İbn Hazm’ın Arz Meselesine Yaklaşımı -Hanefîlerin Yaklaşımıyla Mukayeseli Bir İnceleme-

Sahâbe döneminden itibaren hadisler Kur’an, sünnet, akıl gibi birçok kritere arz edilmiştir. Farklı dönemdeki âlimlerden bu kriterleri kullananlar olduğu gibi bunlara karşı gelenler de olmuştur. Özellikle Hanefîler (meşhur ve mütevâtir haberleri dışarıda bırakıp) haber-i vâhidleri bu gibi kriterlere arz ederek değerlendirmişler ve söz konusu kriterler üzerinden bir sistem geliştirmişlerdir. Hanefîlerin hadisleri belirli kriterlere arz ederek değerlendirmel-erine ilk tepki Ehl-i hadisten gelmiştir. Hadislerin bu kriterlere arzına menfi yaklaşım İmam Şâfiî (v. 204/820) ile devam etmiş ve İbn Hazm’a (v. 456/1064) kadar ulaşmıştır. Bu ma-kalede Ehl-i hadisin devamı mahiyetindeki Zâhiriyye Mezhebi’nin en önde gelen âlimlerin-den biri olan İbn Hazm özelinde Zâhirîlerin arz metoduna yaklaşımları Hanefîlerinki ile mukayeseli olarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Arz, İbn Hazm, Zâhirîlik, Hanefîler.

PDF

___

Abdürrezzâk, Ebû Bekir b. Hemmân es-San‘ânî. el-Musannef. nşr. Habîburrahmân el-A‘zamî. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1391/1972.
Acar, Muhammet Ali. “İbn Hazm’ın Hanefîlere Yönelik Kıyas Eleştirisi”. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmemd b. Hanbel. thk. Şuayb Arnavut v. dğr. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
Akman, Hülya. “İbn Hazm’ın el-Muhalla Adlı Eserinde Ebu Hanîfe’ye Nispet Edilen Görüşlerin Tahkiki (İbadetler Örneği)”. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018. Apaydın, H. Yunus. “İbn Hazm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/41-44, 47-49. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr ‘an Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. nşr. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. el-Fusûl fi’l-usûl. nşr. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Kuveyt: y.y., 2. Basım, 1414/1994.
Çakan, İsmail Lütfi. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları (Muhtelifü’l-Hadis İlmi). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 9. Basım, 2017.
Çakın, Kâmil. “Hadisin Kur’an’a Arzı Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 34 (1993), 247-251.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. nşr. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
Dümeyni, Misfir b. Gurmullah. Hadis’te Metin Tenkidi Metotları. çev. İlyas Çelebi v. dğr. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1997.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, ts.
Ebû Gudde, Abdülfettâh. Mevzû Hadisler. çev. Enbiya Yıldırım. Ankara: Takdim Yayınları, 2020.
Ebû Hanîfe Numan b. Sâbit. el-Âlim ve’l-müteallim (Risâletü Ebî Hanîfe ilâ Osman el-Bettî ve el-Fıkhü’l-ebsat ile birlikte). thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. b.y.: y.y., 1368/1949.
Ebû Yûsuf, Ya‘kûb b. İbrahim el-Ensârî. er-Red ‘alâ Siyeri’l-Evzâ‘î. nşr. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Mısır: y.y., ts.
Gül, Mutlu. Hanefî Usûlünde Hadis Tenkidi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. Me‘âlimü’s-sünen. nşr. Muhammed Râgıb et-Tabbâh. 4 Cilt. Halep: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1351/1932-1352/1934.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Kifâye fî ‘ilmi’r-rivâye. b.y.: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1357.
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf. Câmi‘u beyâni’l-ilm ve fazlihî. nşr. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî, 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-İbni’l-Cevzî, 1414/1994.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. nşr. Muhammed Avvâme. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble – Beyrut: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 1427/2006.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedide, 2. Basım, 1403/1983.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-âsâr. nşr. Abdülgaffâr Süleyman el-Bündârî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424-25/2003.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. nşr. Beşşar Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1418/1998.
Keleş, Ahmet. Hadislerin Kur’ân’a Arzı. İstanbul: İnsan Yayınları, 4. Basım, 2014.
Kösetürk, Canan. “İbn Hazm’ın el-Muhallâ Adlı Eserinde Ebu Hanife’ye Nispet Edilen Görüşlerin Tahkiki (Aile Hukuku Örneği)”. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Mâlik b. Enes. el-Muvatta (Yahya b. Yahya el-Leysî rivayeti). thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1417/1997.
Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, 5 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye – Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1991. Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. nşr. Râid b. Sabri b. Ebû Alfa. Riyad: Dâru’l-Hadâra, 2. Basım, 1436/2015.
Özbay, Mehmet. “İbn Hazm’ın Nesh Anlayışı”. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
Özşenel, Mehmet. Arz Yöntemi Özelinde Hanefî Hadis Anlayışının Teşekkülü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2019.
Özşenel, Mehmet. Ebû Yûsuf’un Hadis Anlayışı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2. Basım, 2011.
Özşenel, Mehmet. “İbn Hazm Gözüyle Sünnet -el-İhkâm Özelinde-”. Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 6 (2002), 113-140.
Pezdevî, Ali b. Muhammed. Kenzü’l-vusûl ilâ ma‘rifeti’l-usûl. nşr. Said Bektaş. Medine: Dâru’s-Sirâc, 2. Basım, 1437/2016.
Polat, Salahattin. Metin Tenkidi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
Polat, Salahattin. “Zayıf Hadislerle Amel”. Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983), 97-107. Rebî‘ b. Habîb el-Ferâhîdî. el-Câmi‘u’s-sahîh. b.y.: y.y., 1432/2011.
Serahsî, Muhammed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. nşr. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. 2 Cilt. Haydarabad: Lecnetü İhyâi’l-Meârifi’l-Osmâmiyye, 1414/1993.
Sekmen, Kadir. “Mevzûât Literatürünün Doğuşu -Cûzekânî Örneği-. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır: y.y., 1357/1938.
Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Üm. nşr. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib, 11 Cilt. b.y.: Dâru’l-Vefâ, 1422/2001.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebîr. nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu Me‘âni’l-âsâr. nşr. Muhammed Seyyid Câdelhak v. dğr. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1414/1994.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-Câmi‘u’s-sahîh (Sünenü’t-Tirmizî). nşr. Ahmed Muhammed Şakir v. dğr. 5 Cilt. b.y.: y.y., ts.
Tuncer, Adem. “İbn Hazm’ın Sünnet Anlayışı”. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
Ünal, İsmail Hakkı. “İbn Hazm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/58. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: DİB Yayınları, 2012.
Yavuz, Yusuf Şevki. “İbn Hazm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/55. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. Yiğit, Metin. İlk Dönem Hanefî Kaynaklarına Göre Ebû Hanîfe’nin Usûl Anlayışında Sünnet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.