İran’ın Bölgesel Güce Yükseliş Süreci

Bu makalenin amacı, İran’ın 1979 İslam devriminden sonra bölgesel bir güç haline gelmesinde etkili olan faktörleri incelemektir. Bu amaca ulaşabilmek için önce İran’ın zengin devlet kültürü ve tarihinin bu sürece olan etkisinin geri planı incelenmiştir. Arkasından, bu dönüşümün temel faktörleri olduğu düşünülen İran’ın teokratik yapısı, bu yapının Orta Doğu’daki değişimlere ve gelişmelere olan uygunluğu, İran’ın Rusya ve ABD ile olan ilişkileri, İran-Rusya ikilisinin birlikte yürüttükleri bölgesel politikalar ve bu iki devletin çatışan ve kesişen çıkarları mercek altına alınmıştır. İlk ve yeri geldikçe ikincil verilere dayanan bu nitel çalışmada, İran’ın Orta Doğu coğrafyasında bölgesel bir güce yükselmesinin asıl sebebinin onun zengin devlet kültürü ve tarihinden ziyade teokratik siyasi yapısı ve özellikle Soğuk Savaş’tan sonra Rusya ile müştereken yürüttükleri politikalar olduğu sonucuna varılmaktadır. Çalışmanın İran ve Rusya eksenli Orta Doğu dinamiklerinin daha iyi anlaşılabilmesine imkân sağlayacağı ve ilgili literatüre katkı yapacağı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Bölgesel Güç, İran, Teokratik, Orta Doğu, Mezhepçilik

Rising of Iran as a Regional Power

The aim of this paper is to analyze the factors that have been effective in rising of Iran as a regional power after 1979 Islamic Revolution. For this aim, the study begins with the examination of the background of Iran’s rich state culture and history. Then, the main factors of this paper have been investigated such as the theocratic structure of Iran, the compliance of this structure to the developments and transitions in the Middle East, the relations of Iran with Russia and the USA, the regional policies run by Iran-Russia duet, and the clashing and intersecting interests of Iran and Russia. As a result, it has been concluded that the main reason for rising of Iran as a regional power is its theocratic structure and mutual policies followed with Russia rather than its rich state culture and history. It is estimated that the study may contribute to the related literature.

Keywords:

