TOPLUMSAL ŞİDDET BAĞLAMINDA FİTEN HADİSLERİNE İLİŞKİN BİR DEĞERLENDİRME

İnsanlık tarihi incelendiğinde şiddet, hak gaspı, inanç ve düşünce hürriyetiüzerinde kısıtlama, ayrımcılık, savaşın olmadığı bir zaman dilimine tanıklıkedilememektedir. Özellikle son zamanlarda şiddet olgusu din, mezhep, coğrafya,milliyet, renk farkı gözetmeksizin bütün insanlığı kuşatan bir sorun haline gelmiştir.Kendi inanç, mezhep, düşünce sistemi ya da taraftarı olmayan kimseleri yok etmesüreci olarak tanımlanabilen toplumsal şiddet, tarih boyunca ırk, din, statü, siyasive ekonomik argümanları kullanmayı bu sayede de otoriter yapıları muhafazaetmek için baskıyı beraberinde getirmiştir.Buradan hareketle şiddetin sadece sosyal bilimler açısından tespiti değil,insanlığın sorunlarına çözüm sunma amacı taşıyan din açısından ne anlama geldiğiçalışmanın önemli bir yönünü oluşturmaktadır. Özellikle din-şiddet ilişkisibağlamında İslam dininin mahiyeti ve Hz. Peygamber’in sünnetinde şiddet içeriklidavranış ve söylemlere ilişkin hangi uyarılarda bulunduğu önem arz etmektedir. Bumakale, “toplumsal (toplumların) kıyametin nedenlerine ve toplumsal çöküştenkurtuluş yollarına işaret eden fiten literatürü” ile “toplumsal şiddet” kavramlarıarasındaki ilişkiyi irdelemektedir.

AN ASSESSMENT OF THE FITNA (FITAN) HADITH IN THE CONTEXT OF SOCIAL VIOLENCE

When the history of humanity is examined, it cannot be testified to violence, usurpation, any restriction on the freedom of belief and thought, discrimination and time period that is not having a war. Especially in recent times, the phenomenon of violence had become an issue encompassing all humanity regardless of religion, sect, geography, nationality or color. Social violence which can be defined as its own belief, sect, the system of thought or the process of destroying its non-proponents had brought about the use of race, religion, status, political and economic arguments through the pressure to maintain authoritarian structures throughout history. In this respect, the meaning of violence in terms of religion having the aim of providing solutions to the problems of humanity besides the determination of violence in terms of only social sciences has constituted an important aspect of the tudy. Especially in the context of the relationship between religion and violence, the nature of the religion of Islam and its warnings regarding violent behavior and discourse in the Sunnah of the Prophet have become more of an important issue. This article has examined the relationship between the concepts of “the literature of the fitan indicating the causes of the social apocalypse and the ways of salvation from the social collapse” and “social violence”.

