Anadolu Çömlekçiliğinde Gelenek ve İnanışlar

Anadolu topraklarında köklü bir geçmişe sahip olan çömlek üretimi, binlerce yıldır varlık göstermektedir. En eski üretimlerden günümüze kadar gelinen süreçte üretildiği toplumun yeme içme alışkanlıkları, sosyal yapısı, ekonomisi, gelenek, görenek ve inanışları gibi bir çok unsurla o toplumun kültürünü tanımlamaktadır. Bu yönüyle önceleri arkeoloji ve etnoarkeolojinin başlıca çalışma alanını oluşturmaktayken son yıllarda maddi kültür varlıklarının değer görmesiyle sosyal antropologların da ilgi odağı haline gelmiştir. Anadolu’da 1900’lü yılların başından günümüze değin yüzün üzerinde çömlek üretim merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlerdeki üretimler ile ilgili bir çok yayın bulunmakta ancak bu yayınlar çoğunlukla toprağın elde edilişinden pişirime kadar geçirdiği süreyi ifade eden teknik anlatımlarla sınırlı kalmaktadır. Oysa her merkezde birbirinden farklılık ve benzerlik gösteren birçok gelenek ve inanış bulunmaktadır. Bu araştırmanın amacı; Anadolu çömlekçiğinin gelenek ve inanışlarla ilgili verilerini sunmak, özellikle ülkemizdeki halkbilimi, folklor, antropoloji ve sosyoloji alanlarında çalışan bilim insanlarının ilgisini çekmek, bu çalışma alanlarına katkı sağlayacağı düşünülen bilgileri paylaşmaktır. Çalışma verilerini; literatür taraması ve 2010-2015 yılları arasında Dokuz Eylül Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi kapsamında yapılan “Günümüzde Anadolu’da Yaşayan İlkel Çömlekçilik Merkezleri” başlıklı proje oluşturmaktadır. Araştırmada; çömlekçiliğin çıkışı, mesleğin kutsallığı, mesleğin önemi, ürünlerin pişirimi ve ürünlerin kullanım alanları ile ilgili gelenek ve inanışların olduğu saptanmıştır. Bu veriler; Meslek, Pişirim ve Ürünler ile ilgili gelenek ve inanışlar olmak üzere üç ana başlıkta incelenmiştir. Mesleğin rivayetler ile kutsal sayılması, devamlığının sağlanması ve gelecek nesillere aktarılmasında bir çok gelenek ve inanışın olduğu görülmektedir. Üretimin en önemli aşamalarından olan pişirimde deneyimle kazanılan bilgilerin inançlarla bağdaşlaştırılarak ritüellere dönüştüğü, ayrıca üretilen ürünlerin, toplumun sosyal yaşam dinamiklerinden olan düğün ve ölüm olaylarında bir ifade aracı olarak kullanıldığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Çömlek, Çömlekçilik, Gelenek, Anadolu, İnanışlar

Traditions and Beliefs in Anatolian Pottery

Pottery production which has a long history in Anatolia has been in existence for thousands of years. It defines the culture of that society with many elements such as the eating and drinking habits, social structure, economy, traditions, customs and beliefs of the society in which it was produced from the oldest productions to the present day. From this aspect, while forming the main study field of archaeology and ethnoarchaeology in the beginning, it became the center of interest for field of social anthropology, ceramics art and design with the appreciation of material cultural assets in recent years. In Anatolia, there has been more than a hundred pottery production centers since the beginning of 1900s. There are many publications about the productions in these centers but these publications are limited with technical expression of the process from clay obtaining to firing. However, there are many different and similar traditions and beliefs in every center. The aims of this study is to submit data about tradition and beliefs in Anatolian pottery, to take the attention of the scientists who study in ethnology, folklore, anthropology, and sociology fields especially in our country, and to share the information that is thought to contribute these study fields. The study data consists of the literature review and the project titled “The Primitive Pottery Centers Present in Anatolia” which was conducted within the scope of Dokuz Eylul University Scientific Research Project between the years 2010 and 2015. In this study, it is obtained that there are tradition and beliefs about the emergence of pottery, the divinity of profession, the importance of profession, the firing of products and the usage of products. The data are analyzed in three main titles as the traditions and beliefs about Profession, Firing and Products. It is seen that there are many traditions and beliefs in divinity of profession with rumors, maintenance of its continuity and handing it down to next generations. In firing, which is one of the most important parts of production, it is seen that the knowledge gained with experience becomes ritual harmonized with beliefs and the products are used as a means of expression in weddings and deaths which are the social dynamics of community.

