Yûnus 10/85. ve el-Mümtehine 60/5. Âyetleri Bağlamında Tefsirde Yorum Zenginliği

Bu makalede, Benî İsrâil’den Hz. Mûsa’ya ve getirdiği dine inanmış bir grup müminin Firavun’un zulmüne karşı “Biz, yalnızca Allah’a tevekkül ettik. Rabbimiz, bizi o zalim toplum için fitne kılma!” (Yûnus 10/85) duasını içeren âyet ile Hz. İbrâhim ve kendisine tâbi olanların “Rabbimiz! Bizi, inkâr edenler için fitne kılma. Rabbimiz, bizi bağışla! Şüphesiz sen, azîzsin, hakîmsin!” (el-Mümtehine 60/5) duasını muhtevi âyetler bağlamında tefsirde yorum farklılıklarının âyeti anlamaya etkisi üzerinde durulmuştur. Kur’an’da imtihan, bela, musibet, baskı ve zulüm gibi birden çok anlamda kullanılan ‘fitne’ kelimesinin kavramsal çerçevesi çizilerek konu edinilen âyetler, siyak-sibak ve konu bütünlüğü içerisinde ilgili âyetlerle birlikte değerlendirilmiştir. Tefsir kaynaklarında bu iki âyet hakkında kaydedilen görüşlere ve müfessirlerin yorumlarına yer verilmiş, ‘haksızlığa uğramak ve uğratmak yoktur’ ilkesinden hareketle Müslümanın ‘öteki ile diyaloğundaki’ ideal duruşu ve konumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Müslümanların inkârcılar için fitne vesilesi olması ya da inkârcılar sebebiyle iman edenlerin fitneye düşmesinin nasıl anlaşılması gerektiği ve bu bağlamda muhtelif yorumların imkânı meselesi tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Yûnus Sûresi, Mümtehine Sûresi, Fitne, Yorum Zenginliği

The Diversity of Tafsir Interpretation in the Context of the Verses of Yūnus 10/85. and al-Mumtehina 60/5.

In this article, the verse containing the prayer of a group of people who believed in the religion he brought to Prophet Moses and the religion he brought “They said: In Allāh we put our trust. Our Lord! Make us not a trial for the folk who are zālimūn.” (Yūnus 10/85) against the oppression of the Pharaoh, and the verse containing the prayer of Prophet Abraham and his followers “Our Lord! Make us not a trial for the disbelievers and forgive us, our Lord! Verily, You, only You, are the All-Mighty, the All-Wise.” (al-Mumtahina 60/5.) the consept of the verses containing the prayer, the effect of differences in interpretation on the understanding of the verse is emphasized. The conceptual framework of the word ‘fitna’, which is used in more than one meaning such as test, trouble, calamity, oppression and torture in the Qur’ān, is explained and the verses have been discussed together with the relevant verses in with siyāq-sibāq and the integrity of the subject. The ideal stance and position of the muslim ‘dialogue with the other’ has been evaluated, based on the principle of ‘there is no injustice and no inflicting injustice’ by giving place to the views on these two verses and the interpretation of the mufassirs in the tafsīr sources. The issue of how Muslims being a cause of fitna for unbelievers or believers falling into fitna because of unbelievers should be understood and the possibility of different interpretations in this context were discussed.

Keywords:

