Osmanlı Devleti'nde Kelek Taşımacılığından Kesitler ve Kelek Taşımacılığında Karşılaşılan Tehditler

Kadim bir su vasıtası olarak kelekler, tarihin en erken devirlerinden yakın zamanlara kadar mevcudiyetini muhafaza edebilmiştir. İlkel biçimlerine Asurlularda rastlanan keleklerin sonraki devirlerde gelişmiş biçimleri yapılmıştır. Geleneksel su vasıtası olarak kelekler, Osmanlı Devleti'nde de ehemmiyetini muhafaza etmiş ve kelekçi esnafı adı altında ahaliden büyük bir kesimin geçim kaynağını teşkil etmiştir. Böylelikle kelekler; kömür, bakır gibi madenlerden buğday, arpa ve peksimet gibi gıda ürünlerine asker ve mühimmattan seyyahlara kadar hemen her şeyin taşınmasına hizmet eden bir vasıta olmuştur. Her ne kadar kelek taşımacılığında ciddi bir yol emniyetinden söz edilebilse de doğal ve beşerî etkenlerin yanı sıra kelek yapım malzemelerindeki nitelik tehdit oluşturmuştur. Belirtilen tehditler can ve mal kayıplarına dahi yol açabilmiştir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti'ndeki kelek taşımacılığından kesitler sunulmakla birlikte esas olarak arşiv belgeleri ışığında kelek taşımacılığındaki tehditlere dikkat çekmek amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Kelek, Nehir Taşımacılığı, Tehdit, Eşkıya

Kelek (a raft made of inflated skins), as an ancient water tool, have preserved its existence from the earliest periods of history to recent times. The primitive forms of kelek which were encountered in the Assyrians, were developed in later periods. As a traditional water mean, kelek preserved its importance in the Ottoman Empire and constituted the livelihood of a large group of people under the name of kelekçi tradesmen. Kelek has been a vehicle that serves to carry almost every asset; from metals such as coal and copper to food products such as wheat, barley and rusks;from soldiers and ammunition to travelers. Although a serious road safety can be said in kelek transportation, in addition to natural and human factors, the quality of the kelek construction materials posed a threat. Those threats have caused even loss of life and property. In this study, it is aimed to draw attention to the threats in the kelek transportation in the light of archive documents, although the sections of the kelek transportation in the Ottoman Empire are presented as well.

Keywords:

