Türkiye'de Çok Partili Hayata Geçiş Döneminde Azınlık Politikaları

Bu çalışma, Türkiye’de çok partili hayata geçiş döneminde azınlıkların durumunu ortaya koymakamacıyla hazırlanmıştır. Azınlıkların, çok partili hayata geçiş ile birlikte Tek Parti dönemine göredaha rahat koşullar içerisinde yaşamaya başladığı yaygın bir kanıdır; ancak döneme ilişkinGayrimüslim cemaatlerin her birini ele alan kapsamlı bir çalışma mevcut olmadığından, bu düşüncebelli başlı birkaç gelişme üzerinden savunulmaktadır. Bu çalışma, bu konudaki açığı bir nebze olsunortadan kaldırarak, döneme ilişkin bundan sonra yapılacak değerlendirmelerin daha sağlam temellerüzerine oturtulabilmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Dönem üzerinde yapılan incelemedenelde edilen bilgilere ve bunların Tek Parti dönemi ile yapılan karşılaştırmasına dayanılarak,azınlıkların çok partili dönemde resmi çevrelerin daha ılımlı politikalarına muhatap olduklarısöylenebilir. Bunda, çok partili düzene geçiş ile birlikte yaşanan demokratikleşmenin azınlıkpolitikalarına da yansıması önemli bir nedendir. Gayrimüslimlere yönelik politikalarınyumuşamasındaki bir diğer etken, azınlıkların önemli bir oy kaynağı teşkil etmesi olmuştur. Dikkatçeken bir durum da, azınlıklara yönelik politikaların şekillenmesinde devletlerarası ilişkilerinbelirleyiciliğidir. Bu durumun etkisiyle, Yahudi ve Rum cemaati çok partili hayata geçiş dönemindesiyasi çevrelerle ilişkilerini geliştirmeyi başarmış, Türkiye’nin tehdit olarak gördüğü SSCB’ye göçetme teşebbüsünde bulunan Ermenilere ise resmi makamlarca sürekli şüphe ile yaklaşılmıştır.

Minority Policies In the Period of Transition to Multi-Party System in Turkey

This study has been prepared to reveal the condition of the minorities in the period of transition to multi-party system in Turkey. It is a common belief that minorities started living in more comfortable conditions with the transition to multi-party system; however, these thoughts are supported over just a few progressions since there are no detailed studies about the non-muslim communities of that time. This study removes the gap in this subject to an extent and aims to contribute to the setting of the evaluations that are going to be done about the period on a stronger basis. According to the information gathered from the analysis about that period and the comparison of those with the one-party system period, it can be concluded that minorities faced more moderate policies of the official circles during the multi-party period. An important reason for the change was the effect of the democratization on the minority policies, which was a result of the transition to multiparty system. Another factor of the moderation of the policies against non-muslims was the fact that the minorities were seen as a crucial source of votes. The relationships between the governments was also determinant for the policies against minorities. With the effect of this situation, The Jewish and the Greek communities achieved to develop their relations with political circles in the period of transition to multi-party system, and the Armenian people who attempted to immigrate to USSR were considered as a threat by Turkey and were approached with distrust by legal authorities.

