Arap edebiyatında şiirsel risalelerin yürüyüşü

Bu araştırmada, şairler ve edebiyatçılar arasında Arap şiirinin parlak bir tezahürünü teşkil etmesinden dolayı Cahiliye döneminden modern döneme kadar Arap edebiyatında şiirsel mesaj olgusu ele alınmaktadır. Arap edebiyatının çağlar boyunca gösterdiği gelişimde Divâniye ve İhvân şiirsel risalelerin rolüne ışık tutmayı, konularını, tedavül yöntemlerini, farklı şekil ve özelliklerini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Araştırmada çalışmanın amaçlarına, önsözüne ve söz konusu dönemlerin sunumuna; şiir içerikli risalelerin edebiyatın ve bilimsel araştırmaların zenginleştirmesindeki rolüne yer verilmekle birlikte her dönemin siyâsî ve sosyal hayatına da ışık tutulmaktadır. Girişte, tarihsel bağlamda risalelerin başlangıcı, الرسالة ve الترسل kelimelerin sözlük ve terminolojik anlamları açıklanmıştır. Devamında risalelerin türleri, Divâniye ve İhvân manzûm risalelerin tanımları zikredilmiş; şiir içerikli risalelerin amacına, önemine ve edebî özellikleri açıklanarak her edebî çağdaki şiirsel risalelere müstakil olarak değinilmiştir. İlk dönemde Cahiliye dönemi irdelenerek, bu döneme ait manzm risalelerden numuneler ele alınmış ve ilgili risalelerin özelliklerini açıklanmıştır. İkinci dönemde ise Sadru’l-İslâm dönemi, bu döneme ait manzûm risalelerden numuneler ve ilgili risalelerin özellikleri ele alınmıştır. Sadru'l-İslâm'dan modern döneme kadar olan çağlardaki risalelerin sunumu detaylandırılmıştır. Burada Divâniye ve İhvân risalelere değinilmiş ve her bir türü, iki örnek risaleyle temsil edilmiş ve nihayetinde o dönemlerin her birine ait manzûm risalelerin özellikleri açıklanmıştır. Üçüncü dönem Emevî ve dördüncü dönem Endülüs dönemlerini içermektedir. Modern çağın edebiyatçıları, döneminin uzunluğu ve iki dönem arasındaki edebi fark dikkate alınarak Abbâsî dönemi ikiye ayrılmış; beşinci dönem birinci Abbâsî dönemi ve altıncı dönem ise ikinci Abbâsî dönemini kapsamaktadır. Yedinci dönem, Fatımî dönemi, sekizinci dönem, Eyyûbî dönemi, dokuzuncu dönem, Memluk dönemi, onuncu dönem, Osmanlı dönemi ve on birinci dönem ise modern dönem gibi dönemlerden müteşekkildir. Çalışma, önemli tespit ve önerilerin yer aldığı hatimeyle sonuçlandırılmıştır. Hatimenin/sonuç kısmının ardından kaynak ve referanslar yer almaktadır.

