M. Yılmaz SAVAŞÇIN, Tut Servin Füsun HAKLIDIR

Uludağ (Bursa) güneyindeki maden sularının oluşumuna ilişkin bir yaklaşım

Bursa ili yeraltı suyu, termal su ve maden suları bakımından oldukça zengin bir bölgedir. Bölgede soğuk sular yüksek kotlarda yoğun olarak bulunurken, termal kaynaklar daha çok şehir merkezine yakın bölgelerde, Uludağ'ın kuzeyinde düşük kotlarda gözlenmektedir. Bölgede maden sularının yerleşimi ise ağırlıklı olarak Uludağ'ın güneyinde, Nilüfer Çayına yakın bir vadi boyuncadır. Vadide yaklaşık 3.5 km'lik bir hat boyunca maden suyu çıkışları gözlenmektedir. Burada kurulu olan maden suyu fabrikaları bu suları şişeleyerek, piyasaya ulaştırmaktadırlar. Bu çalışma kapsamında maden suyu firmalarından biri olan "Uludağ Maden Suları" pilot bölge olarak seçilmiş ve bölgede uzun süreli su gözlemi yapılmıştır. Bölgede seçilen kaynak ve sondajdan bir yıl süre ile suda günlük Cl~ ve SO4-2analizleri yanı sıra aylık kimyasal analizler yapılmıştır. Sulardan alınan aylık ve haftalık örneklerle de SD-&18 0 analizleri yapılarak su- kaya etkileşimi irdelenmiştir. Pilot bölgede çalışma süresince açılan sondajlarla birlikte bu kaynakların birbirleriyle etkileşimleri araştırılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda Uludağ güneyinde dar bir alanda yer alan maden suyu kaynaklarının ve sondajların birbirleriyle ve farklı derinliklerdeki su girişimleriyle etkileşimi gözetilmiş, bu bölgedeki maden sularının çok dar bir alanda ve hassas dengeler eşliğinde oluşumları modellenmiştir. Bu modele göre yükselen gaz fazı yeraltı suyunda çözünerek, çözelti katsayısını arttırmakta ve konglomeratik kayalardan element çözerek maden suyuna dönüşmektedir.

An approach occurence of mineral water in the south Uludağ (Bursa)

Bursa city has rich thermal, mineral and ground water sources. Cold waters are generally located in high altitudes from plain to Mount Uludağ however thermal waters discharge are observed in low altitudes, especially near the city center. Mineral waters are located in along a valley in south of Uludağ. These mineral waters discharge are lined up along 3.5 km in the valley that is near the Nilüfer River. There are a few mineral water companies in this region which are bottled mineral waters and transmitted to market. In this study, one of the mineral waters company "Uludağ Mineral Water" was selected pilot region for long time water monitoring in the region. Daily Cl~, SO^ analysis and monthly chemical analysis were done from the selected spring and drilling during a year in study area. Meanwhile weekly and monthly samples were taken from water springs and drilling for doing öD-ö*°O isotopes analysis to investigate water-rock interaction in the mineral water region. As a result, modeling of sensitive balance between mineral water springs and drillings interaction with both and the other waters interference, which are located in narrow area to each other in south of Mount Uludağ were realized. According to this model, ascending gas phase dissolves in groundwater and increases the solution coefficient so, resolves elements from conglomeratic rocks and turns to mineral water in this way.

