YASSI TAŞ MEZAR KÜLTÜRÜ VE HUN (XİONGNU) BAĞLANTISI

Yazılı kaynaklara göre Türklerin ataları tarafından kurulduğu bilinen en eski devlet Asya Hun Devletidir. Hunlarla ilgili en erken kayıtlar M.Ö. 2070 yılında Xia Xou Hanedanlığı’nın efsanevi öyküsüne dayanmaktadır ve buna göre bilinen ilk hükümdarı Chunwei’dir. Çin kaynaklarında bu efsane dışında kuzeyden gelip Çin topraklarına akınlar yapan konar göçerler Rong, Di, Yi, Shan Rong, Quan Yi, Quan Rong olarak adlandırılmaktaydılar. Buna göre Çin Kaynaklarında Hunların atalarına kuzey Di, Xia döneminde Xunyu, Yin döneminde Guifang, Zhou zamanında Yen-yün ve Han zamanında ise Xiongnu denilmiştir. Bunlardan Rong ve Di’ler Zhou Hanedanlığı tarafından yenilgiye uğratıldıktan sonra Sarı Irmağın batısına yerleştirilmişlerdir ve bunlar Kızıl Di ve Ak Di olarak iki kısma ayrılmışlardır. Hunlardan önceki Çin’in kuzey topraklarında adları zikredilen Rong, Di ve Yi kabileleri M.Ö. 771-481 yılları arasında anılmaktadırlar. Çin kaynaklarında bahsi geçen ve Modu’n tarafından itaat altına alınan boylardan biri de daha sonra Türk yazıtlarında Tölesler olarak zikredilen Dinglinglerdir. Modu’nun kuzey ve batı seferleri sırasında ilk kez adı Kırgızlar ile birlikte Modu’nun M.Ö. 201’de gerçekleştireceği Çin akınından önce zikredilen bu konar göçer Türk boyu makalemizin de konusu ile muvazi olarak Baykal Gölü ve çevresini yurt tutmuşlardır. Dinglinglerin atalarının pek çok araştırmacı tarafından Andronovo Kültürü’nü meydana getiren topluluk olduğu ifade edilmektedir. Baykal Gölü ve özellikle güney doğu kıyıları başta olmak üzere Tunç Çağı’ndan itibaren ve Demir Çağı boyunca fazla derin olmayan, geniş granit vb. levhalarla çevrili benzer özelliklere sahip sığ düzenlenmiş mezarlar Orhun havalisine kadar yayılmıştır. M.Ö. 1000 yıllarına kadar dayandırılan ve bu bakımdan Karasuk Kültürü ile diğer taraftan Glazkov Kültürü ile de bağlantıları olduğu düşünülen bu kültür dönemi mezarları özellikle Hunlar tarafından da tatbik edildiğinden oldukça önem arz etmektedir. Andronovo Kültürü’nün ardından son görüldükleri topraklar olması bakımından Hakasya ötesinde meydana gelen gelişmeler oldukça önem arz etmektedir. Zira her ne kadar tarihi kaynaklar bakımından Hunların Moğolların ataları oldukları çürütülse de antropolojik ve maddi kültür bakımından Hunların Baykal ve Yenisey bölgesi konar göçer Evropoidleri ile olan bağlantıları bulunmaktadır. Bu bakımdan Baykal ve Ötüken’e doğru kültürel gelişim devam etmiştir. Bu çalışma ile Türkiye’de henüz spesifik olarak çalışılmamış ve Hunlarla bağlantıları açıkça görülen Yassı Taş Mezar Kültürü veya Plaka Taş Mezarları olarak adlandırılan dönemin ön kültürlerle olan bağlantılarını ortaya koymaya ve mezar kültürü ve maddi kalıntılar bakımından ilişkilerini ortaya koymaya çalışacağız. Bu bakımdan Kazakistan, Yenisey ve Baykal üçgeninden Moğolistan’a uzanan hat doğrultusunda kültür devamlılığını gösteren Andronovo, Begaz Dandıbay, Karasuk ve Yassı Taş mezarlarının bağlantıları ve Hun mezarlarının özelliklerini belirterek maddi kalıntılar ve özellikle mezar yapı üslubu bakımından kültürel devamlılığı gösterilecek ve coğrafi bakımdan gelinen son noktada Çin Kaynakları referansına göre bölgede erken görülen Türk boyları bağlantıları ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Yassı Taş Mezarları, Kültür, Xiognu, Baykal Gölü, Türkler, Arkeoloji.