Ottoman State, Kelek, River Transportation, Threat, Bandits,

PDF

___

Arşiv Kaynakları; Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Ali Emiri Mahmud I (AE.SMHD.I.), Ali Emiri Abdülhamid I (AE.SABH.I.)
Bâb-ı âlî Evrak Odası (BEO.) Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (A.{DVNS.MHM.d.), Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d.)
Cevdet Askeriye (C.AS.), Cevdet Darphane (C.DRB.), Cevdet İktisat (C.İKTS.), Cevdet Maliye (C.ML.),Cevdet Nafia (C.NF.)
Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.), Dâhiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR.), Dâhiliye Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Muamelat Evrakı (DH.TMIK.M.)
Hatt-ı Hümâyûn (HAT.), Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS.)
İbnülemin Dâhiliye (İE.DH.), İrade Meclis-i Vala (İ.MVL.) Maarif Nezareti Mektubi (MF.MKT.)
Sadâret Mektubî Kalemi Deavi Evrakı (A.MKT.DV.), Sadâret Mektubî Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM.), Şûrâ-yı Devlet (ŞD.)
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e.)
Salnâmeler; Salnâme-i Diyarbekir, Def‘a 3, 1312/1894. Def‘a 5, 1288/1871; Def‘a 12, 1290/1873; Def‘a 14, 1302/1885.
Salnâme-i Vilayet-i Sivas, Def‘a 15, 1308/1891.
Araştırma ve İnceleme Eserleri; Albayrak, İrfan, Öz Kiriş, Esma, Erol, Hakan, “Çivi Yazılı Belgeler ve Arkeolojik Verilere Göre Eski Babil Döneminde Nehir Ulaşımı”, Archivum Anatolicum-Anadolu Arşivleri Dergisi, XIII/1 (2019), s. 9-42.
Ali Bey, Lehçetü'l-Hakâyık, haz. Şemsettin Kutlu, İstanbul: Tercüman Gazetesi.
Altan, Bilal, “Anlatılar Işığında Alo Dino ve Sosyal Eşkıyalığı”, Uluslararası Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu, ed. Nesim Doru, İstanbul: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2011, s. 373-387.
Baykal, Nimet, 19. Yüzyılda Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde Suyolu Taşımacılığı, (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
Bell, Gertrude Lowthian, Amurath to Amurath, London: 1924.
Casson, Lionel, Antik Çağda Denizcilik ve Gemiler, çev. Gürkan Engin, İstanbul: Homer Yayınları, 2002.
Dinç, Fasih, “Osmanlı Diyarbakır'ında Keleğin Yapımı ve Kullanımı”, Osmanlı'dan Günümüze Diyarbakır, ed. İbrahim Özcoşar, Mustafa Öztürk, Ali Karakaş, Ziya Polat, İstanbul: Ensar Yayınları, 2018, s. 61-100.
Doğançay, Sungur, “Diyarbakır'dan Basra'ya Ulaşım ve Haberleşme”, Tanzimat'tan Günümüze Diyarbakır, ed. Oktay Bozan, Hakan Asan, Hatip Yıldız, Mehmet Salih Erpolat, Ankara: Manas Yayınları, 2019, s. 285-310.
Ekinci, İlhan, Fırat ve Dicle'de Osmanlı-İngiliz Rekabeti (Hamidiye Vapur İdaresi), Ankara: Asil Yayınları, 2007.
Gencer, Fatih, Merkezîyetçi İdari Düzenlemeler Bağlamında Bedirhan Bey Olayı, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
Güney, Emrullah, “Dicle Irmağında Kelek Taşımacılığı”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi”, 2 (1990), s. 323-328.
Küçük, Levent, “Tanzimat Döneminde Osmanlı Devleti'nin Nehirler ve Göller İle İlgili Yaptığı Bazı Düzenlemeler”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, I/26 (2015), s. 38-53.
Moltke, H. von, Türkiye Mektupları, çev. Hayrullah Örs, İstanbul: Remzi Yayınevi, 1969.
Öğün, Tuncay, Başı, Halit, “Dicle-Fırat'ta Geleneksel Nehir Taşımacılığı ve I. Dünya Savaşı'nda Irak Cephesi'nde Kullanımı”, History Studies, 8/3 (2016), s. 83-109.
Orhunlu, Cengiz, Işıksal, Turgut, “Dicle ve Fırat Nehirlerinde Nakliyat”, Tarih Dergisi, XVII/17-18 (1963), s. 77-102.
Öğüt, Tahir, XVIII. ve XIX. Yüzyılda Birecik Sancağında İktisadi ve Sosyal Yapı (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
Polat, Süleyman, “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısı ve XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti'nin Doğu Seferlerinde Cizre'nin Yeri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XXXII/53 (2013), s. 249-264.
Sağlamtimur, Haluk, “Mezopotamya'da Nehir Taşımacılığı, Kelek Kullanımı ve Hasankeyf”, Metro Gastro Dergisi, 77 (2015), s. 7-15.
Schlafli, Alexander, Reisen in den Orient (Winterthur: 1864).
Yıldırım, Taner, Abbasîler Dönemi Basra Körfezinde Uluslararası Taşımacılık ve Ticâret, (Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
Yılmazçelik, İbrahim, “Diyarbakır Vilayeti'nde Nehirler ve Vilayete Katkıları”, Tanzimat'tan Günümüze Diyarbakır, ed. Oktay Bozan, Hakan Asan, Hatip Yıldız, Mehmet Salih Erpolat, Ankara: Manas Yayınları, 2019, s. 240-267.

ISSN: 2687-6515
Yayın Aralığı: Yıllık
Başlangıç: 2019
Yayıncı: CUMHURBAŞKANLIĞI DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI DIŞ İLİŞKİLER VE TANITIM DAİRESİ BAŞKANLIĞI