___

Afşin, M., Kuşçu, İ, Elhatip, H., Dirik, K., 2006; Hydrogeochemical properties of CO2 rich thermal-mineral waters in Kayseri (Central Anatolia), Turkey. Environmental Geology, 50,24-36.
Albu, M., Banks, D., Nash, H., 1997; Mineral and Thermal Groundwater Resources. Chapman & Hall Press. London, 447.
Batlochetti M., 1990; Geochimie des eaux incrustantes, formation des travertins et neotectonique: V exemple des
Corbieres, in: Actes Coll. Les tufs et tr aver fines quaternaires, Rouen, 1989. Bull. Centre de geomorphologie de Caen, 38,7-78.
Başkan,E., Canik, B.,1983; Türkiye Sıcak ve Mineralli Sular Haritası, MTA Yayını.
Bozkurt, E., 2001; Neotectonics of Turkey-A Synthesis. Geodinamica Açta, 14, -30.
Bingöl E., Delaloye, M., Ataman, G., 1982;. Granitic intrusions in Western Anatolia:A contribution of the geodynamic study of this area, Eclogae Geol. Helv., 751437-446.
Doglioni, C, Agostini, S., Crespi, M., Innocenti, F., Manetti, P., Riguzzi, F., Savaşçın, M.Y., 2002; On the Extension in Western Anatolia and the Aegean Sea. Journal Virtual Explorer,117-131.
Ellis, A.J & Mahon,W.A., 1977; Chemistry and Geothermal Systems. Academic Press. New York.
Erguvanlı, K., 1987; Yeraltı Suları Jeolojisi: Hidrojeoloji. İTÜ Yayını, İstanbul, 23.
Güleç, N., 1993; Geochemistry of Thermal Waters and Its Relation to the Volcanism in the Kızılcahamam (Ankara) Area, Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 59, 295-312.
Hıfzısıhha, 2006; Sırma ve Özkaynak Maden Suları Kimyasal Analiz Raporları, İzmir.
Imbach, T., 1992; Thermalwasser von Bursa. Geologische und hydrogeologische Untersuchungen am Berg Uludağ (NW-Türkei). Ph.D. thesis, ETC Zurich, 178. Imbach, T., 1997; Deep Groundwater
Circulation in the Tectonically Active Area of Bursa, Northwest Anatolia, Turkey. Geothermics, 26, 251-278.
İnan, K.,1980; Uludağ Skarn Kuşağının Petrojenez ve Jeokimyası. Teknik Rapor. İTÜ Maden Fakültesi. 131.
Ketin, İ., 1947; Uludağ Masifinin Tektoniği Hakkında (Über die Tektonik des Uludag-Massivs). Bull. Geol. Soc. Turk, 1,61-88.
Van Der Kaaden, G., (1958); Bursa Uludağ Volfram Madeninin Jönez ve Mineralizasyonu Hakkında, MTA Dergisi, 50, 36-47.
Möller, P., Dulski, P., Savaşçın, Y., Conrad, M., 2004; Rare Earth Elements, Yttrium and Isotope Ratios in Thermal Spring and Well Waters of West Anatolia, Turkey: A Hydrochemical Study of Their Origin. Chemical Geology, 206, 97-118.
Mutlu, H., 1997; Gazlıgöl (Afyon) Termal ve Maden Sularının Jeokimyasal Özellikleri ve Jeotermometre Uygulamaları. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 50,1-7.
MTA, 1980; Türkiye Maden Envanteri. MTA-Ankara,179.
MTA, 2005; Türkiye Jeotermal Envanteri. MTA-Ankara, 842.
Özgül, M., 2005; Thermalwasser von Bursa Geothermische Untersuchungen im Raum Bursa,Turkei. Diplomarbeit im Studiengang. Freie Univ er sitat-B erlin, 153.
Selim H.S., Tüysüz, O., Barka, A., 2006; Güney Marmara' mn Neotektoniği. İTÜ. Mühendislik Dergisi, 5;1,151-160.
Şaroğlu, F., Emre Ö., Kuşçu, İ, 1992; Türkiye Diri Fay Haritası, MTA Jeoloji Etüdleri Dairesi, Ankara.
Tarcan, G., Gemici, Ü., Aksoy, N., 2005; Hydro geological and Geochemical Assessments of the Gediz Graben Geothermal Areas, Western Anatolia, Turkey. Environmental Geology, 47, 523-534.
Tokçaer, M., Savaşçın, M.Y., 2007; Batı Anadolu'daki Jeotermal Alanlar ve Jeodinamik Konumları, Yerbilimleri (Geosound), 49,161-179.
Tut, Haklıdır, F.S., 2007; Bursa ve Çevresi JTermal-Maden ve Yeraltı sularının Jeokimyasal İzlemesi, doktora tezi (yazım aşamasındadır).
Tut, Haklıdır, F.S., Pekdeğer, A., Süer, S., Savaşçın, M.Y., Güleç, N., Meyer, H.,Woith, H., 2008; Hydro geochemical Evaluation of Bursa thermal and mineral waters (hazırlanmaktadır).
Yaltırak, C, 2002; Tectonic Evolution of the Marmara Sea And Its Surrounding. Marine Geology, 190, 493-529