PDF

___

Ali, Cevad. el-Mufassal fî Tarihi’l-arabi kable’l-İslâm. 4. Bsk., 20 Cilt. Beyrut: Daru’s-Sakî, 2001.
Aliyyü’l-Kârî, Ali b. Muhammed Ebu’l-Hasen Nureddin. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2002.
Apak, Adem. Kur’an’ın Geliş Ortamında Arap Toplumu (Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat). İstanbul: Kuramer, 2017.
Arendt, Hannah. Şiddet Üzerine. Trc. Bülent Peker. 7. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
Ateş, Abdurrahman. Kur’an’a Göre Dinde Zorlama ve Şiddet Sorunu. İstanbul: Beyan Yayınları, 2002.
Avcı, Mehmet Güven. “Toplumsal Değişme ve Bireysel/Özel Şiddet”. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2010.
Aydınalp, Halil. “İslam Dünyasında Siyasi Şiddetin Sosyolojik Unsurları”. Din ve Şiddet, Ed. Faruk Sancar. Ankara: RTEÜ Yayınları, 2016: 195-216.
Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 2. Baskı. Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2009.
Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emir Alî edDiyânüvî el-Azîmâbâdî. Avnu’l-ma’bûd Şerhu Sünen-i Ebî Dâvud. 2. Baskı. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
Balcıoğlu, İbrahim. “Şiddetin Doğal ve Toplumsal Kaynakları”. BiyolojikSosyolojik Psikolojik Açıdan Şiddet. Ed. İbrahim Balcıoğlu. İstanbul: Yüce Yayım, 2000.
Balcıoğlu, İbrahim. Şiddet ve Toplum. İstanbul: Bilge Yayınları, 2001.
Beydâvî, Târık b. Ahmed el-Hattâbî. Fıkhu’s- Selef fil-Fiten. Tah. Mustafa elAdevî. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, ty.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, Sahîhu’lBuhârî. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’l-marife 2010.
Çağrıcı, Mustafa. “Emir bi’l-Mar’ûf ve Nehiy ani’l-Münker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11: 139-141. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Çakın, Kamil. “Fiten Rivayetleri Bağlamında Toplumsal Çöküş”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10/5, 2018: 1-29.
Çelebi, İlyas. “Fiten ve Melâhim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XIII, İstanbul 1996, s. 149-153.
Çelik, Ali. “Nuaym b. Hammad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33: 219. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Çelik, Ali. “Nuaym bin Hammad’ın Hadisçiliği ve “Kitabu’l-Fiten”i Üzerine Bir Değerlendirme”. Dini Araştırmalar 6/2 (Ocak-Nisan 2000): 99-118.
Dârimi, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman es-Semerkandi, Süneni Dârimi Tercüme ve Şerhi, Abdullah Aydınlı (terc. ve şerh), Madve Yayınları, I-VI, İstanbul 1996.
Davudoğlu, Ahmed. Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi. 11 Cilt. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1978.
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat: Eski ve Yeni Harflerle. Hzl. Aydın Sami Güneyçal. Ankara 2007.
Dihlevî, Şah Veliyyullah, Hüccetullâhi’l-bâliğa. 2 Cilt. Beyrut: Dâru ibn Kesîr, 2010.
Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen, Beyrût: Müessesetü’r-risale. 2015.
el-fitnetü ve âsâruha el-müdemmiretü (mevkıfü’l-müslimi minha ve’ttesebbütü fîhâ). Der. Ahmed b. İbrahim b. Ahmed, Dâr-u lînâ 2004.
Erdal, Mesut.“Kur’an’da Fitne Kavramı Üzerine Düşünceler”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1. 1999: 221-230.
Ergil, Doğu. “Şiddetin Kültürel Kökenleri”. Bilim ve Teknik, 399. (Şubat, 2001): 40- 41.
Erten, Yavuz -Ardalı, Cahit. “Saldırganlık, Şiddet ve Terörün Psikososyal Yapıları”. Cogito 6-7, İstanbul: YKY, 1996: 51-65.
Ertürk, Mustafa. Metin Tenkidi (Gayb ve Fiten Hadisleri Örneği). Ankara, 2005.
Esed, Muhammed. İslam’da Yönetim Biçimi. Trc. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Yöneliş Yayınları, t.y.
Fromm, Erich. İnsanda Yıkıcılığın Kökenleri I-II, Çev. Şükrü Alpagut. İstanbul: Payel Yayınları 2011.
Gümüş, Adnan. “Şiddetin Nedenleri”. Toplumsal Bir Sorun Olarak Şiddet Sempozyumu. Ankara: Eğitim Sen Yayınları 2006: 39-92.
Gümüş, Adnan. “Şiddetin Türleri”. Toplumsal Bir Sorun Olarak Şiddet Sempozyumu. Ankara: Eğitim Sen Yayınları, 2006:13- 38.
Güneş, Adem. Şiddet Din Eğitimi ve Değerler. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2016.
Gürler, Kadir. Türk Modernleşmesi Sürecinde İktidar ve Din. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2010.
Hamidullah, Muhammed. İslâm’da Devlet İdâresi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
Hanbel, Ahmed b. Hanbel. Müsned. Tah. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-risale 2001.
Hobart, Mark, “Şiddet ve Susku: Bir Eylemin Siyasasına Doğru”, Çev. Yurdanur Salman. Cogito 6-7, İstanbul: YKY, 1996.
Hökelekli, Hayati. “Fitne”. İslam’da İnanç İbadet Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 1997.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir. el-Musannef. Tah. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409.
İbnü’l-Esîr el-Cezerî, Ebu’s-Seâdât Mecdüddin el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Camiu’l-Usul. Trc./ şerh. Muhsin Koçak, S. Kemal Sandıkçı. 19 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Daru’l-marife, 1379.
