Doğukapı-akyaka-Kars-Sarıkamış-Erzurum eski demiryolu hattı ve mimari yapılanması (ı)

"Doğukapı-Akyaka-Kars-Sarıkamış-Erzurum Eski Demiryolu", Anadolu topraklarında Osmanlı İradesi dışında yapılmış tek demiryolu hattıdır. Tratıskafkasya demiryollarına bağlı vc Batum-Tillis-Gümrü Demiryolu'nun devamı olarak, üç aşamalı inşa edilmiş, askeri amaçlı bu demiryolu hattı, 1877-187S Osmanh-Rus Savaşı'ndan sonra, Kuzeydoğu Anadolu'nun Rusların eline geçmesi ile başlayan kırk yıllık Rus idaresi içinde. Çarlık Rusya'sı tarafından yapılmıştır.Makale kapsamında, söz konusu demiryolunun Kars'a kadar olan kısmında, işletme amacıyla inşa edilmiş olan sanat yapıları; Köprüler, Menfezler, Tüneller, İşletme (İdari) Binaları, İstasyon/Gar Binaları, Lokomotif Depoları, Su Kuleleri ve Lojman Binaları gibi yapılar; malzeme, teknik, planlama, mimari stil ve kullanım biçimi yönlerinden incelenmektedir.Yapılar stilistik açıdan irdelendiğinde, Rönesans ve Maniyerizın gibi farklı mimari akımlara ait üslup elemanlarını bünyelerinde taşıdıkları görülür. Ancak bu üslup özelliklerinin yapılarda bir arada kullanılması, araştımıaya konu yapıların, genel olarak''Avrupa Menşeli Baltık Seçmeciliği" anlayışıyla tasarlandıklarını gösterir. Anadolu'da bulunan diğer demiryolları yapılarından farklı biçim ve üslupta olan bu yapıların, başta istasyon binaları olmak üzere, diğer yapı türlerinin, Rusya'nın değişik coğrafi bölgelerinde. Çarlık Rusyası döneminde yapılmış pek çok benzer yapı örnekleri bulunur. Dolayısıyla kuzeydoğu Anadolu'da bulunan bu demiryolu sanat yapıları, Rus demiryolu yapılarının bir uzantısı olarak görülmelidir.

Doğukapı-akyaka-Kars-Sarıkamış-Erzurum old railway line and architectural formation

The old railway line from Doğukapı to Erzurum passing through Akyaka, Kars, and Sarıkamış was evidently the only railway line constructed outside the will of the Ottoman Empire. This railway line constructed in three major stages for military purposes by the Russian Czardom in 187S-1878 after the Ottoman-Russian War was part of the major Transcaucasia railway line and a continuation of the Batumi-Tbilisi-Gyumri (Alexendrepol) railway line.This essay aims to examine the buildings that were constructed for administrative purposes such as bridges, tunnels, vent shafts, station buildings, managerial buildings, water towers, locomotive hangars, and living quarters located from Erzurum to Kars in terms of architectural style, design, building techniques, materials, and function. ^ -When the architectural constructions are examined from a stylistic point of view, we note that these buildings bear elements peculiar to the different architectural movements such as the Renaissance and Mannerism. Nevertheless, the co-use of these different architectural features in the same buildings seems to indicate that these buildings were designed with the sense of "The Baltic eclecticism with European origin." These buildings, which are different from their Anatolian counterparts in terms of design and style, display numerous closest parallels mainly in the railway station buildings found in different geographic parts of the Russian Czardom. In this sense, the architectural constructions identified along the Doğukapı-Erzurum railway line in northwest Anatolia should be viewed as part of the Russian railway building tradition.

