TÜRKİYE’NİN II. KARABAĞ SAVAŞI'NDAKİ ROLÜNÜN ULUSLARARASI HUKUK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Karabağ sorunu sebebiyle Güney Kafkasya’da Azerbaycan ile Ermenistan arasında uzun süredir devam eden problem, 27 Eylül 2020 yılında başlayan II. Karabağ Savaşı ile 44 gün süren bir çatışma hâlini almıştır. Karabağ’ın işgalinin tarihsel kökenini bilmemiz II. Karabağ Savaşı’na giden süreci anlamamız için önemlidir. Ermenistan, 30 yıl boyunca Azerbaycan toprağı olan Karabağ ve çevresini işgal altında tutmuştur. Bu süreçte de tüm çözümlere ve barış yollarına kendini kapatmıştır. Hatta Ermenistan’ın birçok defa ateşkes ihlalinde bulunduğu bilinmektedir. Bununla birlikte uluslararası hukuka uygun olmayan birçok savaş suçu işlemiştir. Daha önce yaşananlara benzer bir şekilde II. Karabağ Savaşı’nda da Ermenistan Silahlı Kuvvetleri saldırılarda bulunmuştur. Ayrıca yine Ermenistan’ın bu savaşta birçok savaş suçu işlediği görülmüştür. Adil bir yargılamanın yapılabilmesi için tüm bu süreç Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne taşınmalıdır. 9 Kasım 2020’de Azerbaycan ile Ermenistan arasında imzalanan ateşkes antlaşması ile savaş sona ermiş, Azerbaycan askeri üstünlük sağlamış ve önemli haklar elde etmiştir. Türkiye ise Azerbaycan’ın yanında olmuştur. Azerbaycan da her seferinde Türkiye’nin desteğini görmek istediğini ve birlik olduklarını belirten açıklamalar yapmış, daha önce yapılan antlaşmalar gereğince Türkiye’den özellikle İHA/SİHA noktasında yardım almıştır. Türkiye, savaş esnasında ve savaştan sonra Azerbaycan’a siyasi, askerî ve ekonomik birçok yardımda bulunmuştur. Bu çalışma Karabağ’ın ve Karabağ savaşlarının tarihî kökenlerinden bahsetmekle birlikte, uluslararası hukuk açısından Türkiye’nin II. Karabağ Savaşı’ndaki rolünün hukuka uygunluğunu tarihî ve güncel uluslararası antlaşma ve belgelerden yararlanarak açıklamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Karabağ Sorunu, II. Karabağ Savaşı, Uluslararası Hukuk, Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan

EVALUATİON OF TURKEY’S ROLE İN THE SECOND KARABAKH WAR FROM INTERNATİONAL LAW

Due to the Karabakh conflict, the long-standing problem between Azerbaijan and Armenia in the South Caucasus has resulted in the Second Karabakh War, which started on September 27, 2020. It turned into a conflict that lasted 44 days with the Karabakh War. Knowing the historical origin of the occupation of Karabakh is important for us to understand the process leading to the Second Karabakh War. For 30 years, Armenia has occupied Karabakh and its environs, which is the territory of Azerbaijan. In this process, it has closed itself to all solutions and ways of peace. It is even known that Armenia violated the ceasefire many times. However, it committed many war crimes that did not comply with international law. Similar to what happened before, the Armenian Armed Forces attacked in the Second Karabakh War. In addition, it was seen that Armenia committed many war crimes in this war. In order for a fair trial to be held, this whole process must be tried by the International Criminal Court. With the Armistice agreement signed between Azerbaijan and Armenia on November 9, 2020, the war ended, Azerbaijan gained military superiority and gained important rights. Turkey, on the other hand, sided with Azerbaijan. Azerbaijan has also made statements stating that it wants to see Turkey's support and that they are united, and has received help from Turkey, especially at the point of UAV/UCAV, in accordance with the agreements made before. Turkey provided political, military and economic assistance to Azerbaijan during and after the war. This study, besides mentioning the historical origins of Karabakh and the Karabakh wars, explains the legality of Turkey’s role in the Second Karabakh War in terms of international law by making use of historical and current international treaties and documents.

Keywords:

