EBÛ ABDULLAH İBN MENDE'NİN (ö. 395/1005) HAYATI VE ESERLERİ

Hadis rivâyeti, kimi ailelerde birikim haline gelmiş, yüzyıllarca nesilden nesile aktarılarak bir gelenek halini almıştır. Böyle bir gelenekle müzeyyen bir aileye mensup kimselerden birisi de İsfahân'da doğup yine burada vefat eden, hicrî IV. (miladî X.) asrın ünlü muhaddis, tarihçi ve kelâmcılarından birisi olan Ebû Abdullah İbn Mende'dir (ö. 395/1005). Araştırmamıza İbn Mende'nin konu olarak seçilmesinin nedeni Türkiye'de onunla ilgili akademik seviyede bir çalışmanın bulunmamasıdır. Çalışmamızda hayatı, hocaları, talebeleri, rihleleri ve eserleri hakkında kuşatıcı bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Dört yüz yıl hadis rivâyetini sürdüren bir aileye müntesip olan İbn Mende, muhaddislerin yolunu takip ederek önce kendi memleketindeki âlimlerden istifâde etmiş, daha sonra muhtelif ilim merkezlerine rihleler düzenlemiştir. Ömrünün yarısını ilmî seyahatlerde geçiren İbn Mende, elde ettiği bilgi birikimiyle tefsîr, hadis, kelâm, tarih, ricâl ve biyografi sahasında önemli eserler vücuda getirmiştir. Eserleri arasında özellikle Kitâbü'l-Îmân'ı hemen hemen bütün itikadî konularla ilgili rivâyetleri ihtiva etmesi ve müellifin üslûbu ve metodu açısından orijinal olmasından dolayı büyük bir önemi hâizdir. Ayrıca sahâbe döneminden başlayarak kendi dönemine kadar künyeleri ile iştihâr eden kimseleri tanıttığı Fethu'l-bâb fi'l-kunâ ve'l-elkâb adlı eseri de eşine ender rastlanan ilk kaynaklardan birisidir. Anahtar kelimeler: İbn Mende, rihle, İbn Mende’nin eserleri, Kitâbü'l-Îmân, Kitâbü't-Tevhîd.

Anahtar Kelimeler:

İbn Mende, rihle, Kitâbü'l-Îmân, Kitâbü't-Tevhîd

THE LIFE AND WORKS OF ABÛ ABDALLÂH IBN MANDAH (d. 395/1005)

Hadith narration has become a tradition in some families and has been transferred to generations for centuries. One of the scholars whose family has such a tradition and who was born in Isfahan and died here again, was one of the famous figures, historians and theologians of the hijri 4th century is Abû Abdallâh Ibn Mandah (d. 395/1005). The reason for selecting Ibn Mandah as the subject of our research is the lack of an academic work about him in Turkey. In our study, we aimed to give information about his life, teachers, students and works. Ibn Mandah, who was a member of a family of four hundred years of hadith narration, followed the path of the muhaddis, first benefiting from the scholars in his own country and then arranging various scientific centers. Ibn Mandah, who spent half his life on scientific travels, has gained important works in the field of tafsir, hadith, kalam, histories, history and biography with his knowledge. It is of great importance, in particular, that Kitâb al-Îmân narratives about almost all of the mythical subjects and is original in terms of the style and method of the author. In addition, his work, Fath al-bâb fî al-kunâ wa al-qâb, was one of the very rare information source in which he introduced some famous persons who were well known with their nicknames beginning from the priod of companions of prophet Muhammad up to their own time.

Keywords:

Ibn Mandah, journey, Kitâb al-Imân, Kitâb al-Tawhîd,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şu'ayb el-Arnâvud vd., 45 cilt, b.y., Müessesetü'r-risâle, 2001.

Akdoğan, Muhammed. "Ebü'ş-Şeyh'in Hayatı, Hadisçilik Faaliyetleri ve Eserleri". Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/2, (2017): 581-599.

Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü, 8. Baskı, İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yay., 2015.

Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi'l-arabî, Trc. Abdülhalîm en-Neccâr, 3. Baskı, 6 cilt, Kâhire: Dâru'l-Meârif, ts.

Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. 8. Baskı, İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.

Ebû Musa el-Medînî, Muhammed b. Ömer el-İsfahânî. Zikru'l-İmâm Ebî Abdillah bin Mende. thk. Âmr Hasan Sabrî, Beyrut: Dâru'l-Beşâiri'l-İslamiyyeti, 2004.

Ebû Nu'aym, Ahmed b. Abdullah el-İsfahânî. Târîhu İsbehân. thk. Seyyid Kisrevî Hasan, 2 cilt, Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1990.

Ebû Nu'aym. Ma'rifetü's-sahâbe. thk. Âdil b. Yusuf el-Azâzî, 7 cilt, Riyad: Dâru'l-vatan, 1998.