The journey of poetic messages in Arabic literature

This research deals with the phenomenon of poetic messages in Arabic literature through ancient times, from pre-Islamic to modern, as this phenomenon constitutes a luminous manifestation of Arabic poetry among poets and writers in those ages. This research aims to shed light on the role of Diwaniya and Brotherhood poetic messages in the advancement of Arabic literature through the ages, defining their topics, methods of circulation and their different forms and characteristics, where the research came including the objectives of the study and an introduction to the research and a presentation of eleven eras, where the aim of the research included the role of poetic messages in enriching literature and research Scientific and shed light on the political and social life of each era and the introduction came indicating the date of the commencement of the messages and the definition of the message and the transmission in language and idiomatically, then mentioning the types of messages and the definition of the Diwaniya and Brotherhood messages, then the purpose of the poetic messages and their importance and literary status, Then initiate poetic messages in each literary era separately. It dealt with the first era of the pre-Islamic era and mentioned examples of poetic messages in it and the characteristics of those messages. The second era was the era of early Islam and mentioned examples of poetic messages in it and the characteristics of those messages. It expanded in the ages after the beginning of Islam to the modern era. Where it dealt with the diwaniya and brotherhood messages and each type was represented by two types of messages and showed at the end the characteristics of poetic messages for each of those ages, the third era, The Umayyad era, the fourth era, the Andalusian era, and the Abbasid era divided into two parts - the fifth era, the first Abbasid era, and the sixth era, the second Abbasid era - based on modern writers, and for the length of its period and the difference of the two literary eras, the seventh era Fatimid era, the eighth era, Ayyubid era, ninth era, The Mamluk period, the tenth era, the Ottoman era, the eleventh era, the modern era, were sealed with a conclusion and the most important findings and a recommendation, and the conclusion was followed by sources and references.

