Oryantalizmin Ortaçağ Avrupasındaki Düşünsel Kökenleri: Batı'nın "Ötekileştirdiği" Müsliman Doğu

Eğer Oryantalizm, Avrupa’nın Doğu olarak adlandırdığı coğrafyaya özgü adet, dil, din ve buna benzer maddî ve manevî değerleri öğrenme çabası ise, Müslüman doğunun Avrupa’yla karşılaştığı 8. yüzyılı oryantalizmin doğuş tarihi olarak belirlemek mümkündür. Zira Avrupa’nın Doğu’ya merakının şekillenmesinde İslâm, ilk belirleyici rolü oynamıştır. Bu tarihten itibaren İslâm, hem inanç anlamında hem de siyasal, askerî, toplumsal ve kültürel anlamda Doğu’ya duyulan bir merakın ana şekillendiricisi olacaktır. Bu merak ise, Avrupa’nın kendi tarihsel dönüşümü ile farklı alanlara (sanat, edebiyat, felsefe, tıp, filoloji vb.) kök salacaktır. Avrupa tarihi, farklı bir din ve bu dine inananların nasıl ötekileştirildiğini ve zamanla bu ötekileştirmenin sadece dinsel farklılıkla sınırlı kalmayıp, tamamıyla dünyevî (maddî) unsurlarla da belirlendiğini göstermektedir. Zamanla Avrupa ve tabiî ki Oryantalizm için, Doğunun sınırları genişlemiştir –Hindistan ve Uzak Doğu-, ama Oryantalizmin Doğu ya da öteki olarak tanımladığı İslâm coğrafyasıyla ilişkileri ve ona yönelik ürettiği bilgiler ve bizzat Oryantalizmin kendisi bu çalışmanın ana hatlarını belirlemektedir. Oryantalizm başlı başına modern bir fenomen değildir, Occident’ın kendi egemenliği ve üstünlüğünü vurgulaması lehine 18. yüzyıldan itibaren, Avrupa aklının Doğunun gerçekliklerinin yanlış temsilinin doğal bir ürünüdür. fiüphesiz Oryantalizm, 18. yüzyılda gelişmiş akademik bir disiplindir ve tarih, filoloji ve antropoloji gibi disiplinlerle pekiştirilmiştir. Bu yüzyılda Oryantalizm, Batı ile Doğu arasındaki ilişkiye bir iktidar, egemenlik ilişkisi zaviyesinden yaklaşır. Bu sebeple Oryantalizm bir bilgi/iktidar aygıtı olarak formüle edilmiştir. Bu Oryantalizm ve sömürgecilik arasındaki ilişki sorusunu doğurmaktadır. Ancak Oryantalist bilginin Müslüman doğuya bakışında Ortaçağ Hıristiyan Avrupa düşüncesinden önemli ölçüde beslendiği de görülmektedir. Diğer taraftan bir bilim olarak Oryantalizm Doğu’ya bir öğrenme ve keşif konusu olarak sistemli bir biçimde bakılmasını sağlamıştır. Bunu Ortaçağdaki Avrupalı düşünürlerden farklı olarak İslâm dünyasına ait kavramlar, şahıslar, olgular ve olayları da tartışmaya açarak ve onlara yeni anlamlar yükleyerek yapmıştır. Ancak bu makale, Batıda genel kabul gören İslâm imajının oluşum evrelerinden ilkine yani Oryantalizmden önceki haline dikkat çekmeye çalışmaktadır. Bu ise, Ortaçağ’da İslâm’a çizilen coğrafî, siyasi, dinî ve diğer kültürel sınırların tartışılmasını gerektirmektedir.

Intellectual Roots of Orientalism in Europe in the Middle Ages: The Muslim East "Othered" by the West