Ebû Ya’lâ, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b. Muhammed. Tabakâtu’l-Hanâbile. thk. Muhammed Hâmid el-Fekâ, 2 cilt, Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.

Hatîb el-Bağdâdî, Ebu Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. Tarîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf, 16 cilt, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002.

Hatîb el-Bağdâdî. er-Rihle fî talebi’l-hadîs. thk Nûreddîn Itr, Beyrut: Dâru'l-kutubu'l-ilmiyye, 1975.

Hatiboğlu, İbrahim. "Rihle". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 106-108. İstanbul: TDV Yay., 2006.

Hanek, İbrahim. Ebu Hafs Ömer B. Şâhîn’in Hayatı, Eserleri Ve Hadis İlmindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi, 2015.

Irâkî, Ebu'l-Fadl Zeynuddîn Abdurrahîm b. el-Hüseyn. Şerhu't-tebsira ve't-tezkire. thk. Abdullatif Hemîm ve Mahir Yasin Fahl, 2 cilt, Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 2002.

Irâkî. et-Takyîd ve’l-îzâh şerhu Mukaddimetü İbnü’s-Salâh. thk. Abdurrahman Muhammed Osman, Medine: Mektebetü’s-Selefî, 1969.

İbn Asâkir, Takıyyuddîn Ebu’l-Kasım Ali b. Hasen b. Hibetullah. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme el-Amravî, 80 cilt, Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1995.

İbn Ebû Ya’lâ, Ebu’l-Hüseyn b. Ebû Ya’lâ Muhammed b. Muhammed, Tabakâtü'l-Hanâbile, thk. Muhammed Hâmid el-Fakî, 2 cilt, Beyrut: Dâru'l-Ma'rife, t.y.

İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muavviz, 8 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1993.

İbn Hacer, Lisânu’l-mîzân, thk. Dâiretü'l-ma'rife, 2. Baskı, 7 cilt, Beyrut: Müessesetü’l-a'lemî li’l-metbûât, 1971.

İbn Hacer. Fethu'l-bârî şerhu Sahîhi'l-Buhârî. thk. Muhyiddîn el-Hatîb, 13 cilt, Beyrut: Dâru'l-ma'rife, 1960.

İbn Hacer. Tağlîku't-ta'lîk alâ Sahîhi'l-Buhârî. thk. Sa'îd Abdürrahman el-Kazkî, 5 cilt, Beyrut: Mektebetü'l-İslâmi, 1984.

İbn Hallikân. Ebu'l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtu'l-a'yân ve enbâ' ebnâi'z-zemân. thk. İhsan Abbas, 7 cilt, Beyrut: Dâru Sâder, 1990.

İbn Mâkûlâ. Ebû Nasr Ali b. Hibetullah b. Ali. el-İkmâl fî ref'ı'l-irtiyâb ani'l-mu'telif ve'l-muhtelif fi'l-esmâi ve'l-künâ ve'l-ensâb. 7 cilt, Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1990.

İbn Mende, Muhammed b. İshâk el-İsfahânî. Kitâbü'l-Îmân, thk. Ali b. Muhammed b. Nâsır el-Fukayhî, 2. Baskı, 2 cilt, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1986.

İbn Mende. er-Redd ale'l-Cehmiyye. thk. Ali b. Muhammed b. Nâsır el-Fakîhî, 3. Baskı, Medine: Mektebetü'l-Ğurabâü'l-Eseriyye, 1994.

İbn Mende. Esâmî meşâyihi'l-İmâmi'l-Buhârî. thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî, Riyad: Mektebetü'l-Kevser, 1991.

İbn Mende. et-Tevhîd ve Ma'rifetü Esmâillahi Azze ve Celle ve Sıfâtihi ale'l-İttifak ve't-Teferrud. thk. Ali b. Muhammed b. Nâsır el-Fukayhî, 3 cilt, Medine: Metâbı' el-Câmiatü'l-İslâmiyye, (1. Cilt 1405/1985, 2. Cilt 1409/1988 ve 3. Cilt de 1413/1992.)

İbn Mende. Ma'rifetu's-sahâbe. thk. Âmir Hasan Sabrî, b.y., Metbûât Câmiati'l-imârâti'l-Arabiyyeti'l-Muttehide, 2005.

İbn Mende. Fethu'l-bâb fi'l-kunâ ve'l-elkâb. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî, Riyad: Mektebetü'l-Kevser, 1996.

İbn Mende. Müsnedü İbrâhîm b. Edhem ez-Zâhid. thk. Mecdî es-Seyyid İbrahim, Kahire: Mektebetü'l-Kur'ân, t.y.