SLAB GRAVE BURIAL CULTURE AND THE HUN (XIONGNU) CONNECTION

The oldest state known to have been founded by the ancestors of the Turks is the Asian Hun State. The earliest records on the Huns date back to 2070 BC and are based on the legendary story of the Xia Hou Dynasty, of which the first known ruler was Chunwei. In Chinese sources, separate from this legend, the nomads who came from the north and raided Chinese lands were called Rong, Di, Shan Rong, Quan Yi, and Quan Rong. Accordingly, the ancestors of the Huns were called Northern Di in general, Xunyu in the Xia period, Guifang in the Yin period, Xianyun in the Zhou period and Xiongnu in the Han period. Of these, the Rong and Di were relocated west of the Yellow River after they were defeated by the Zhou Dynasty, and they were divided into two as Red Di and White Di. The Rong, Di and Yi tribes are mentioned in the northern lands of China before 771-481 BC. One of the tribes mentioned in Chinese sources and subjugated by Modu is the Dinglings who were later referred to as Toles in Turkic inscriptions. During the northern and western expeditions of Modu in 201 BC, it was named for the first time with the Kyrgyz. They were recorded by Chinese sources as having settled around Baikal Lake as nomadic people. This is the main subject of our article. It is stated by many researches that the ancestors of the Dinglings are the community who created the Andronovo Culture. Starting from the Bronze Age and continuing throughout the Iron Age, shallow slabs of wide granite were placed around graves, a tradition which seems to have spread as far as the Orkhun region. The graves of this cultural period which date back to 1000 BC and are thought to have connections with the Karasuk Culture on the one hand and the Glazkov Culture on the other hand. They are of great importance, especially since they were also utilized by the Huns. Their developments beyond Khakassia are very important since those are the lands where they were last seen after Andronovo Culture. Although scholars have rejected the claim that the Huns are the ancestors of the Mongols, in terms of anthropological and material culture Huns have connections with the nomadic Europoids of the Baikal and Yenisey region. In this respect, cultural development continued towards Baykal and Otuken. With this study, we will discuss the period of Slab Grave Culture or Flat Stone Grave Culture, which has not yet been specifically studied in Turkey. Through this analysis, we will reveal important links with the Huns and other pre-cultures, then reveal their relations in terms of burial culture and material remains. In this respect, the connections of the Andronovo, Begaz Dandybai, Karasuk and Slab Grave and the characteristics of the Hun graves and cultural continuity in the directions of the area extending from the Kazakhstan, Yenisey and Baykal triangle to Mongolia will be elaborated upon. Cultural continuity will also be shown in terms of material remains, especially the tomb structure style. According to Chinese sources, there is plenty to learn about the early Turkic tribes’ presence in this region.

Keywords:

