Hürriyet ve modernleşme enstrümanı olarak osmanlı'da basın'

Osmanlı Devleti'ne hayli geç gelen matbaanın kuruluşu sonrası yine geç olarak kurumsallaşan basın, lSOO'leriıı ortalarından sonra ortaya çıkan aydın muhalefeti tarafından etkin bir biçimde kullanılacaktır. İlk resmi gazetenin yayınlanmasından yaklaşık otuz yıl sonra ülkenin içinde bulunduğu siyasi atmosfer, muhalif aydınlan gazete çıkarmaya yöneltmiştir. Hürriyet adına yönetime yapılan eleştiriler basına yönelik düzenlemeleri de beraberinde getirmiş, 1864 Matbuat Nizamnamesi ile başlayan süreç daha sonra yapılacak değişikliklerle süreklilik kazanmıştır. Tüm bu düzenlemelere karşın artan muhalefetin etkisiyle basın yayın hayatı her geçen gün zenginleşecek, Meşrutiyetin ilanı basın üzerindeki baskıyı artırarak öncü kalemlerin yurt dışına kaçmalarına ve hürriyet mücadelelerini buradan sürdürmelerine yol açacaktır. İkinci Meşrutiyetin ilanı İle oluşan hürriyet atmosferi basın üzerindeki sansürü hafifleterek yayın sayısında patlamaya yol açar ancak bu geçici rahatlama 1909 Matbuat Kanunu ile sona erer. Meşrutiyetin ilanının her türlü özgürlüğü teminat altına alma öngörüsüne karşın, bir önceki dönemde olduğu gibi kendisine muhalefet edenlere hayat hakkı tanımaması bir ironiyi içinde barındırır. Takip eden dönemde Birinci Dünya savaşı sırasında Sansür Talimatnamesinin yürürlüğe konarak basının iktidar denetimi altına alınması Osmanlı modernleşmesinde bir enstrüman olarak basının nasıl bir işlev gördüğünün işaretlerini vermektedir. Daha önce kendisinden dördüncü kuvvet olarak söz edilen (yasama, yürütme ve yargıdan sonra) basının günümüzde birinci sırada olduğu konusunda hemfikir olunduğu düşünülürse, incelenecek olan bu dönemin olumlu ve olumsuz gelişmelerinin kendinden sonraki döneme miras bıraktığı pek çok unsurun olduğunu söylemek mümkündür.

The press in ottoman empire as an instrument of freedom and modernization

After the establishment of the printing press which was introduced rather late to the Ottoman Empire, the press which was institutionalized late in the like manner was used effectively by the intellectual opposition that came into existence in the mid-!800s. Approximately thirty years after the publication of the first official newspaper, the political atmosphere of the country led the opposing intellectuals to publish a newspaper. The criticism against the administration for freedom brought along some arrangements related to the press; the process that started with the Matbuat Nizamnamesi in 1864 allowed these changes to continue in the future. The world of press would be enriched each day with the influence of the increasing opposition despite all regulations, and the declaration of the Constitution would increase the pressure 011 the press, leading the pioneering writers to leave the country and continue their struggle for freedom abroad. The atmosphere of freedom that developed with the declaration of the Second Constitution decreased the censorship on the press and led to an increase in the number of publications, however, this temporary ease ended with the Press Law in 1909. Despite the aspirations of the declaration of the Constitution to secure all kinds of freedom, it is ironic that it allows no right for life for the opponents as in the previous period. During WWI the press was put under governmental control due to Censorship Regulations, which reveals how the press functions as an instrument in the Ottorrfan modernization. When the commonly held opinion that the media which was considered as the fourth power before (after executive, legislative and judicial) has now become the first is taken into consideration, it can be said that positive and negative developments of the period to be studied left its heritage on the period that follows it.

PDF

___

Alımed Emin (1968). The development of modem Turkey as measured by its Press. New York: Columbia University.
Banoğlu, N. A. (1960). Basın tarihimizin kara ve ak günleri. İstanbul: M.Sıralar Matbaası.
Çapanoğlu, M. S. (1962). Basın tarihine dair bilgiler ve hatıralar. İstanbul: Hür Türkiye Dergisi Yayınları.
Düstur. 2 Şaban 1281 (1864). C.I-II, (y.y.)
Ertuğ, H. R. (1959). "Türkiye'de basın ve yayın mevzuatının doğuşu ve gelişimi", Yüzüncü yıl armağanı içinde (ss.37-48). Ankara: Ajans Türk Matb.
Ertuğ, H. R. (1970). Basın ve yayın hareketleri tarihi, c. 1. İstanbul: Yenilik Basımevi.
Ertuğ, H. R. (t.y.). Türk basını nasıl doğdu ve gelişti, Yeni Türkiye, (y.y.).
Gevgiiili, A. (1983). Türkiye basını. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c.l. İstanbul: İletişim Yay.
Göçmen. M. (1995). İsviçre'de Jön t ürk basını ve Tiirk siyasal hayatına etkileri (1SS9-1902), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
İnuöur. N. (1978). Basın ve yayın tarihi.İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
İnuğur. N. (2005). Basın ve yayın tarihi. İstanbul: Der Yayınları.
Jeltyakov. A. D. (1979). Türkiye'nin sosyo-politik ve kültürel hayatında basın (1729-190S Yılları), Ankara: Hürriyet Matb.
Kabacalı, A. (1990). Başlangıçtan günümüze Türkiye'de basın sansiirü. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti.
Kabacalı. A. (1999). Tiirk basınında demokrasi. Ankara: Kültür Bak.Yay.
Karpa t, K. (1964). The mass media. Robert E. (Ed.), Political Modernization in Japan and Turkey, Ward-Dankwart A. Rus tow içinde (ss. 255-282), New Jersey: Princeton.
Kodaman, B. (1999). Abdiilhamid devri eğitim sistemi^Ankara: TTK.
Koloğlu, O. (t.y.). Osmanlı basını: içeriği ve rejimi, Tanzimat'tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, (c. 1, s. 68-93), İstanbul: İletişim Yayınları.
Koloğlu, O. (t.y.). II. Abdülhamit'in basın karşısındaki açmazı, Tanzimat'tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, (c. İs.82-S4).İstanbul: İletişim Yay.
Koloğlu. O. (2006). Osmanlı'dan 21. yüzyda basın tarihi. İstanbul: Pozitif Yay.
Kudret, C. (1977). Abdiilhamit döneminde sansiir. İstanbul: Milliyet Yayınları.
Niizhet. Selim (1931). Türk gazeteciliği (1 S31-1931). İstanbul: Devlet Matbaası.
Oral, F. S. (t.y.). Tiirk basın tarihi.İstanbul: Yeni Adım Matbaası.
Tanilli, S. (1962). Anayasalar ve siyasal belgeler. İstanbul: Cem Yayınevi.
Topuz. H. (2003). İkinci Mahmut'tan holdinglere Tiirk basın tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Tunaya,T. Z. (t.y.). Osmanlı basını ve Kanun-ı esasi. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, (c. 1, s. 72-74). İstanbul: İletişim Yayınları.
Varlık, B. (t.y.). Yerel basının öncüsü: vilayet gazeteleri, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, (c. 1, s. 99-102).Istanbuklletişim Yayınları.
Yılmaz, M. ve Doğancı; Y. (2007). Cumhuriyet döneminde sansür (1923-1973). Ankara: Siyasal Kitabevi.