Birinci Dünya Savaşı’nın Son Yıllarında Milli Hazîne-i Evrâk Kurulması Girişimlerinin Tanin Gazetesindeki Yansımaları (1917-1918)

Osmanlı Devleti'nde modern anlamda arşivcilik alanındaki gelişmeler Tanzimat Dönemi'nde başlamıştır. Bu dönemde özellikle Mustafa Reşit Paşa sadrazam olduktan sonra devlet arşivi hüviyetinde, Hazîne-i Evrâk adı verilen bir teşkilat kurulmuş ve bu teşkilata tahsis edilen müstakil bir bina inşa edilmişti. Bu tarihten sonra vesikaların tasnif çalışmalarına ağırlık verildiyse de önemli neticeler alınamamıştır. 1908 yılında ilan edilen II. Meşrutiyet Dönemi'nde de arşivler açısından önemli çalışmalar yapılmıştır. Târîh-i Osmânî Encümeni'nin 1909 yılında kurulmasıyla birlikte, Osmanlı arşivlerinin tarih yazıcılığı için vazgeçilmez önemi ortaya konulmuş ve bu arşivlerin yok olmaktan kurtulmasının çareleri düşünülmüştür. Târîh-i Osmânî Encümeni, bir taraftan Osmanlı arşiv vesikalarını yok olmaktan kurtarıp, tasnif etmeye çalışmış, diğer taraftan da geniş kapsamlı bir Osmanlı tarihi yazmaya çabalamıştır. Bu dönemde tafsilatlı bir Osmanlı tarihinin, ancak Osmanlı Devleti'nin resmî evraklarının tam olarak tasnifinden sonra yazılabileceği yönündeki görüşler ön plana çıkmış, basında da bu görüşleri destekleyen yazılar neşredilmiştir. Aynı dönemde Millî Hazîne-i Evrâk kurulması konusunda faaliyetler başlamış, arşiv çalışmalarına önem verilmiş, bazı gazetelerde konuyla ilgili yazılar neşredilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hazîne-i evrâk, vesika, tasnif, milli tarih, Tanin

Record keeping in Ottoman Empire gained a modern sense in Tanzimat era. Mustafa Reşit Pasha built an instution called “Hazîne-i Evrâk” right after his appointment to Grand Vizier. After this date, although the classification of documents was focused on, important results were not obtained. During the Second Constitutional Era, some important progress have been made. With the foundation of the committee “Târîh-i Osmânî Encümeni” the importance of Ottoman documents in writing the history has been put forward. Necessary steps to save these documents from destruction have been discussed. The committee “Târîh-i Osmânî Encümeni” on the one hand tried to save the documents from destruction but on the hand they tried to write a detalied history of the Ottoman Empire. After 1916 the need of full classification of the documents to write a detailed history of the empire has been realized and the press also agreed to this approach. Also attemps to found a national archive began in this period. Some newspapers wrote articles about the record keeping and its importance.

Keywords:

Hazîne-i Evrâk, Document, Classification, National History, Tanin.,

PDF

___

Akagündüz, Ümüt: “II. Meşrutiyet Yılları Düşünce Dünyamızda Tarih ve Tarih Yazımı Üstüne bir Değerlendirme”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 11, Sayı 21 (Bahar 2015), s. 3-31.
Akbayrak, Hasan: Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Tarih Yazımı: Milletin Tarihinden Ulusun Tarihine, İstanbul: Kitabevi, 2012.
Belgelerle Arşivcilik Tarihimiz (Osmanlı Dönemi): Haz. Uğurhan Demirbaş vd., C. I, (Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2000.
Beydilli, Kemal: “Mustafa Reşid Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 2006, c. XXXI, s. 348-350.
Gürel, Cemal Necip: İttihat ve Terakki ve Paramiliter Yan Kuruluşları, (Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Enstitüsü, İzmir 2009.
Karaduman, Hüseyin: “Türk Ocakları ve Hars Müzeleri”, Vakıf lar Dergisi, 30, (2007), s. 503-518.
Kurt, Selami, Tarih-i Osmânî Encümeni/Türk Tarih Encümeni Mecmuası'nın Osmanlı Tarih Yazıcılığındaki Yeri, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2020.
“Osmanlı Arşivi Tarihçesi”, Osmanlı Arşiv Bülteni, İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 1990.
Gazeteler: Kazım Şinasi, “Tarih Nasıl Yazılmalı”, Tanin, numara (no): 1563, 7 Nisan 1913, sayfa (s.). 4, sütun (st.), 4-5.
Kazım Şinasi, “Millî Tarih Hakkında Hazîne-i Evrâk Teşkîli Lüzûmu – Menâbi‘-i Târihiyyenin Neşri Meselesi”, Tanin, no. 3241, 20 Kanûnıevvel 1917, s. 3, st. 2-3.
Tanin, “Hazîne-i Evrâkın Teşkili- Bir Alman Müsteşrikin Mühim Mütâla‘âtı”, no. 3255, 3 Kânûnısânî 1918, s. 3, st. 1-2.
Tanin, “Millî Hazîne-i Evrâk Hakkında Şayan-ı Dikkat Mutalaat”, no. 3272, 20 Kânûnısânî 1918, s. 3.
Tanin, “Millî Hazîne-i Evrâkımız İçin Teşebbüsat-ı Esasiye”, no. 3327, 16 Mart 1918, s. 3.
Tanin, “Asır Dide Evrak”, no. 1912, 14 Nisan 1914, s. 4, st. 3.
Tanin, “Millî Hazîne-i Evrâk”, no. 3090, 17 Temmuz 1917, s. 1, st. 1-2.
İnternet Kaynakları https://www.biyografya.com (erişim tarihi: 21. 11. 2020)

ISSN: 2687-6515
Yayın Aralığı: Yıllık
Başlangıç: 2019
Yayıncı: CUMHURBAŞKANLIĞI DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI DIŞ İLİŞKİLER VE TANITIM DAİRESİ BAŞKANLIĞI