If Orientalism is defined as a European attempt to understand the material and moral values like religion, language and customs of the East, meeting of the West with the Muslim East the 8th century can be assumed to be its origin, because the determining role which formed the interest of the West in the East belonged mainly to Islam. Thereafter, Islam shaped the Western curiosity towards the East which included military, cultural, social and political interests. These interests would strike roots in different fields like literature, philosophy, religion, medicine etc. with Europe’s own transformation. The history of Europe presents us how the adherents of a different religion became “the others” and how the role of religion decreased in this differentiation and quitted the scene to more secular components. In time, as the West met other Eastern civilizations, the borders of the East and Orientalism were enlarged. But this study focuses on Orientalism which defined Islam as the East and “the other.” Orientalism is not really a thoroughly modern phenomenon, but is the natural product of European mind to misrepresent the realities of Orient self-affirmation, domination and ascendancy since the 18th century. Undoubtedly, Orientalism as an academic discipline was established in the 18th century and strengthened by history, philology and anthropology. In this century, Orientalism approached to relations between the East and the West from the perspective of power and domination. For this reason, Orientalism was formulized as an instrument of knowledge/power. This raises the question of the relationship between Orientalism and colonialism. However, the perspective of Orientalist knowledge towards the Muslim East was nurtured from Christian European thought of the Middle Ages. On the other hand, Orientalism as a science enabled to look systematically to the East as a subject of learning and discovery. But to improve this method, Orientalism debated and gave new meanings to the concepts, people, cases and facts belonging to Islamic World, which is different from the method of European thinkers of the Middle Ages. This article will try to draw attention to the formative phase of the Islamic image in Europe, i.e. its state before Orientalism. This requires a discussion on geographical, political, religious and other cultural boundaries in onder to understand these formative years.

