Törensel Tüketim, Sınıf ve Gelenek: Türkiye'deki Evlilik Törenlerine Sosyolojik Bir Bakış

Bu çalışma, tüketim kültürü içerisinde yer alan malların kullanımı ile toplumsal statünün şeklini tanımlamanın yolları arasındaki ilişkileri, evlilik törenleri ve bu törenleri düzenleyen geleneklerle bağlantısı dahilinde incelemektedir. Bilindiği gibi, Türkiye’de evlilik nadiren sadece resmi nikâhla gerçekleştirilmekte, çoğunlukla da nikâhı takiben düğün ve öncesinde ise bir dizi başka törenleri kapsamaktadır. Bu törenlerde yapılan tüketim ise gücünü büyük ölçüde kendisine atfedilen bir ömürde ilk ve son kez gerçekleşecek bir tören olma özelliğinden almaktadır. Çalışma boyunca törensel tüketim olarak atıfta bulunulan bu olgu kişilerin gündelik tüketimlerinden farklı ve fakat onunla eklemleşmiş olarak işleyen bir tüketim süreci niteliğindedir. Dolayısıyla bu süreçte yapılan tüketimin sosyolojik olarak incelenmesi, tüketim sosyolojisi ve o bağlamda çağdaş toplumun anlaşılabilmesi için önemlidir. Bu çalışmanın ampirik verileri değişik yol ve biçimlerle değişik kişilerden ve kaynaklardan derlenmiştir. Bunların başında 40 (kırk) yeni evli kişi/çiftle yapılan ayrıntılı mülakatlardan elde edilen veriler gelmektedir. İkinci olarak, bu kırk evli çiftten dördünün ve araştırmacının kendisinin evlilik töreni de dâhil olmak üzere, çeşitli nişan, nikâh, düğün törenlerine katılmak suretiyle törenlerin nasıl gerçekleştirildiği ve törene katılanların nasıl davrandıkları hakkında doğrudan gözlem yapılma yoluna gidilmiştir. Üçüncü olarak ise evlilik törenlerine yönelik mal, hizmet ve ürün sunan mağaza, işletme sahipleri, berberler vb. zanaat erbabı ile görüşmeler yapılarak müşterilerin neleri niçin tercih ettikleri konusunda bilgi edinilmiştir. Elde edilen veriler göstermiştir ki, evlilik töreni, zamanı, mekânı, süresi, davetli sayısı ve/veya davetlilerin nitelikleri, gelin arabası, düğün pastası, davetiye, nikâh şekeri, giyilen kıyafetler, çiftlere takılan takılar, verilen hediyeler, konuklara yapılan ikram gibi birçok tüketim mal ve hizmetleriyle kendini gösterirken, oldukça çeşitli ve karmaşık etkenlerden beslenmektedir. Burada gelenekler, ataerkillik, akrabalık ve aile gibi temel toplumsal kurumlar, gündelik tüketim alanından yoğunlukları ve işlevsel nitelikleri ile ayrı fakat gündelik tüketimle bağlantılı yeni bir alana girmektedir. Bu bağlamda törenler aracılığıyla yapılan ya da yapılması önerilen lüks tüketimin geleneklerle meşrulaştırılmaya çalışılması dikkat çekmektedir. Sonuç olarak törenlerin biçimi ve bu törenlerin her biri için yapılan harcamaların tarzı ve miktarı bireylerin toplumsal sınıf ve statü konumlarından etkilenmekle birlikte ataerkil sistem ile akrabalık sisteminden kaynaklanan kural ve taleplerin her biri de bağımsız birer etken olarak sürece dâhil olmaktadır. Dolayısıyla, törensel tüketim toplumsal statünün sıradan bir gösteri konusu olmanın çok ötesinde aile ve akrabalık bağlarından kaynaklanan birincil toplumsal ilişkileri teyit edici, onarıcı veya sabote edici bir niteliğe bürünebilmektedir.