PDF

___

AHMAD, Feroz ve Bedia Turgay, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Bilgi Yayınevi, Ankara 1976.
AKAR, Rıdvan, Aşkale Yolcuları Varlık Vergisi ve Çalışma Kampları, Belge Yayınları, İstanbul 2000.
AKTAR, Ayhan, Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
ALEXANDRIS, Alexis, The Greek Minority of Istanbul and Greek-Turkish Relations 1918- 1974, Centre For Asia Minor Studies, Athens 1992.
BALİ, Rıfat N., “2. Dünya Savaşı Sırasında Türkiye’de Azınlıklar-1‘Yirmi Kur’a İhtiyatlar’ Olayı”, Tarih ve Toplum, S.179, Kasım 1998, s.4-19.
BALİ, Rıfat N., Aliya: Bir Toplu Göçün Öyküsü (1946-1949), İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
BALİ, Rıfat N., Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri Bir Türkleştirme Serüveni (1923- 1945), İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
BALİ, Rıfat N., “Ermenistan’ın ‘Anavatana Geri Dönün Çağrısı’nın Diaspora Ermenilerine ve Türkiye’ye Etkisi”, Tarih ve Toplum, S.210, Haziran 2001, s.13-19.
BALİ, Rıfat N., “Serbest Fırka’nın Azınlık Adayları”, Tarih ve Toplum, S.167, Kasım 1997, s.25-34.
ÇAĞAPTAY, Soner, Türkiye’de İslam, Laiklik ve Milliyetçilik Türk Kimdir?, Çev: Özgür Bircan, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009.
GÜVEN, Dilek, Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları ve Stratejileri Bağlamında 6-7 Eylül Olayları, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.
KEYDER, Çağlar, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
KORALTÜRK, Murat, Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
LEVİ, Avner, Türkiye Cumhuriyeti'nde Yahudiler, İletişim Yayınları, İstanbul 1998. MACAR, Elçin, Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi, İletişimYayınları, İstanbul 2004.
MACAR, Elçin, “Türkiye Rumları”, Toplumsal Tarih, S.172, Nisan 2008, s.84-97.
OKUTAN, M. Çağatay, Tek Parti Döneminde Azınlık Politikaları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2004.
ORAN, Baskın, Türkiye’de Azınlıklar, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
ÖZTÜRK, Nazif, Azınlık Vakıfları, Altınküre Yayınları, İstanbul 2003.
ŞAUL, Eli, Balat’tan Bat-Yam’a, İletişim Yayınları, İstanbul 1999.
TELLAL, Erel, “SSCB ile İlişkiler (1945-1960)”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C.1, Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul 2004, s.499-521.
TOKTAŞ, Şule, “Turkey’s Jews and their Immigration to Israel”, Middle Eastern Studies, C.42, S.3, Mayıs 2006, s.505-519.
TOPRAK, Zafer, Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950) Milli İktisat - Milli Burjuvazi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995.
“Bilecik Belediyesi İsabetli Bir Karar Verdi” Cumhuriyet, 23 Şubat 1935. SAFA, Peyami, “Beklediğimiz Yasak” Cumhuriyet, 2 Mart 1937.
“Konferansa Yapılan Acayib ve Ahmakça Bir Müracaat”, Cumhuriyet, 9 Mayıs 1945.
“Amerikalı Ermeniler”, Cumhuriyet, 23 Temmuz 1945.
“Ermenilerin İstekleri”, Cumhuriyet, 21 Eylül 1945.
“Rusyaya Gidecek Ermeniler”, Tasvir, 15 Aralık 1945.
“İç İşleri Bakanlığının Gitmek İsteyen Ermenilere Tavsiyesi”, Tasvir, 22 Aralık 1945.
“Ermeni Cemaati İdare Heyetinin Protestosu”, Tasvir, 30 Aralık 1945.
“Azlık Okulları ve Yabancı Okullar Öğretmenlerini de Biraz Korumak İcab Etmez mi?” Cumhuriyet, 20 Ocak 1946.
“Yeni Patrik Dün Taç Giydi”, Cumhuriyet, 22 Şubat 1946.
“Rus Konsoloshanesi Önündeki Kalabalık”, Cumhuriyet, 10 Ağustos 1946.
“Hükümet Rum Ekalliyetine Yeniden Bazı Haklar Veriyor”, Tasvir, 26 Mart 1947.
“Başbakanın Gencliğe Dünkü Hitabesi” Cumhuriyet, 29 Mart 1947.
“Patrikhane ve Papa Eftim”, Cumhuriyet, 1 Nisan 1947.
“Musevi Vatandaşlar ve DP”, Cumhuriyet, 26 Eylül 1948.
“Sadi Irmağın Salamon Adatto’ya Ekalliyetlere Dair Cevabı”, Cumhuriyet, 27 Eylül 1948.
“Türkiyeden Filistine Yahudi Hicreti”, Tasvir, 20 Ekim 1948.
“Musevilerin Filistine Hicret Etmesi Meselesi”, Tasvir, 3 Kasım 1948. TOKER, Metin, “Athenagoras, Truman’dan İnönüye Mesaj Getirdi”, Cumhuriyet, 27 Ocak 1949.
“Azınlık Okullarında İdare ve Tedris İşleri”, Cumhuriyet, 9 Temmuz 1949. “Ekalliyet ve Ecnebi Okullarında Türkçe ve Kültür Muallimleri Ücretlerini Hükümetten Alacak”, Tasvir, 4 Ağustos 1949.
“Sovyetler Ermenilerden Yüz Çevirdi”, Cumhuriyet, 31 Ekim 1949.
NARA, 12 Mayıs 1945 tarih ve 867.4016/5-1245 sayılı belge.
NARA, 3 Aralık 1946 tarih ve 867.4016/12-346 sayılı belge.
NARA, 2 Kasım 1948 tarih ve 867.4016/11-248 sayılı belge.
NARA, 17 Aralık 1948 tarih ve 867.4016/12-1748 sayılı belge.
NARA, 8 Ocak 1949 tarih ve 867.4016/1-849 sayılı belge.
NARA, 5 Mayıs 1949 tarih ve 867.4016/5-549 sayılı belge.
NARA, 16 Haziran 1949 tarih ve 867.404/6-1649 sayılı belge.
BCA, İstanbul'da Çıkmakta Olan Nor Lur Adındaki Ermenice Gazetenin Tandansı ve Neşriyatı Hakkında Rapor ve Gazetede Çıkan Bazı Yazıların Tercümesi, 30.10.0.0 / 101.623.6, 02.04.1946.
BCA, İstanbul'da Çıkan Ermenice Jamanak, Marmara ve Nor Or Gazetelerinin Yayınlarıyla İlgili Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü'nün Raporu., 30.10.0.0 / 87.573.6, 09.08.1946.
BCA, İstanbul'da Çıkan Ermenice Gazetelerin Yayınları Hakkında Ermenice Mütercimi Tarafından Hazırlanan Rapor, Marmara ve Nor Or Gazetelerinin Yayınlarıyla İlgili Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü'nün Raporu., 30.1.0.0 / 101.626.6, 11.02.1948.
BCA, Rum Ortodoks Azınlıkların Bazı İsteklerini İçeren İstanbul Bölge Müfettişi Doktor Sadi Irmak’ın Raporu, 30.10.0.0 / 109.733.2, 27.12.1948. 4-Tez Çalışmaları
ALEXANDER, Benjamin F., Armenian and American: The Changing Face of Ethnic Identity and Diasporic Nationalism 1915-1955 (The City University of New York, Yayımlanmamış Doktora Tezi) New York 2005.
ÇAĞAPTAY, Soner, Crafting the Turkish Nation: Kemalism and Turkish Nationalism in the 1930s (Yale Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi) 2003.
ŞİMŞEK, Halil, Lozan'ın Getirdiği Statü ve Türkiye'de Azınlıkların Durumu (1923-1974) (Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara 2006.
WHEELESS, Carl Midkiff, Turkey's Policy Toward Her Minorities 1922-1952 (Georgetown Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi) Washington, DC 1957.
https://docplayer.biz.tr/112726645-19-y-y-osmanli-temasa-sanatinin-baslangicindan-1946-yaermeniler.html (06.07.2019).