İbn Nukta, Muhammed b. Abdülğanî el-Hanbelî. İkmâlu'l-ikmâl. thk. Abdulkayyûm b. Abd, 5 cilt, Mekke: Câmiatü Ummu'l-kurâ, 1989.

İbn Tağriberdî, Cemâluddin Ebu'l-Mehâsin Yûsuf b. Tağriberdî el-Atabekî. en-Nucûmu'z-zâhira fî mulûki Mısr ve'l-Kâhira. 16 cilt, Mısır: Dâru’l-Kütüb, t.y.

İbnu’l-Imâd, Ebu’l-Felâh Abdulhay el-Hanbelî. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmud Arnâvût, 11 cilt, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.

İbnü’l-Esîr, Ebu'l-Hasen Ali b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Kâmil fi't-târîh. thk. Ömer Abdüs'-Selâm Tedmirî, 10 cilt, Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-Arabiyye, 1997.

İbnü’l-Esîr. Üsdü'l-ğabe fî ma'rifetü's-sahâbe. thk. Ali Muhammed ve Âdil Ahmed, 8 cilt, b.y., Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1994.

İbnü’l-Esîr. Üsdü'l-ğâbe fî ma'rifeti's-sahâbe, Beyrut: Dâru'l-fikr, 1989.

Kandemir, M. Yaşar. "İbn Mende Ebû Abdullah". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 177-179. İstanbul: TDV yay., 1999.

Kehhâle, Ömer b. Rızâ. Mu'cemu'l-müellifîn. 13 cilt, Beyrut: Mektebetü'l-mesnâ, t.y.

Keskin, Yusuf Ziya. Ebû Nu'aym el-İsfahânî. İstanbul: Beyan Yay., 2003.

Kettânî, Muhammed b. Ca’fer. er-Risâletü’l-müstatrafe. Kâhire: Mektebetü’l-Külliyâti'l-Ezheriyye, trs.

Kettânî. Hadis Literatürü er-Risâletü’l-müstatrafe. Trc. Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yay., 1994.

Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman. Tehzîbu'l-Kemâl fî esmâi'r-Ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf, 35 cilt, Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1980.

Ömer el-Mukbil, Ömer b. Abdullah b. Muhammed. Menhecu'l-Hâfız Ebî Abdillah İbn Mende fi'l-Hadîs ve Ulûmihi. Riyad: Mektebetu Dâri'l-Minhâc, 2010.

Polat, Salahattin. Hadis Araştırmaları. 4. Baskı, İstanbul: İnsan Yay., 2012.

Polat, Salahattin. - Habil Nazlıgül. - Süleyman Doğanay. Hadis araştırma ve tenkit Kılavuzu. 3. Baskı, İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yay., 2015.

Polat, Salahattin. ed., Hadis Tarihi ve Usulü, b.y., Anadolu Üniversitesi Yay., 2015.

Sehâvî, Şemsuddin Muhammed b. Abdurrahman. el-Cevâhiru ve'd-Durer fî Tercemeti Şeyhi'l-İslam İbn Hacer. thk. İbrahim Bâcis, 3 cilt, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.

Sezgin, Fuâd. Târîhu’t-türâsi'l-arabî. Trc. Mahmûd Fehmi Hicâzî. 4 cilt, Riyad: y.y., 1991.

Suyûtî, Celaluddîn Abdurrahman b. Ebubekr. Tabakâtu’l-huffâz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi'l-İlmiyye, 1983.

Suyûtî. Târîhu'l-hulefâ'. thk. Hamdî ed-Demirdâş, b.y., Mektebetü Nazâr Mustafa el-Bâz, 2004.

Tirmizî, Muhammed b. İsâ. el-Câmiu'l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf, 6 cilt, Beyrut: Dâru'l-ğarbi'l-İslâmî, 1998.

Yazıcı, Mahmut. Sahâbe Bilgisinin Tespiti. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2014.

Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Osman b. Kaymaz. Siyeru a’lâmi'n-nubelâ. 18 cilt, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.

Zehebî. Siyeru a’lâmi'n-nubelâ. thk. Şu'ayb el-Arnâvut vd., 3. Baskı, 25 cilt, b.y., Müessesetü'r-Risâle, 1985.

Zehebî, Mîzânu’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl, thk. Ali Muhammed el-Beccâvî, 4 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1963.

Zehebî. Tezkiratu’l-huffâz. 4 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi'l-İlmiyye, 1998.

Zerkeşî. Bedreddin Muhammed b. Cemaleddin. en-Nüket alâ Mukaddimeti İbn Salâh. thk. Zeynelabidin b. Muhammed, 3 cilt, Riyad: Edvâe's-selef, 1998.

Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmud. el-A’lâm -Kâmusu terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-arab ve’l-musta’ribîn ve’l-musteşrikîn. 15. Baskı, 8 Cilt, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.