Tafsīr, Sūrah Yūnus, Sūrah al-Mumtahina, Fitna, Diversity of Commentary,

PDF

___

Âlûsî, Şehâbüddin Mahmûd. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî, Beyrut, ts. Begavî, Muhyissünne Hüseyn b. Mes‘ûd. Me‘âlimü’t-tenzîl, thk. Muhammed Abdullah en-Nemr - Osman Cum‘a Damîriyye - Süleyman Müslim el-Harş, Riyad, 1409.
Beyzâvî, Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl, Beyrut, ts.
Bulut, Ali. “Yûnus Sûresi Bağlamında Kur’ân-ı Kerîm ve Hz. Peygamber”, Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Mecmuası (20) 2013, 7-30.
Çelik, Ömer. Hakk’ın Daveti Kur’ân-ı Kerîm -Meâli ve Tefsiri-, İstanbul, 1434/2013.
Demir, Mehmet. “Mümtehine Sûresinin Muhtevası ve 5. Âyet Bağlamında Mü’minlerin İnkârcılar için Fitne Olma Meselesi”, Harran İlahiyat Dergisi (48) 2022, 147-165.
Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Mehdi Mahzûmî - İbrahim Sâmerrâî, Beyrut, 1408/1988.
Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb. Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-ʿazîz, thk. Abdülalim et-Tahavî, Kahire, 1393.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus, 1984.
İbn Atıyye, Abdülhak b. Gālib el-Endülüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-azîz, thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed, Beyrut, 1422/2001.
İbn Ebû Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm müsneden ‘an Rasûlillah ve’s-sahâbe ve’t-tâbi‘în, thk. Esad Muhammed Tayyib, Riyad, 1417/ 1997.
İbn Fâris, Ahmed. Mu‘cemü Mekāyîsü’l-luga, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire, 1392/1972.
İbn Hibbân, Muhammed. Meşâhîru ulemâi’l-emsâr, thk. Muhammed b. Mansûr b. Seyyid, Beyrut, 1416/1995.
İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. Kitâbü’s-Sikāt, thk. Muhammed Abdülmuîd Han, Haydarabad, 1393/1973.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm, thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme, Riyad, 1420.
İbn Manzûr, Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-‘Arab, Beyrut: ts.
İbn Sa‘d, Muhammed. et-Tabakātü’l-kebîr, thk. Ali Muhammed Ömer, Kahire, 1421/2001.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr, Beyrut, 1404/1984.
İsfehânî, Râgıb. el-Müfredât elfâzi’l-Kur’ân, thk. Safvân Adnân Dâvûdî, Dımaşk, 1430/2009.
Keskin, Hasan. Kur’an’da Fitne, İstanbul, 2003.
Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meali. çev. Ali Özek-Hayrettin Karaman-İbrahim Kafi Dönmez vd. Ankara, 2004.
Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Anlamı. çev. Murat Sülün, İstanbul, 2012.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyyin lemâ tedammenehu mine’s-sünneti ve âyi’l-Furkân, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Beyrut, 1467/2006.
Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Hevâzin. Letâifü’l-işârât, thk. Abdüllatif Hasan Abdurrahman, Beyrut, 1428/2007.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân, thk. Ahmed Vanlıoğlu vd. İstanbul, 2005.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd. Te’vilatü’l-Kur’ân, çev. Bekir Topaloğlu vd. İstanbul, 2015.
Mâverdî, Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-‘uyûn, Beyrut, 1992.
Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûgi’n-nihâye, Birleşik Arap Emirlikleri, 1429/2008.
Tefhîmü’l Kur’an Meali. çev. Ebü’l-A‘lâ el-Mevdûdî, Türkçeye çev. Durmuş Bulgur. İstanbul, ts.
Mizzî, Cemâlüddin Ebü’l-Haccâc Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Beyrut, 1403/1983-1413/1992.
Mukātil b. Süleyman. Tefsîru Mukātil, thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte, Beyrut, 1423/2002.
Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb, Beyrut, 1401/1981.
Süyûtî, Celâlüddin. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Kahire, 1424.
Şahan, Ramazan. “Mümtehine Sûresi Ekseninde Hoşgörüde Denge”, İslâm Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı, ed. Mahsum Aytepe - Teceli Karasu. İstanbul, 2019, 287-314.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vili âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Kahire, 1422/2001.
Temiz, Bilal. “Kur’ân’a Göre İmtihan Kavramının Semantik İzahı ve İnsan İçin Önemi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (3/1) 2003, 251-268.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, ts.
Zeccâc, Ebû İshak. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbühû, thk. Abdülcelil Abduh Şiblî, Beyrut, 1408/1988.
Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Osman. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaût, Beyrut, 1417.
Zemahşerî, Cârullah. el-Keşşâf an hakāikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl, ed. Murat Sülün, çev. Muhammed Coşkun vd. İstanbul, 2017.