Slab Grave, Culture, Xiongnu, Lake Baikal, Archeology.,

PDF

___

Alkin, S. V., “K voprosu o svyazi kultury plitoçnikh mogil Zabaykalya i kultur epokhi rannego metalla vnutrenney Manchzhurii”, Yevraziyskoye kulturnoye prostranstvo: Aktualnyye problemy arkheologii, etnologii, antropologii, Irkutsk, 2010, p. 4-11.
Bemman J.- Brosseder U., “A long standing tradition- Stelae in The Steppes with a special focus on the Slab Grave Culture”, Aktualnıyye Voprosy Arkheologii i Etnologii Tsentralnoy Azii, Izdatelstvo BNTS SO RAN, Ulan-Ude, 2017, p. 14-25.
Çirkin, Sergen, Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm, YKY, İstanbul, 2019.
Dashibalov, B. B., Arkheologicheskiye pamyatniki kurykan i khori (k Vsemirnomu arkheologicheskomu kongressu Ulan-Ude, 1996), Buryatskim institutom obshchestvennykh nauk SO RAN, Ulan Ude, 1995.
Dikov, N. N., Bronzovıy vek Zabaykalya. Ulan-Ude, 1958.
Esin, Emel, İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş (Türk Kültürü El-Kitabı, II, Cild I/b’den Ayrı Basım, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1978.
Gohman, İ. İ., “Antropologiçeskiye Materialı iz Plitoçnıh Mogil Zabaykalya”, Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii, T. XVIII, Moskva-Leningrad, 1958, p. 428-443.
Grişin, Yu. S., “O Figurnkh Plitoçnıkh Mogilakh Zabaykalya i Mongolii, KSİA, 162, 1980, p. 12-15.
Gryaznov, M. P., “Pamyatniki Karasukskogo Etapa v Tsentralnom Kazahstane”, SA XVI, Edit. M.İ. Artamanov, Moskva, 1952, p.129-163.
Kara, Gülnar, Tarih Kayıtları ve Han Hanedanı Tarihi Biyografilerine Göre Çin Kaynaklarında Asya Hunları, Doğu Kütüphanesi Pub., İstanbul, 2021.
Kharinskiy, A. V.- Zaytsev, M. A.- Svinin, V. V., “Plıtochnıye Mogılı Priolkhonya”, Kultur i Pamyatniki Bronzovogo i Rannego Zheleznogo Vekov Zabaykalya i Mongolii, Ulan-Ude, 1995, p. 64-78.
Kharinsky, A. V., Predbaykalye v kon. I tys. do n.e.-ser. II tys. n.e.: Genezis Kultur i ikh Periodizatsiya, Izdatelstvo Irkutskogo gosudarstvennogo tekhnicheskogo universiteta, İrkutsk, 2001.
Kırilen, Gürhan, Eski Çinin Ötekisi Türkler, Gece Kitaplığı Pub., Ankara, 2015.
Kızlasov, L. P.-Margulan, A. H., “Plitoçnıye Ogradı Mogilnika Begazı”, KSİİMK, XXXII, İzd. Nauk, Moskva-Leningrad, 1950, p. 126-136.
Kiselev, S. V., Drevnyaya İstoriya Yujnoy Sibiri, Akademii Nauk SSR, Moskva, 1951.
Konavalov, P. B., Etniçeskiye Aspektı İstorii Tsentralnoy Azii, İzdatelstvo Buryatskogo Hauçnogo Tsentra So Ran, Ulan-Ude, 1999.
Margulan, A. H.-A. Orazbayev, M., “Begazı-dandıbayevskaya kultura”, Drevnyaya Kultura Tsentralnogo Kazahstana, Nauka, Alma-Ata, 1966.
Molodin, V. İ. –Epimohov, A. V. -Marçenko, J. V., “Radiouglerodnaya Hronologiya Kultur Epohi Bronzı Urala i Yuga Zapadnoy Sibiri: Printsipı i Podhodı, Dostijeniya i Problemı”, Vestnik Novosibirsk Gosuderstvenna Universitata. Seriya İstoriya, Filologiya, C.13, S:3, 2014, p. 136-167.
Okladnikov, A. P., İstoriya i Kultura Buryatii, Akademii Nauk SSSR, Ulan Ude, 1976.
Ögel, Bahaeddin, “İlk Töles Boyları Ugur, Ting-ling ve Kao-ch’e’ler”, Belleten, C XII, S. 47, Temmuz, 1948, p. 795-831.
Ögel, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi I, Kültür Bakanlığı Pub.. Ankara, 1981.
