şart ifadelerinin Kur’an’da bir üslup olarak imkânsızlık bağlamında kullanıldığını tespit etmek ve bu şekilde Kur’an üslubunun anlaşılmasına katkı sunmaktır. Bu amaç doğrultusunda ilk olarak Kur’an’ın şart üslubunun anlaşılmasını kolaylaştırmak için Arap dilinde ve Mantık ilminde şartlı ifadelerin nasıl bir anlam çerçevesinde kullanıldığı üzerinde durulacaktır. Daha sonra Kur’an’da hükmün şarta bağlanması meselesine değinilerek, ayetler örnekliğinde şarta bağlanan hüküm üzerinden imkânsızlığın ifade edilmesi üslubu incelenecektir. Bu çalışmada Kur’an’da birçok ayette imkân vurgusu anlamında kullanılan şartlı ifadelerin, bir Kur’an üslubu olarak bir kısım ayetlerde imkânsızlık vurgusu bağlamında kullanıldığı sonucuna ulaşıldı. Bu tespitin Kur’an’ın üslup düzeyinde anlaşılmasına katkı sunacağı gibi, imkânsızlık vurgusu içeren şartla ilgili ayetlerin lafzından anlaşılacak yanlış okumaların ve manaların önüne geçeceği kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur’an, Dil, Üslup, Şart, İmkânsızlık

The Expression of Impossibility through Conditionals as a Quranic Style

Abstract

Keywords:

