ANKARA ŞER‘İYYE SİCİLLERİ IŞIĞINDA AHİ ŞEREFEDDİN EVKAFI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME (XVI – XVIII. YÜZYIL)

Anadolu Selçuklu Devleti’nin son dönemlerinde kurulduğu düşünülen Ahi Şerefeddin Evkafı, Ankara’nın şen ve bayındır hale gelmesinde katkısı bulunan vakıf müesseselerinden birisidir. Ahi Şerefeddin Evkafı’nın vakıf senedi günümüze kadar intikal etmediği için bir vakıf senedinde bulunan temel bilgilere ulaşılamamaktadır. Bu bağlamda çalışmada vakfın tevliyetinin kime şart koşulduğu, vakıf çalışanlarına ne kadar ücret tayin edildiği, vakıf akaratının nelerden ibaret olduğu ve buralardan elde edilen gelirlerin nerelere sarf edileceği gibi sorulara cevap aranacaktır. Bununla birlikte vakıf içerisinde yaşanan sorunlar ve anlaşmazlıklar ile vakfın tarihsel süreç içerisinde geçirdiği tamiratlara değinilecektir. Daha önce konu hakkında çalışma yapılmamasından dolayı yapılacak olan çalışma ile alandaki boşluğun doldurulması amaçlanmaktadır. Çalışmaya genel itibariyle Ankara şer‘iyye sicillerinde (XVI-XVIII. yüzyıl) yer alan Ahi Şerefeddin Evkafı ile ilgili kayıtlar rehberlik edecektir. Zaman zaman Ankara’nın 1522 ve 1571 tarihli Evkaf Tahrir Defteri’ne müracaat edilecek ve buradaki bilgilerden faydalanılacaktır. Vakfın tevliyetinin evlattan olanlara tayin edildiği ve akaratının ise Ankara’nın çeşitli bölgelerinde yer alan köyler, dükkanlar, değirmenler, bahçelerden ibaret olduğu tespit edilen unsurların başında gelmektedir. Bu bağlamda günümüze kadar ulaşan vakıf yapılarıyla Ankara tarihinde önemli bir yer tutan Ahi Şerefeddin Evkafı’nın tarihsel geçmişini ortaya koyan bir perspektif çizilmeye çalışacaktır. Çalışmadaki asıl gaye genelde vakıf müessesesi literatürüne özelde ise Ahi Şerefeddin Evkafı tarihine katkı yapmaktır.

AN ESSAY ON AHİ ŞEREFEDDİN WAQF UNDER THE LİGHT OF ANKARA SHAR’IYYE RECORDS (XVI-XVIII. CENTURY)