Regional Power, Iran, Theocratic, Middle East, Sectarianism,

PDF

___

ALİYARLI, Süleyman, Azerbaycan Tarihi, Çırak Yayınları, Bakü, 2009.
BUZAN, Barry ve Wæver Ole, Regions and Powers.The structure of International Security, Cambridge University Press. Cambridge, 2003.
CLARK, Wesley, Winning Modern Wars: Iraq, Terrorism, and the American Empire, Public Affairs, New York, 2003.
FRIEDMAN, George, Gelecek 100 Yıl, Pegasus Yayınları, İstanbul, 2009.
KARAMI, Jahangir, Russia and Iran Relations, Political and International Studies Office of the Ministry of Foreign Affairs, Tehran, 2009.
MEVAYE-YE JOMHURİ-YE İSLAMİ-YE İRAN der siyaset-e harici. Mevaze-ye Cahani. Osul ve mavazeyi siyaset-I harice, s. 612-631. Mecelle-ye siyaset-e harici, 1375, yay N2 (Beyanatlar, 21 dekabr, 1995-21 Mart 1996.
MUTLU, Kayhan, Orta Doğu Raporu, Turgut Özal Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2012.
ORTAYLI, İlber, Türklerin Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul 2015.
ROUX, J. Paul, Türklerin Tarihi-Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, Çev. Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan-Özcan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2008.
ARAS, Bülent, “İran’ın Değişen Güvenlik Dengesi Çerçevesinde Orta Asya ve Kafkasya Cumhuriyetleri ile İlişkileri”, Avrasya Dosyası, No 3, 1996.
BLANK, Stephen, J., “Russia’s Return to Mideast Diplomacy”, Orbis, Volume 40, Issue 4, 1996.
İBRAHİMLİ, Haleddin, “İran; Belgelerde ve Gerçeklikte”, Yeni Türkiye Orta Doğu Özel Sayısı, Ocak-Haziran 2016, Sayı 85.
İBRAHİMLİ, Haleddin, “Rusya-İran: Ortaklar ve Rakipler.”, Yeni Türkiye Orta Doğu Özel Sayısı, Ocak-Haziran 2016, Sayı 87.
EFEGİL, Ertan, “İran’ın Dış Politika Yapım Sürecini Etkileyen Unsurlar”, Orta Doğu Analiz, Aralık 2012, Cilt 4, Sayı 48.
TEHMASIB, Shirin, “Iran, Russia, and the Southern Republics of the USSR,” Discuss on the Seasonal Publication, 1996, No 12, pp. 57-71.
YURDAKURBAN, İsmail, Devrim Sonrası İran Dış Politikası, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, SBE, Uluslararası İlişkiler Bölümü, Konya.
“ABD Orta Doğu’da tamamen etkisizleşti”, Milliyet Gazetesi, 24 Kasım 2017.
ABD Milli Güvenlik Konseyi Kasım 2007 Raporu, “Iran: Nuclear Intentions and Capabilities”, https://www.dni.gov/files/documents/ Newsroom/Press%20Releases/2007%20Press%20Releases/20071203_release.pdf (Erişim Tarihi: 06.08.2018).
ÇİTLİOĞLU Ercan, İran’ı Anlamak, Başkent Üniversitesi, 2015, http://sam.baskent.edu.tr/makaleler/iranianlamak.pdf (Erişim Tarihi: 06.08.2018)
ÇEVİKÖZ, Ünal, “İran İle Konuşarak Anlaşmanın Yolu Yok Mudur?”, Hürriyet Gazetesi, 13 Kasım 2017, http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar /unal-cevikoz/iran-ile-konusarak-anlasmanin-yolu-yok-mudur-40642959 (Erişim Tarihi: 11 Ocak 2017).
DOSTER, Barış, “Bir Bölgesel Güç Olarak İran’ın Orta Doğu Politikası”, Orta Doğu Analiz, Ağustos 2012, Cilt 4, Sayı 44 http://www.orsam.org.tr/ files/OA/44/4barisdoster.pdf (Erişim Tarihi: 06.08.2018).
“İRAN ANAYASASI”, İmam Humeyni İnternet Sayfası, http://www.imam khomeini.com/web1/turkish/showitem.aspx?cid= 1736&h=22&f=23&pid=2048 (Erişim Tarihi:08.01.2018).
İVANOVNA, Anastasiya ve AleksandraMusatkina, “Poseyat Razdorna Zapade: Mey Obvinila Rossiyu v Podrıve Mejdunarodnoy Sistemı Poryadka”, https://russian.rt.com/world/article/449290-tereza-mei-obvinenia-rossiya (Erişim Tarihi: 12 Ocak 2018).
KEMP, Dj. & R. Kharkavi, “Strategic Geography, and Changing the Middle East (1997)”, http://en.berlogamisha.mybb.ru/viewtopic. php?id=59&p=9 (Erişim Tarihi: 10 Ocak 2018).
KISSINGER, Henry, Kakspasti Blijnıy Vostokotkollapsa, http://www.globalaffairs.ru/global-processes/Kak-spasti-Blizhnii-Vostok-ot-kollapsa-17767 (Erişim Tarihi: 03.08.2018).
KÖSE, Talha, “İran Nükleer Programı ve Orta Doğu Siyaseti: Güç Dengeleri ve Diplomasinin İmkanları”. SETA Yayınları III, Ağustos 2008, http://file.setav.org/Files/Pdf/iran-nukleer-programi-ve-orta-dogu-siyaseti-guc-dengeleri-ve-diplomasinin-imkanlari.pdf (Erişim Tarihi: 06.08.2018).
PETERS, Ralph, “Blood Brothers, How a Better Middle East Would Work”, http://brilliantmaps.com/new-middle-east, http://armedforces journal.com/blood-borders (Erişim Tarihi: 10 Ocak 2018).
PİRİNÇÇİ, Ferhat, “Arap Baharını Yeniden Düşünmek”, ORSAM, Kasım-Aralık, Sayı 65, http://www.ferhatpirincci.com/download/ orsam_ferhatpirincci.pdf, (Erişim Tarihi: 10 Ocak 2018).
RICE, Condoleezza, “Plans for Redrawing the Middle East: The Project for a New Middle East”, https://www.globalresearch.ca/plans-for-redrawing-the-middle-east-the-project-for-a-new-middle-east/3882, (Erişim Tarihi: 10 Ocak 2018).
SARIKAYA, Yalçın, “Geçmişten Günümüze İran: Tarih, Siyaset, Toplum ve Kültür”. Türk Akademisi Dış Politika Araştırmaları Merkezi Raporu No. 2, Kasım 2012, http://www.tasav.org/media/k2/attachments/ dpa_rapor_2_gecmisten_gunumuze_Iran_sarikaya_son.pdf (Erişim Tarihi: 06.08.2018).
SATURYAN, Sarkis, “NATO Tolkaet Saudovskuyu Araviyu Na Aqressuyu Protiv Rossii i Sirii”, 26 Ekim 2017, https://regnum.ru/news/2326474.html (Erişim Tarihi: 13 Kasım 2017).
TARASOV, Stanislav, “Stanet li Irakskiy Kurdistan Nezavisimim Qosudarstvom?” 26 Eylül 2017, https://regnum.ru/news/polit/ 2326749.html/ (Erişim Tarihi: 10 Kasım 2017).
WESTERMAYR Josef, “Realpolitik in Iran: Opportunities and Challenges.”Politikon: IAPSS Journal of Political Science, 138–161. https://www.iapss.org/wp/wp-content/uploads/2014/10/138_pdfsam_ Politikon-Volume-28-December-2015.pdf (Erişim Tarihi: 06.082018);
YEĞİN, Abdullah, “İran’ın Sert Gücü”, Analiz, Şubat 2016, Sayı: 150, http://file.setav.org/Files/Pdf/20160215153935_iranin-sert-gucu-pdf.pdf (Erişim Tarihi: 06.08.2018).
YINON, Oded, “A Strategy for Israel in the Nineteen Eighties”, http://www.informationclearinghouse.info/pdf/The%20Zionist%20 Plan%20for%20the%20Middle%20East.pdf (Erişim Tarihi: 10 Ocak 2018).

ISSN: 1305-4740
Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
Başlangıç: 2005
Yayıncı: Millî Savunma Üniversitesi Atatürk Stratejik Araştırmalar ve Lisansüstü Eğitim Enstitüsü