Keywords:

Pot, Pottery, Tradition, Beliefs, Anatolia,

PDF

___

Akça, G. (2009). Diyarbakır İli Ergani İlçesi Halk Kültürü Araştırması. (Yüksek Lisans Tezi) YÖK tez veri tabanından erişildi (Tez No. 230594).
Balaman, A. R. (1983). Gelenekler Töre ve Törenler. İzmir: Betim Yayınları-Halkbilimi (Folklor) dizisi:1.
Balaman, A. R. (1985). Kütahya'da Geleneksel Seramikçilik. 4. Ulusal El Sanatları Sempozyumu (s. 54-61). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
Daşdağ, F. E. (2001). Diyarbakır Çömlekçiliği (Yüksek Lisans Tezi) YÖK tez veri tabanından erişildi (Tez No. 113127).
Daşdağ, F. E. (2005). The Pottery of Sanliurfa. Ceramics Technical (No: 21), s. 89-91.
Ertuğ, F. (2004). Pottery Production at Uslu in The Elazığ Region. Etnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia Volume I (T. Takaoğlu) İstanbul: Ege Yayınları, s.77-93
Güner, G. (1988). Anadolu'da Yaşamakta Olan İlkel Çömlekçilik. İstanbul: Ak Yayınları Kültür Serisi 16-5.
İşçen, Y. (2010, Mayıs). Avanos'ta Çömlekçilik. Haziran 15, 2011 tarihinde Cappadocia Erişim adresi: http://www.cappadociaexplorer.com/detay.php?id=348&cid=176
Koç, A. (2016, Şubat). Eşikteki Mücadele: Anadolu Düğünlerinde Kaynana-Kaynata Güreşi. 9, Sayı: 42 . Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Erişim adresi: http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt9/sayi42_pdf/1dil_edebiyat/koc_adem.pdf
Koşay, H.Z. Ülkü, A. (1962). Anadolu'da İptidai Çanak-Çömlekçilik. Türk Etnografya Dergisi (V), s. 89-93.
Sarıtaş, S. (2019). Halkbiliminde Maddi Kültüre Teorik ve Metodolojik Yaklaşımlar. Milli Folklor , 122, 29-40. Erişim adresi: http://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=122&Sayfa=31
Tuncer, T. (2017, Aralık). Kutsal ve Geleneksel Günler; Diğer Kutlamalar. Bolu ve Mutfak Kültürü , 18 . (N. Doğan, Dü.) Bolu: Bolu Halk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları. Erişim adresi: http://bamer.ibu.edu.tr/attachments/article/708/Bolu%20ve%20Mutfak%20K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC-comp.pdf
Tüzün, M. Z. (2018, Eylül 8). 7 Kuşaktır Çamura Şekil Veriyorlar. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/nevsehir/7-kusaktir-camura-sekil-veriyorlar-13020911
Ünal, S. (1996). Diyarbakır Çömlekçiliği. Sanatsal Mozaik (13), 66-70.
Yalgın, A. R. (1940). Çok İptidai Çömlekçilik. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi (IV), s. 193-201.
Yalgın, A. R. (1945, Eylül 20). Çok İptidai Çömlekçilik. Çalışma Mecmuası (1), s. 80-85.
Yalgın, A. R. (1977). Cenupta Türkmen Oymakları I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları: 256, Kültür Eserleri:14 Hazırlayan: Sabahat Emir
Yardımcı, İ., Bardak, M. (2019). Geleneksel Karacasu Çömlekçiliği ve Gelin Testisinin Gelişimi ve Günümüz Yorumlamaları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , XII, 82-98. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/usaksosbil/issue/51480/629423
Yiyin, A. (2009). Türk Kültüründe Asker Ocağı Etrafında Oluşan Halk Bilimi ve Halk Edabiyatı Ürünleri Üzerinde Bir İnceleme. (Yüksek Lisans Tezi) YÖK tez veri tabanından erişildi (Tez No. 240547).