Ceremonial Consumption, class and Tradition: A Sociological Analysis of Marriage Ceremonies in Turkey

This study examines the relationship between the use of consumer goods and services and the ways of defining and expressing one’s social class-status in connection with marriage ceremonies and traditions that regulate the wedding. In Turkey, the marriage process mostly comprises certain other rituals before a wedding ceremony, and all consumptions in wedding ceremonies take their significance from the belief that it is to be experienced “once in a lifetime.” “Ceremonial consumption,” as referred to throughout this study, is different from people’s routine consumption, although it still cannot be separated from routine consumption. Hence, a sociological analysis of ceremonial consumption is important for understanding the sociology of consumption and also modern society. The empirical data of this study have been collected from different groups of people and sources through various methods. The most important of these methods is in-depth interviews with 40 newly married couples. Secondly, the ceremonies, including the researcher’s own, and those of the four couples participating in the research, were directly observed by attending several parts of the engagements and wedding ceremonies to observe the behaviours of the guests and the organization of the ceremonies. Thirdly, information was gathered by interviewing the wedding ceremony organizers, hairdressers, and trousseau shop owners to find out about the consumers’ choices and their reasons for their choices. The gathered data indicate that, while the wedding ceremony presents itself in consumption productions and services like the wedding time, place and season; the quantity and/or quality of guests, wedding car, wedding cake, invitation card, wedding candy, wedding dresses (and/or hairstyles), bridal jewellery, rings, gifts, and the like, it is also determined by various and complex social institutions. Traditions, patriarchy and kinship assume a different shape and function in ceremonial consumption. In this context, it is remarkable that the recommended lavishness of wedding consumptions is legitimized by traditions. As a consequence, the content and amount of ceremonial consumption are determined not only by social class positions but, at the same time, by fundamental social institutions of patriarchy, kinship and traditions prevailing in the society across all social classes. This study argues that ceremonial consumption is more than simply an expression of social status, and it is used as an instrument of building, maintaining or breaking relations within family circles and kinship groups.

___

  • Bocock, R. (2005). Tüketim. (Çev. İrem Kutluk), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
  • Botton A. D. (2005). Statü endişesi. (Çev. Ahu Sıla Bayer), İstanbul: Sel Yayıncılık.
  • Douglas, M. ve Isherwood, B. (1999). Tüketim antropolojisi. (Çev. Erden Atilla Aytekin), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
  • Durutürk, C. (2007). Gelenek, tüketim toplumu ve törensel tüketim: Türkiye’deki evlilik törenleri üzerine sosyolojik bir araştırma. Hacettepe Üniversitesi, Ankara, Basılmamış Yüksek Lisans tezi.
  • Emiroğlu, K. ve Aydın, S. (2003) Antropoloji sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
  • Girmes, R. L. (2000). Deeply into the bone: Re-inventing rites of passage. Berkeley: University of California Press.
  • Goldthorpe, J. H. (1987). Social mobility and class structure in modern Britain. Oxford: Clarendon Press (gözden geçirilmiş basım; ilk basım 1980).
  • Hobsbawn, E. (1993). 1780`den günümüze milletler ve milliyetçilik program, mit, gerçeklik. (Çev. Osman Akınhay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları
  • İbn Haldun. (1990). Mukaddime I. (Çev. Zakir Kadiri Ugan), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Maden, H. A. (1991). Çeyiz geleneği. (Der. Beylü Dikeçligil ve Ahmet Çiğdem ). Türk aile ansiklopedisi. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 214–216.
  • Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü. (Çev. Osman Akınhay- Derya Kömürcü), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
  • Otnes, C. C. ve Pleck, E. H. (2003). Cinderella dreams: The allure of the lavish wedding.
  • Berkeley, Los Angeles and Londra: University of California Press.
  • Sennett, R. (2002). Kamusal insanın çöküşü. (Çev. Serpil Durak ve Abdullah Yılmaz), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • Sönmez, A. (2006). The measurement of social-class mobility and a discussion of some of the methodological issues involved. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23 (2): 163–173.
  • Wright, E. O. (2006). Class. In G. Ritzer (Ed.) Encyclopedia of social theory. Sage Publications.