___

  • ابن أبي سفيان، معاوية، ديوان، تح فاروق بن أسليم بن أحمد، دار صادر، بيروت، ط: الأولى، 1996م.
  • ابن أبي سلمى، زهير، ديوان، شرح علي حسن فاعور، دار الكتب العلمية، بيروت، ط: الأولى، 1988م.
  • ابن أثير، علي بن محمد الجزري، الكامل في التاريخ، تح محمد الدقاق، دار الكتب العلمية، بيروت، ط: الرابعة، 2003م.
  • ابن النقيب، عبد الرحمن بن محمد، ديوان، تح عبد الله الجبوري وأحمد الجندي، مطبوعات المجمع العلمي العربي، دمشق، ط: الأولى، 1963م.
  • ابن حجر، أمرؤ القيس، ديوان، تح محمد أبو الفضل إبراهيم، دار المعارف، مصر، ط: الرابعة، 1984م.
  • ابن رزيك طلائع ، ديوان، تح محمد عبد الهادي الأسيني، مطبعة النعمان، النجف، ط: الأولى، 1964م.
  • ابن زيدون، ديوان ابن زيدون ورسائله، تح علي عبد العظيم، مكتبة نهضة، مصر، د.ط ، ت.
  • ابن كثير، البداية والنهاية،مكتبة المعارف، بيروت، ط: الثامنة 1990م.
  • ابن مصور،جمال الدين محمد بن مكرم، لسان العرب، دار صادر، بيروت، د.ط- ت.
  • ابن هانئ الأندلسي، ديوان، دار بيروت للطباعة، بيروت، ط: الأولى، 1980م.
  • أبو الشامات، عبد الرحمن بن إسماعيل، الروضتين في أخبار الدولتين النورية والصلاحية، تح إبراهيم زيبق، مؤسسة الرسالة، بيروت، ط: الأولى، 1997م.
  • أبو المحاسن، يوسف بن تغري الأتابكي، النجوم الزاهرة في ملوك مصر والقاهرة، وزارة الثقافة المصرية للنشر، القاهرة، ط: الأولى، 1963م.
  • أبو نواس، ديوان، تح بهجت الحديثي، دار الكتب الوطنية، أبو ظبي، ط: الأولى، 2010م.
  • الأنصاري، حسان بن ثابت، ديوان، تح عبد أ. مهنا، دار الكتب العلمية، بيروت، ط: الثانية، 1994م.
  • الجرجاني، علي بن محمد، معجم التعريفات، تح محمد صديق المنشاوي، دار الفضيلة، القاهرة، د.ط.ت
  • الجوهري، إسماعيل بن حماد، الصحاح، تح محمد تامر، دار الحديث، القاهرة، ط: الأولى، 2009م.
  • الحميدي، محمد بن فتوح، جذوة المقتبس في تاريخ علماء الأندلس، تح بشار معروف و محمد بشار عواد، دار الغرب الإسلامي، تونس، ط الأولى، سنة 2008م.
  • الذهبي، شمس الدين محمد بن أحمد، سير أعلام النبلاء، بيت الأفكار الدولية، بيروت، 2004، ص 3880.
  • الرشيد، هارون بن محمد، ديوان، تح سعدي ضناوي، دار صادر، بيروت، ط، الأولى، 1998م.
  • الصلابي، محمد علي، الدولة العثمانية، دار الروضة، إسطنبول، ط: الأولى، 2017م.
  • الصلابي، محمد علي، الدولة الفاطمية، مؤسسة اقرأ للنشر، القاهرة، ط: الأولى، 2006م.
  • الصلابي، محمد علي، صلاح الدين الأيوبي، دار الروضة، اسطنبول، ط: الأولى، 2017م.
  • الفرزدق، ديوان، تح علي فاعور، دار الكتب العلمية، بيروت، ط: الأولى، 1987م.
  • المتنبي، ديوان، دار بيروت للطباعة، لبنان، ط: الأولى، 1983م.
  • المراكشي، عبد الواحد، المعجب في تلخيص أخبار المغرب، تح محمد عريان ومحمد العلمي، مطبعة الإستقامة، القاهرة، ط: الأولى، 1949م.
  • المسعودي، علي بن الحسين، مروج الذهب ومعادن الجوهر، تح كمال مرعي، المكتبة العصرية بيروت، ط: الأولى، 2005م.
  • النويري، شهاب الدين أحمد بن عبد الوهاب، نهاية الأرب في فنون الأدب،تح إبراهيم شمس الدين، دار الكتب العلمية، بيروت، ط: الأولى، 2004م.
  • جرير، ديوان، دار بيروت للطباعة،بيروت، ط: الأولى، 1986م.
  • حسين، غالب، بيان العرب الجديد، دار الكتاب اللبناني، بيروت، ط: الأولى، 1971م.
  • درويش، محمود وقاسم سميح، الرسائل، دار العودة، بيروت، ط: الأولى، 1990م.
  • رواحة، عبد الله، ديوان، تح وليد قصاب، دار العلوم للطباعة، الرياض، ط: الأولى، 1981م.
  • زغروت، فتحي، العثمانيون ومحاولا إنقاذ مسلمي الأندلس، الأندلس الحديثة للنشر، مصر، ط: الأولى، 2011م.
  • شريف الرضي ، ديوان،تح عبد الفتاح الحلو، مطبعة وزارة الأعلام، العراق، ودار الطليعة للنشر، باريس، ط، الأولى، د.ت.
  • شوقي أحمد، الشوقيات، مكتبة النهضة المصرية، القاهرة، ط: الأولى، 1936م.
  • صفوت، أحمد زكي، جمهرة أشعار العرب في العصور العربية الزاهرة ، المكتبة العلمية، بيروت، ط: الأولى، د.ت.
  • ضيف، شوقي، عصر الدول والإمارات الشام، دار المعارف، القاهرة، ط: الثانية، د.ت.
  • عزاري، أحمد بن محمد، البيان المغرب، تح بشار معروف و محمود بشار معروف، دار الغرب الإسلامي، تونس، ط: الأولى، 2013م.
  • عمارة اليمني، ديوان، مخطوط، غير مرقم، مكتبة الأزهرية، موقع شبكة الألوكة الإلكتروني.
  • عمر أحمد مختار، معجم اللغة العربية المعاصر، عالم الكتب، القاهرة، ط1، 2008، 2/ 888.
  • فتحي، إبراهيم، معجم المصطلحات الأدبية، التعاضدية العمالية للنشر، تونس، ط: الأولى، 1986م.
  • مبارك زكي، النثر الفني في القرن الرابع الهجري، دار الجيل، بيروت، ط: الأولى، 1934م.
  • محمد، يونس عبد العال، في النثر العربي قضايا وفنون ونصوص، الشركة المصرية للنشر، لونجمان، ط: الأولى، 1996م.