Salnıkov, K. V., “Andronovskiye Poseleniya Zauralya”, SA XX, Akademii Nauk SSR, Moskva, 1954, p. 213-253.
Shelepova, Ye.V., “Novıye Svedeniya o Zakhoroneniyakh Konskikh Cherepov (Po Rezultatam İssledovaniya Pamyatnika Tytkesken-Vı)”, Altaye-Sayanskaya Gornaya Strana i İstoriya Osvoyeniya yeye Kochevnikami, İzd. Altayskogo Gos. Uni. Barnaul, 2007, p. 185-188.
Sosnovski, G. P., “Rannıye Koçevniki Zabaykalya”, KSİİMK, Vıp. VIII, Leningrad, 1940, p. 36-42.
Şulga, P. İ., “O Hronologii i Kulturnoy İdentifikatsii Pamyatnikov VIII-VI vv. do n.e. Zabaykalya i Severnogo Kitaya”, Drevnie Kulturı Mongolii i Baykalskoy Sibiri, Ulan-Ude, 2010, p. 135-140.
Şulga, P. İ., “ob istokakh pogrebalnogo obryada khunnu”, Drevniye Kulturı Mongolii i Baykalskoy Sibirii (materialı mejdunarodnoy nauçnoy konferentsii (İrkutsk 3-7 maya,2011), p. 389-398.
Taşağıl, Ahmet, Bozkırların İlk İmparatorluğu Hunlar, Yeditepe Pub., İstanbul, 2020.
Taşağıl, Ahmet, Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, Türk Tarihi Kurumu Pub.., Ankara, 2004.
Tsybiktarov, A. D., “K Probleme Formirovaniya Koçevogo Skotovodstva vı Tsentralnoy Azii i yego Vliyaniya na İstoricheskoye Razvitiye Drevnego Naseleniya Regiona (Po Materialam Kulturı Plitocnıh Mogili”, Kulturı Stepnoy Evrazii i ih Vzaymodeistvie s Drevnimi Tsivilizatsimi. Sankt-Peterburg, İİMK RAN, 2012, p. 406-412.
Tsybiktarov, A. D., “Otrazheniye Diplomatii Drevnikh Kochevnikov Tsentralnoy Azii v Petroglificheskikh, Paleoantropologicheskikh i Topograficheskikh İstochnikakh Kultur Plitochnikh Mogil i Khereksurov (ChastIıı, k Postanovke Problemy)”, Drevniye kultury Mongolii, Yuzhnoy Sibiri i Severnogo Kitaya Materialy XI Mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii 8–11 sentyabrya 2021 goda, g. Abakan, p. 109-115.
Tsybiktarov, A. D., Buryatiya v Drevnosti İstoriya, Vıp.No. 3, İzd. Buryatskogo Gosuniversiteta, Ulan-Ude, 1999.
Tsybiktarov, A. D., Kultura Plitoçnıh Mogil Mohgolii i Zabaykalya, İzd. Buryatskogo Gosuniversiteta, Ulan-Ude, 1998.
Tumen, D., “Anthropology of Archaeological Populations from Northeast Asia”, 東洋學第49輯(2011年 2月) 檀國大學校東洋學硏究所, p. 23-50.
Turkin, G. B., “Keramika Plitoçnıkh Mogil Predbaykalya”, Keramika Kak İstoriçeskii İstoçnik, Tobolskii Gosudarstvennıy Pedagogiçeskii İnstitut im. D. İ. Mendeleeva, Tobolsk, 1996, p. 65-66.
Türkeli, Cevat, Çin Kaynaklarına Göre Hunların Ataları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1990.
Vadetskaya, E. B., Sibirya Kurganları, Trans. Atilla Bağcı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara, 2014.
Volkov, Vitali V., “Early Nomads Of Mongolia”, Nomads Of The Eurasian Steppes In The Early Iron Age, Edit. Jeannine Davis Kimbal-Vladimir A. Bashilov-Leonid T. Yablonsky, Zinat Press, Berkeley, CA, 1995, p. 319-334.
Whole genome analysis sheds light on the genetic origin of Huns, Avars and conquering Hungarians. https://doi.org/10.1101/2022.01.19.476915
Yıldırım, Kürşat, Çin Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2021.
Zah, V. A., “Koptyakovskaya Kultura v Nijnem Prittobolye”, Vestnik Arheologii, Antropologii i Etnografii, no:2 (17), 2012, p. 29-40.