İbn Haldun. Mukaddime. hzl. Süleyman Uludağ. (İstanbul: Dergâh yayınları, 2018.
İbn Kesîr, Ebu’l- Fidâ. en-Nihaye fi’l-fiten ve’l-melâhim. Nşr. Ahmed Abdüşşâfî. Beyrut, 1988.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem er-Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab. 3. Baskı. 15 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1414.
İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî elfâzi’l-Kur’ân. Thk. Saffân Adnân Dâvûdî, 4. Baskı. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 2009.
Karabağ, İmran. Dil ve Şiddet. İstanbul: İkaros Yayınları, 2010.
Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdu’s-sârî. 7. Baskı. 10 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-kübra el-Emiriyye, 1323.
Kayapınar, Hüseyin - Yeniel, Necati. Sünen-i Ebû Dâvûd Terceme ve Şerhi. 17 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1987.
Keskin, Hasan. Kur’an’da Fitne Kavramı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
Kılıç, Sadık. “Kur’an’a Göre Şiddetin Semantik Alan Tahlili ve Düşünceye Yansımaları”. Şiddet Karşısında İslam, Ed. Bünyamin Erul. 2. Baskı. Ankara: DİB Yayınları, 2015: 175-245.
Kirmânî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî. elKevâkibü’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 2. Baskı. 25 Cilt. Beyrut: Daru ihyai türasi’larabi, 1981.
Köknel, Özcan. Bireysel ve Toplumsal Şiddet. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınları, 2000.
Köknel, Özcan. Şiddet Dili. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2013.
Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî.
Muvatta. Tah. Muhamemd Fuad Abdulbakî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-arabî, 1985.
Michaud, Yves. Şiddet, Çev. Cem Muhtaroğlu, İstanbul: İletişim Yayınları, t.y.
Moses, Rafael, “Şiddet Nerede Başlıyor?”, Çev. Ayşe Kul. 8. Baskı. Cogito 6- 7, İstanbul: YKY, 2014.
Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’-Ahvezi bi şerhi camii’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
Müslim, Müslim b. Haccâc. Sahîh-i Müslim, 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen-i Nesâî, 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. 6. Baskı, 3 Cilt. Beyrut: Daru İbn Kesîr, 2013.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. el-Minhâc fî şerhi Sahihi Müslim, Beyrut: Daru’l-marife, 1997.
Özerkmen, Necmettin. “Toplumsal Bir Olgu Olarak Şiddet”. Akademik Bakış Dergisi 28 (Ocak-Şubat 2012): 1-19.
Riches, David. Şiddet Olgusu. (Antropolojik Açıdan Şiddet İçinde), Ed. David Riches. Çev. Dilek Hattatoğlu İstanbul 1989.
Rosenberg, Marshall B. Şiddetsiz İletişim. Çev. Lalegül Hümaşah Ergun. 8. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2016.
Said, Cevdet. Ademoğlunun İlk Mezhebi-İslâmî Hareketin Şiddet Sorunu-. Çev. Halil İbrahim Kaçar. 5. Baskı. İstanbul: Pınar Yayınları, 2016.
Sakallı, Talat. “Kıyamet Alâmetleri İle İlgili Hadislere Eleştirel Bir Bakış ve İlgili Hadislerin Anlaşılmasına Yönelik Farklı Bir Teklif”, Sünnetin Bireysel ve Toplumsal Değişimdeki Rolü, (Konya: Konya İlahiyat Derneği Yayınları, 2008): 162-178.
Sarp, Refiye Öznil. Fiten ve Melâhim Edebiyatı. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
Savrun, Mert- Balcıoğlu, İbrahim, “Kentleşme, Kadın ve Şiddet”, Biyolojik, Sosyolojik, Psikolojik Açıdan Şiddet, İbrahim Balcıoğlu (Ed.), Yüce Yayım, İstanbul 2000.
Savrun, Mert. “Şiddetin Nörobiyolojisi”. Biyolojik, Sosyolojik, Psikolojik Açıdan Şiddet, Ed. İbrahim Balcıoğlu İstanbul: Yüce yayım, 2000.
Sindî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Muhammed b. Abdilhâdî. Şerhu İbn Mâce. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-cîl, t.y.
Şa’bân, Zekiyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. Trc. İbrahim Kafi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Şentürk, Recep.- Canatan, Kadir. “Irkçılık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19: 124-131. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Tarhan, Nevzat. “Şiddet Davranışının Psikolojik-Kültürel Boyutu”. Biyolojik, Sosyolojik, Psikolojik Açıdan Şiddet. Ed. İbrahim Balcıoğlu, İstanbul: Yüce Yayım, 2000.
Tarhan, Nevzat. Toplum Psikolojisi ve Empati. 11. Baskı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2017.
Tekin, Mustafa. “Sünnet Sosyolojisinin İmkânı- İslam Sosyolojisine “Sünnetten” Başlamak-”. Eskiyeni 23 (Sonbahar 2011): 5-19.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Sünen-i Tirmizî. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Trend, Davıd. Medyada Şiddet Efsanesi. Çev. Gül Bostancı. İstanbul: YKY, 2008.
Tuğlu, Nuri. Bireysel ve Aile İçi İlişkilerde İslam’ın Şiddet Karşıtlığı. İstanbul: Rağbet, 2009.
Türkdoğan, Orhan. Günümüzde Toplumsal Şiddet ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2012.
Türkdoğan, Orhan. Sosyal Şiddet ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: Timaş Yayınları, 1996.
Ünsal, Artun. “Genişletilmiş Bir Şiddet Tipolojisi”, Cogito 6-7, İstanbul: YKY, 1996: 29-37.
Zeydan, Abdulkerim. Fıkıh Usulü. Çev. Ruhi Özcan. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1993.