Ahi Şerefeddin Evkafı, which is thought to have been established in the last period of the Anatolian Seljuk State, is one of the waqf institutions that contributed to Ankara’s becoming flourishing and prosperous. Since the foundation deed of Ahi Şerefeddin Waqf has not been passed on until today, basic informations in a foundation deed cannot be reached. In this context, the study will seek answers to questions such as to whom the trust of the foundation is stipulated, how much wages are assigned to the foundation employees, what the revenues of waqf consists of and where the revenues obtained from these will be spent. It is aimed to fill the gap in the field with this study, since there was no study on the subject before. Records in Ankara Shari’a Records (XVI-XVIII. century) about the Ahi Şerefeddin Waqf will guide the study. From time to time an application will be made to Ankara Evqaf Tahrir Books of 1522 and 1571. It is detected that the tevliyet of the waqf was apointed to seed of the establiher, and the revenue of the waqf consisted of shops, mills, gardens in various villages of Ankara. In this context, it will be treid to draw aperspective that reveals the historical past of Ahi Şerefeddin Waqf, which has an important place in the history of Ankara with its foundation structures that have survived until today. The main purpose of the study will be to contribute to the Waqf Institution literature in general and to the history of Ahi Şerefeddin in particular.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
928/1522 Tarihli Ankara Vakıf Tahrir Defteri, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Yazmaları 116/5.
979/1571-1572 Tarihli 558 Numaralı Ankara Vakıf Tahrir Defteri, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi.
Ankara Şer‘iyye Sicili (AŞS) Numarası:
AŞS 502, 503, 508, 510, 520, 523, 531, 547, 551, 552, 574, 592, 609, 611, 612, 623, 648, 658.
Araştırma ve İncelemeler
AKAR, Tuba, “Tanzimat Öncesi Vakıf Kurumu ve Yapıların Korunması”, Vakıflar Dergisi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, S. 33, Ankara 2010, s. 89-110.
CEYHAN, Muhammed, “Celâlî İsyanlarının Ankara Vakıf Gayrimenkulleri Üzerinde Yarattığı Tahribatın Tespiti Şer‘iyye Sicilleri Işığında”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarihte Ankara Uluslararası Sempozyumu”, Ed. Yılmaz Kurt, C. I, AÜDTCF Yayınları, 25-26 Ekim 2012 Ankara, 359- 376.
ÇINAR, Hüseyin–GÜMÜŞÇÜ, Osman, Osmanlı’dan Cumhuriyete Çubuk Kazası, Bilge Yayınevi, Ankara 2002.
ÇINAR, Hüseyin–KOYUNCU, Miyase, Vakıflar Kaynakçası, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2005.
ERDOĞAN, Abdülkerim, Şehr-i Kadîm Ankara, C. 1, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Ankara 2015.
ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
EYİCE, Semavi, “Ahî Şerafeddin Camii”, TDVİA, C. 1, s. 531-532.
EYİCE, Semavi, “Ahî Şerafeddin Türbesi”, TDVİA, C. 1, s. 532.
GÜNAY, Hacı Mehmet, “Vakıf”, TDVİA, C. 42, s. 475-479.
HINZ, Walther, İslamda Ölçü Sistemleri, çev. Acar Sevim, Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1990.
HIZLI, Mefail, “Osmanlı Vakıf Eserlerinin İnşa ve Tamir ve Restorasyonları, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 5, Bursa 1995, s. 219-232.
İNALCIK, Halil, “Adaletnameler”, Belgeler Dergisi, TTK Basımevi, Ankara 1993, s. 49-145.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi – I 1300-1600, çev. Halil Berktay, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
İPŞİRLİ, Mehmet, “Ehl-i Örf”, TDVİA, C. 10, s. 519-520.
KONYALI, İsmail Hakkı, Ankara Camileri, Kültür Matbaacılık, Ankara 1978.
KÖSE, İbrahim, Ankara Evkâf Defteri (1571), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı, Ankara 1998.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. , Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisadî Yapısı, TTK, Ankara 2018.
NURDAN, Semiha, XV ve XVI. Yüzyıllarda Ankara Şehri Vakıfları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı, Yeniçağ Bilim Dalı, Ankara 2012.
ÖNEY, Gönül, Ankara Arslanhane Camii, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
ÖNEY, Gönül, Ankara’da Türk Devri Dini ve Sosyal Yapıları, Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1971.
ÖZDEMİR, Rifat, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, TTK, Ankara 1998.
ÖZTÜRK, Nazif, “Ankara’nın Kuruluşunda Vakıfların Rolü”, Vakıflar Dergisi, C. 20, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1998, s. 329-346.
ÖZTÜRK, Nazif, “İslam ve Türk Kültüründe Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, C. 29, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2005, s. 8-20.
ÖZTÜRK, Nazif, “Mütevelli”, TDVİA, C. 32, s. 217-220.
ÖZTÜRK, Nazif, Menşei ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1983.
PAKALIN, Mehmed Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, C. 3, İstanbul 1983.
PAMUK, Şevket, “Kuruş”, TDVİA, C. 26, s. 458-459.
PARLATIR, İsmail, “Tekke-nişin”, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara 2011.
ŞAHİN ALLAHVERDİ, Reyhan, “Zürrî Vakıfların İdaresinde Yaşanan Sorunlar”, The Journal of Academic Social Science Studies, S. 43, 2016, s. 313-323.
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Vakıf”, MEBİA, C. 13, s. 153-172.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Vakıf”, TDVİA, C. 42. s. 479-486.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “XVIII. Asır Türk Vakıflarının İktisadî Boyutu”, Vakıflar Dergisi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, S. 18, Ankara 1984, s. 5-41.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, TTK, Ankara 2003.
YILMAZ, İbrahim – DİKMEN, S. Ümit, “Osmanlı Döneminde Yapıların Onarım ve Restorasyonunda Tasarım ve Onay Süreci”, 23.Uluslararası Katılımlı Yapı&Yaşam Kongresi, Bursa 2011, s. 169-173.
YILMAZ, İbrahim, “Osmanlı Klasik Döneminde Vakıf Yapıların Korunmasında Onarım Aşamaları”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, C. 3, S. 4, İstanbul 2007. s. 36-60.
Fotoğraf
Türk Tarih Kurumu Arşivi, Osman Ferit Sağlam Koleksiyonu, Dosya No: 67.