Tafsīr, Quran, Language, Style, Conditional, Impossibility,

PDF

___

Asya, İbn Hallâd - Mihniyye, Bezûh. Nizâmu’l-irtibât fî uslûbi’ş-şart ve ufuki’d-delâleti’n-nahviyye nemâzec fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Yüksek Lisans Tezi, Câmi‘atü Abdirrahmân Mîra, 2017.
Aşçıoğlu, Osman. “Arap Dilinde Şart Kipi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/4 (1992): 189-200.
Aydın, Atik. “Arapça Şart Cümlelerinde Zaman”. Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 36 (2013): 83-108.
Beydâvî, Ebû Saîd Abdullah b. ‛Amr. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrahman. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, ts.
Boynukalın, Mehmet. “Fıkıh Usûlünde Şart Kavramı”. MÜİFD 36/1 (2009): 7-46.
Boynukalın, Mehmet. “Şart”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 364-365. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebû Abdillah. Sahîhu’l-Buhârî. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. Beyrut: Dâru Davkı’n-Necât, 2001.
Cevdet Paşa, Ahmet. Mi‘yâr-ı Sedât Klasik Mantık. Sad. Hasan Tahsin Feyizli. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-Arabiyye. Thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm ve’l-Melâyîn, 1987.
Cürcânî, Ali b. Muhammed Seyyid el-Şerîf. et-Ta‘rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
Dereli, M. Vehbi. “Arapça’yı Doğru Kullanmanın Kur’an’ın Anlaşılmasına Olan Etkisi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2012): 29-50.
Dîd el-Cemel, Fehd Muhammed. Edevâtü’ş-şarti gayri’l-câzimeti fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Yüksek Lisans Tezi, el-Câmi‘atü’l-İslâmiyye, 2014.
Düzenli, Yaşar. Üslup ve Semantik Açıdan Kur’an ve Şefaat. İstanbul: Pınar Yayınları, 2008.
Ebherî, Esîruddîn, Mantık İsagoci Tercümesi & Mantık Terimleri Sözlüğü. Trc. Talha Alp. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2013.
Ebû Dân, Ahmed Hasan. Tahlîlu cümleti’ş-şart ve beyânu eserihâ ‘ale’l-ma‘ne’t-tefsîrî. Yüksek Lisans Tezi, el-Câmi‘atü’l-İslâmiyye, 2015.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsir. Thk. Sıdkî Muhammed Cemil. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1999.
Ebu’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed. İrşâdu akli’s-selîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Yayınları, 2013.
Ersöz, Muhammed. Kur'an'ın Dil Yapısı ve Kur'an Kelimelerinin Terimleşmesi. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2014.
Es‘adî, Muhammed Ubeydullâh. el-Mûcez fî usûli’l-fıkh. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2010.
Fahruddîn er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, 1999.
Ferhûd, Ali Abdulfettâh el-Hâc. “et-Ta‘lîku’ş-şartî bi’n-nefy ve hattâ ve bi’t-talebi ve hattâ fi’n-nassi’l-Kur’ânî”. Mecelletü Câmi‘ati Bâbil 24/1 (2016): 17-48.
Ğalâyînî, Mustafâ. Câmi‛u’d-durûsi’l-Arabiyye. Thk. Ali Süleyman Şebâre. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2016.
Hallâf, Abdulvehhâb. İlmu usûli’l-fıkh. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2003.
Hamdi Yazır, Elmalılı Muhammed. Hak Dini Kur’an Dili. 9 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
Hüseyin Sâlih, Radâte. “Cümletü’ş-şart ve’l-cezâ fî Nehci’l-belâga”. Mecelletü Âdâbi’l-Basra 62 (2012): 112-143.
İbn ‛Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm sûratü’l-Kehf. Suûd: Dâru İbnu’l-Cevzî, 2002.
İbn Akîl, Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd el-Mısrî. Şerhu İbn Akîl ‛alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4. Cilt. Kahire: Dâru’t-Türâs. 1980.
İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir et-Tûnusî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdulhak el-Endelüsî. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. Thk. Abdüsselam Abduşşâfî. 6. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî. el-Hasâis. 3 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyye, ts.
İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddimetü İbn Haldûn. Beyrut: Dâru Sâdır, 2000.
İbn Hişâm, Abdullah b. Yûsuf Ebû Muhammed Cemâluddîn. Şerhu Kadri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Kâhire: Mektebetü’s-Sa‛âde, 1963.
İbn Hişâm, Abdullah b. Yûsuf Ebû Muhammed Cemâluddîn. Şerhu Şuzûri’z-zeheb fî ma‛rifeti kelâmi’l-Arab. Thk. Abdulğınâ ed-Dakar. Suriye: eş-Şeriketü’l-Muttehide, ts.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
İbn Ya‛îş, Muhammed b. Ali Ebu’l-Bekâ. Şerhu’l-Mufassal. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
Esterâbâdî, Muhammed b. Hasan er-Râzî Necmuddîn. Şerhu Kâfiyeti İbni’l-Hâcib. Thk. Abdul‘âl Sâlim Mukrim. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 2000.
Kaşıkçı, Osman. “Şart”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 365-367. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Kâtibî, Ebu’l-Hasen Necmüddîn Ali b. Ömer el-Kazvînî. Şemsiyye Risâlesi Tahkîk, Çeviri ve Şerh. Haz. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
Kefevî, Eyyûb b. Mûsâ Ebu’l-Bekâ. el-Külliyyât: mu‘cem fi’l-mustalahât. Thk. Adnân Dervîş - Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, ts.
Koç, Turan. Dilin Ötesi Kur’an, Dil ve Üslup Üzerine. İstanbul: İz Yayınları, 2018.
Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Berdûnî. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısrıyye, 1964.
Levin, Aryeh. “Nahvin Müsned, Müsned İleyh ve İsnâd Terimleri”. Trc. Ömer Kara. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/10 (2010): 428-449.
Mahmûd, Yûsuf. el-Mantiku’s-sûrî et-tasavvurât - et-tasdîkât. Kâhire: Dâru’l-Hikme, 1994.
Müberred, Muhammed b. Yezîd Ebu’l-Abbâs. el-Muktazab. Thk. Muhammed Abdulhâlik Azîme. 4 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kutub, ts.
Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Thk. Muhyiddîn Dîb. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
Öner, Necati. Klasik Mantık. İstanbul: Divan Kitap, 2019.
Râğıb el-Isfahânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyin. el-Mufredât fi ğarîbi’l-Kur’an. Thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1991.
Sabbân, Muhammed b. Ali eş-Şafiî. Hâşiyetu’s-Sabbân ‘alâ şerhi’l-Uşmûnî ‘alâ Elfiyyeti İbni Mâlik. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
Sâlih el-Mu‘ayyid, Abdulazîz Ali. eş-Şart fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Yüksek Lisans Tezi, Câmi‘atü’l-Kâhire, 1976.
Semîra Necîb, Muhammed. Mu‘cemu’l-mustalahâti’n-nahviyye ve’s-sarfiyye. Suriye: Dâru’l-‛Irfân, 1985.
Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddîn. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. 4 Cilt. Mısır: el-Heyetu’l-Mısrıyye, 1974.
Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddîn. Hem‛u’l-hevâmi‛ fî şerhi Cem‛i’l-Cevâmi‛. Thk. Abdulhamîd Hindâvî. 3 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, ts.
Şa‛bân, Zekiyyuddîn. İslam Hukuk İlminin Esasları. Trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
Şemsân, Ebû Evs İbrâhim. el-Cümletü’ş-şartiyye inde nuhâti’l-Arab. Kâhire: Metâbi‘u’l-Decevuyyi, 1981.
Taberî Muhammed b. Cerîr Ebû Ca‘fer. Câmiu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
Zekeriyyâ, Râviye Ali. Uslûbu’ş-şart fî sûrati’n-Nisâ. Yüksek Lisans Tezi, Câmi‘atü’s-Sûdân, 2015.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. ‛Amr Cârullah. el-Keşşâf ‘an hakâikı gavâmızı’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1988.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. ‛Amr Cârullâh. el-Mufassal fî san‘ati’l-i‘râb. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1993.