PDF

___

Akpolat, M. S. (2004). Tanzimat sonrası Osmanlı mimarlığından bir kesil: Adana-Mersin demiryolu istasyon binaları. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 21 (1), 77-93.
Araz, M. (1995). Impacts of political decisions in the formation of railroads and railroad architecture in Turkey between IS56 and 1950. Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Allenow, M., Dmitrijewa, N. ve Medwedkowa, O. (1992). Rtıssische kunst. Freiburg: Herder Verlag.
Anonim. (1937). Sivas-Erzurum demiryolu. Demiryollar Dergisi, İlk Teşrin, 152, 311-312.
Anonim (1938). Erzurum-Kars-Hudut demiryolu. Demiryolları Dergisi,, 164-165, 921.
Badem, C. (2010). Çarlık Rusyası yönetiminde Kars vilayeti. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
Bickel, B. (1976). Die Türkischen Eisenbalıneıı'und ihre Dampflokomotiven. Krcfeld: Gustav Rohr Verlag.
Brown, D. J. (1994). Brücken. Kiihne Konstruktionen über Flüsse, Taler, Meere. Müncheıı: Callwey.
Brumfield, W. C. (1993). A history of Russian architecture.Cambridge: Cambridge University Press.
Brumiield. W. C. (1997). Landmarks of Russian architeciure-A photographic survey. Amsterdam: Gordon and Breach Publishers.
Bühler, D. (2004). Brückenbau 20. Jahrhundert Gestaltung und Konstruktion. München. BVA.
Dieckmann. (1929). Die türkischen Staatseisenbahnen. Archiv fiir Eisenbahnwesen içinde, (ss. 1168-1176). Berlin: J. Springer Verlag.
Karaşah, Z. Ş„ Erdağı, S. ve Çitgez, M. (2009). Kars bibliyografyası M. Şenel (Ed.), Kars: Kafkas Üniversitesi Yayınları
Kırzioğlu, M. F. (1953). Kars tarihi, c.1. İstanbul: Işıl Matbaası.
Kobro, G. (1989). Das Gebiet von Kars und Ardahan .München: Neimanis Verlag.
Koçer, Ş. (1995). Haydarpaşa-Gebze demiryolu hattında 19. yüzyılda yapılmış demiryolu istasyon binaları.Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Kodaman, B. (1983). Sultan II. Abdülhamid devri Doğu Anadolu politikası. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
Kubinszky, M. (1969). Bahnhöfe Europas. Stuttgart:Franckh'sche Verlagshandlung.
Louis, C. ve Meeks, V. (1975). The railroad station an architectural history. New Haven and London: Yale University Press.
Ortaylı, İ. (i978). Çarlık Rusyast yönetiminde Kars. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 9, 343-362.
Özy iiksel M. (1988). Anadolu ve Bağdat demiryolları. İstanbul: ARB A.
PotgieBer. H. (1985). Eisenbahnbrücken aus zyvei Jahrhunderten. Stuttgart: Birkhauser Verlag.
Rodowski, A. B., Sawoskin, A. N., Gutin. T. R (1985). Dir grossen Eisenbahnlinien Rus-slands, Moskau: Deserlina Verlag.
Schlagintweit, M. (1906). Verkehrswege und Verkehrsprojekte in Vordcrasien. Schriften der Deisch-Asiatischen Gesellschaft, 2. He ft. (pp. 1-42). Berlin.
Sezgin. S. (1959). 7Y/rJt demiryolları. Aııkara:TCDD.
Stöckl, F. (1975). Eisenbahnen in Siidosteuropa: Jugosktwien, Griechenland, Rumanien, Bulgarieıı, Tiirkei, Wien. Boh mamı Verlag.
Tüysüz, Cem (Ed.) (2009). //. Uluslararası Kajkasya tarih sempozyumu, 15-17 Ekim 2008, Kafkas Üniversitesi, Kars: Kafkas Üniversitesi.
Westwood, J. H. (1966). Gesehiehte der Russisehen EirSenbahnen. Zürich: Orell Füssli Verlag.
Winkler, E. (1874). Der Eisenbahn-Unterbau, Prag: Verlag von H. Dominicus.
Wulff, O. (1932). Die Neurussİsche Kunst. Leipzig: Veriag Rudolf M. Rolırer.
Yavuz, M. (2006). E ine vergleichende Studie über den Bahnbau unci die Bahnhofsarc-hitektur der Anatolischen Balmen und der Bagdadbahn mil ihreıı Vorbildern im Deutschen Reich [Anadolu- Bağdat demiryollarındaki istasyon binaları ile bunların Almanya İmparatorluğu'ndaki öncü modelleri arasında mukayeseli bir araştırma], Ruhr Universitaet Boclıum, Fakultaet für Geschichtswissenschaft, (Elek-tronisch publizierte Dissertation), Bochtım.
Yavuz, Y. (2001). Rumeli demiryolları ve tren istasyonları. Balkanlar1 da kültürel etkileşim ve Türk mimarisi uluslararası sempozyumu bildirileri, c. 2. (17-19 Mayıs 2000, Şumnu-Bulgaristaıı) içinde (ss. 833-850). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Görsel Kaynaklar
Resimler:
01-22, 25-35, 40: Ali Yalçın Tavukçu-Mehmet Yavuz; 23 Anonim; 24: G. Kobra;
36: 02 Aralık 2010 tarihinde www.trans-sib.de adresinden erişildi, 37; 28 Temmuz 2010 tarihinde www.trans-sib.de adresinden erişildi; 38: 27 Temmuz 2010 tarihinde www.vvikimedia.org adresinden erişildi, 39: 28 Temmuz 2010 tarihinde www.wi-kimedia.org adresinden erişildi.
Şekiller: 01, 03, 04 TCDD Genel Müdürlük Arşivi; 02,05, 06 Mehmet Yavuz; 07 Archiv Für Eisenbahnwesen 1903.