PDF

___

Ahmad, A. (2000). Between orientalism and historicism. A. L. Macfie (Ed.). Orientalism: A reader (s. 285-297). Edinburgh: Edinburgh University Press.
Amin, S. (1989). Eurocentrism. London: Zed Books.
Cardini, F. (2004). Avrupa ve islam (Gürol Koca Çev.). İstanbul: Literatür Yayınları.
Çırakman, A. (2002a). Oryantalizmin varsayımsal temelleri: Fikri sabit imgelem ve düşünce Tarihi. Doğu Batı, 20, 189-205.
Çırakman, A. (2002b). From the “terror of the world” to the “sick man of europe”: European images of ottoman empire and society from the sixteenth century to the nineteenth. New York: Peter Lang Publishing.
Dvornik, F. (1961). The ecumenical councils. New York: Howthorn Books.
El-Azmeh, A. (ty.). Oryantalizmin eklemlenmesi. A. Hüseyin, R. Olsan ve C. Kureşi (Ed.). (Bedirhan Muhib Çev.). Oryantalistler ve islamiyatçılar: Oryantalist ideolojinin eleştirisi (s. 229-268). İstanbul: İnsan Yayınları.
El-Azmeh, A. (2003). İslamlar ve moderniteler (Elçin Gen Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Esposito, J. L.. (2002). İslam tehdidi efsanesi (Ömer Baldık, Ali Köse, Talip Küçükcan Çev.). İstanbul: Da Yayınları.
Hentch, T. (1996). Hayali doğu (Aysel Bora Çev.). İstanbul: Metis yayınları.
Hourani, A. (2001). Avrupa ve orta doğu (Ahmet Aydoğan, Fahrettin Altun Çev.). İstanbul: Yöneliş Yayınları.
Hüseyin, A. (ty.). Oryantalizmin ideolojisi. Asaf Hüseyin, Robert Olsan, Cemil Kureşi (Ed.). (Bedirhan Muhib Çev.). Oryantalistler ve islamiyatçılar: Oryantalist İdeolojinin Eleştirisi (s.15-34). İstanbul: İnsan Yayınları.
Keyman, F., Mutman M. ve Yeğenoğlu M. (1999). Giriş: Dünya nasıl dünya oldu? F. Keyman, M. Mutman ve M. Yeğenoğlu (Ed.). Oryantalizm, hegemonya ve kültürel fark (s. 7-23). İstanbul:İletişim Yayınları.
Keyman, Fuat. (1999). Farklılığa direnmek: Uluslararası ilişkiler kuramında “öteki” sorunu. F.Keyman, M. Mutman ve M. Yeğenoğlu (Ed.). Oryantalizm, hegemonya ve kültürel fark (s. 71-106). İstanbul: İletişim Yayınları.
Kontny, O. (2002). Üçgenin tabanını yok sayan Pythagoras: Oryantalizm ve ataerkillik üzerine Doğu Batı, 20, 121-136.
Lewis, B. (1970). Islam. Denis Sinor (Ed.), Orientalism and history (s. 16-34). London: Indiana University Press.
Lewis, B. (1996). Çatışan kültürler (Nurettin Elhüseyni Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Mutman, M. (1999). Oryantalizmin gölgesi altında: Batı’ya karşı islam. F. Keyman, M. Mutman ve M. Yeğenoğlu (Ed.). Oryantalizm, hegemonya ve kültürel fark (s. 25-69). İstanbul: İletişim Yayınları.
Paret, R. (1967). ed-Dirasatü’l-Arabiyye ve’l-İslamiyye fi’l-Cami’ati’l-Almaniyye (Mustafa Mahir Çev.), Kahire.
Pirenne, H. (1983). Ortaçağ Avrupa’sının ekonomik ve sosyal tarihi (Uygur Kocabaşoğlu Çev.). İstanbul: Alan Yayınları.
Platania, G. (2003). The Turkish threat and the idea of “crusading” in the papal policy of the modern age as seen in some unpublished or rare works of lay or religious authors (XVXVII th cen.). M. Soykut (Ed.). Historical image of the Turk in Europe 15 th century to the present (s. 117-145). İstanbul: The lsis press.
Pruett, G. E.. (ty.). İslam ve oryantalizm. A. Hüseyin, C. Kureşi (Ed.). (Bedirhan Muhib Çev.). Oryantalistler ve islamiyatçılar: Oryantalist ideolojinin eleştirisi (s. 69-112). İstanbul: İnsan Yayınları.
Rodinson, M. (1983). Batı’yı büyüleyen islam (Cemil Meriç Çev.). İstanbul: Pınar Yayınları.
Said, W. E. (1985). Orientalism reconsidered. F. Barker, P. Hulme, M. Iversen ve D. Loxley (Ed.). Europe and its others (s. 14-27). Colchester: University of Essex Press.
Said, W. E. (1985). Kültür ve emperyalizm (Nemciye Alpay Çev.). İstanbul: Hil Yayınları.
Said, W. E. (2001). fiarkiyatçılık: Batı’nın şark anlayışları (Berna Ünler Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
Schaar, S. (2000). Orientalism at the service of imperialism. A. L. Macfie (Ed.). Orientalism a reader (s.181-193). Edinburgh: Edinburgh University Press.
Southern, R. W., (2000). Orta Çağ Avrupa’sında islam algısı (Ahmet Aydoğan Çev). İstanbul: Yöneliş Yayınları.
Soykut, M. (2001). Image of the “Turk” in Italy: A history of the “other” in early modern Europe: 1453-1683. Berlin:Klaus Schwardz Verlag.
Soykut, M. (2002). Tarihi perspektiften İtalyan şarkiyatçı ve Türkologları. Doğu Batı, 20, 41-84.
Toledo, P. (2006). Osmanlı-İspanyol imparatorluklarında dünya İmparatorluğu fikri, 16. yüzyıl. P.M. Asuero (Ed.). İspanya Türkiye 16. yüzyıldan 21. yüzyıla rekabet ve dostluk (P. B.Çarum Çev.). (s. 15-29). İstanbul: Kitap Yayınevi.
Turner, B. S.. (1997). Oryantalizm, kapitalizm ve islâm (Ahmet Demirhan Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
Turner, B. S.. (2001). Marx ve oryantalizmin sonu (Çağatay Keskinok Çev.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
Turner, B. S.. (t.y.). Oryantalizm ve islam’da sivil toplum meselesi. A. Hüseyin, R. Olsan ve C.Kureşi (Ed.), (Bedirhan Muhib Çev.). Oryantalistler ve islamiyatçılar: Oryantalist ideolojinin eleştirisi (s.35-59). İstanbul: İnsan Yayınları.
Türkbağ, A. U. (2002). fiark’a dair: Miladın 24. yılında şarkiyatçılık. Doğu Batı, 20, 207-218.
Türk Dil Kurumu. (1992). Türkçe sözlük. Ankara:Türk Dil Kurumu.
Venturi, F. (1963 ). Oriental despotism. Journal for the History of Ideas, 24, 133-142.
Watt, M. (2000). İslam Avrupa’da (Hulusi Yavuz Çev.). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Yeğenoğlu, M. (1999). Peçeli fanteziler: Oryantalist söylemde kültürel ve cinsel fark. F. Keyman, M. Mutman ve M. Yeğenoğlu (Ed.). Oryantalizm, hegemonya ve kültürel fark (s.107-159). İstanbul: İletişim Yayınları.
Yıldırım, S. (2002). Oryantalistlerin yanılgıları. İstanbul: Da Yayınları.
Young, R. (1990). White mytologies: writing history and the west, New York: Routledge.
Yücel, A. (2003). Önsöz. Ahmet Yücel (Ed.). Oryantalistlerin gözüyle islam, yaklaşımlar ve örnek metinler (s. 11-14). İstanbul: Rağbet Yayınları.