Karabakh, II. Karabakh War, International Law, Turkey, Azerbaijan, Armenia,

PDF

___

10. Yılında Azerbaycan-Türkiye stratejik ortaklık anlaşması ve ortak askeri tatbikatlar. (2020, 10 Ağustos). Anadolu Ajans. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/10-yilinda-azerbaycan-turkiye-stratejik-ortaklik-anlasmasi-ve-ortak-askeri-tatbikatlar/1937068
AB, Dağlık Karabağ’da ateşkes anlaşmasına uyulması çağrısı yaptı. (2020, 12 Kasım). TRT Haber. Erişim Adresi: https://www.trthaber.com/haber/dunya/ab-daglik-karabagda-ateskes-anlasmasina-uyulmasi-cagrisi-yapti-530501.html
Acer, Y. ve Kaya İ. (2017). Uluslararası hukuk temel ders kitabı. 8. Baskı. Seçkin Yayınları.
Aliyev: Sinsi planları olanlar bilsinler ki Türk ordusu yalnız değil. (2022, 25 Kasım). TRT Haber. Erişim Adresi: https://www.trthaber.com/haber/dunya/aliyev-sinsi-planlari-olanlar-bilsinler-ki-turk-ordusu-yalniz-degil-726163.html
Aloupi, N. (2015). The right to non-intervention and non-interference. Cambridge Journal of International and Comparative Law, S. 3.
Asker, A. (2012). Rusya’nın Ermenistan’da askeri varlığı: hukuki ve politik bakış açısıyla bir değerlendirme. Ermeni Araştırmaları Dergisi, (41), Ankara.
Aydın, D. (2006). Uluslararası ceza mahkemesi temel belgeler derlemesi, Ankara, Buluş Tasarım ve Matbaacılık Hizmetleri.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev: Azerbaycan’da Türk ordusunun küçük modelini oluşturacağız. (2021, 26 Şubat). Anadolu Ajans. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-azerbaycanda-turk-ordusunun-kucuk-modelini-olusturacagiz/2158236
Azerbaycan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Hacıyev Habertürk'e konuştu, HaberTürk, 08.10.2020. Erişim Adresi: https://www.haberturk.com/azerbaycan-cumhurbaskani-yardimcisi-haciyev-haberturk-e-konusuyor-2828058
Bakan Çavuşoğlu: Ermenistan barış yerine kışkırtmayı tercih ediyor. (2022, 13 Eylül). TRT Haber. Erişim Adresi: https://www.trthaber.com/haber/gundem/bakan-cavusoglu-ermenistan-baris-yerine-kiskirtmayi-tercih-ediyor-708347.html
Bakan Çavuşoğlu: Karabağ’ın barış ve kalkınmayla anılmasını istiyoruz. (2021, 27 Eylül). TRT Haber. Erişim Adresi: https://www.trthaber.com/haber/gundem/bakan-cavusoglu-karabagin-baris-ve-kalkinmayla-anilmasini-istiyoruz-611975.html
Balpınar, Z. (2017). Yahudilikte Jus Ad Bellum ve Jus In Bello Normları ve israil’in güvenlik politikasına dahil olma potansiyeli, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7 (14), 477-497. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/kauiibf/issue/37950/579667
Bilgin, M.S. (2020). Karabağ zaferine giden süreç ve jeopolitik sonuçlar, ULİSA12, 8.
BM’den “Dağlık Karabağ Savaşı’nda sivillere yönelik saldırılar savaş suçu teşkil edebilir” uyarısı. (2020, 2 Kasım). Haberler. Erişim Adresi: https://www.haberler.com/guncel/bm-den-daglik-karabag-savasinda-sivillere-yonelik-13709596-haberi/
Bozkuş, Y. D. (2020). Tarihten günümüze Dağlık Karabağ-İRAM- 4.10.2020. Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM), Blog No: 2020/35. Ekim 19. Erişim: 26 Aralık 2022. https://avim.org.tr/Blog/TARIHTEN-GUNUMUZE-DAGLIK-KARABAG-IRAM-14-10-2020
Cumhurbaşkanı Erdoğan: Karabağ’da önceliğimiz işgal hasarını gidermek. (2021, 4 Mart). TRT Haber. Erişim Adresi: https://www.trthaber.com/haber/gundem/cumhurbaskani-erdogan-karabagda-onceligimiz-isgal-hasarini-gidermek-561600.html
Çakar, A. S. (2012). İnsanlığa karşı suçlar. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, C:103, S:103.
Dağlık Karabağ: Azerbaycan’ın askeri kapasitesini geliştirmesinde Türkiye nasıl rol oynadı. (2020, 2 Ekim). Haber Türk. Erişim Adresi: https://www.haberturk.com/daglik-karabag-azerbaycan-in-askeri-kapasitesini-gelistirmesinde-turkiye-nasil-rol-oynadi-2822334
Dağlık Karabağ’da Türk-Rus Ortak Gözlem Merkezi faaliyetini sürdürüyor. (2021, 5 Şubat). Anadolu Ajans. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/daglik-karabagda-turk-rus-ortak-gozlem-merkezi-faaliyetini surduruyor/2135267
Dağlık Karabağ’daki işgale son verilmesini öngören BMGK kararları uygulanmıyor. (2020, 29 Eylül). Anadolu Ajans. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/daglik-karabagdaki-isgale-son-verilmesini-ongoren-bmgk-kararlari-uygulanmiyor/1989110
Dilaver, T. (2020). Tovuz'dan Dağlık Karabağ'a Azerbaycan- Ermenistan çatışması. Avrasya İncelemeleri Merkezi (Avim), Yorum No: 2020/42. Ekim 01. Erişim: 26 Aralık 2022. https://avim.org.tr/tr/Yorum/TOVUZ-DAN-DAGLIK-KARABAG-A-AZERBAYCAN-ERMENISTAN-CATISMASI
Durmuş, T., Erdem, M. R., Önok, M. (2019). Uluslararası ceza hukuku. Seçkin Yayıncılık. Ankara.
Erarslan, F. ve Özdemir, F. N. (2021). Azerbaycan-Türkiye ı̇lişkilerinde önemli bir kavşak: İkinci Karabağ Savaşı, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 255. Erişim adresi: https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/2212020141836bm_01.pdf
Ermenistan Karabağ Savaşı’nda “İskender” balistik füzeleri kullandığını doğruladı. (2021, 5 Nisan). Ermeni Haber. Erişim Adresi: https://www.ermenihaber.am/tr/news/2021/04/05/Ermenistan-Karabağ-İskender/205489
Ermenistan’ın Azerbaycan’a saldırması ile başlayan gerilim ve çatışma sürecinde yaşanan hak ihlalleri ve Türkiye’deki Ermeni vatandaşlarımızın durumuna ilişkin rapor, TBMM, Erişim Adresi: https://www.tbmm.gov.tr/Files/Komisyonlar/insanHaklari/docs/2021/azerbaycan_rapor.pdf
Güler, M.Ç. (2020). Karabağ’ın Özgürleştirilmesi ve Sahadaki Yeni Denklem, SETA, 301. https://avim.org.tr/tr/Bulten/AZERBAYCAN-ERMENISTAN-DAGLIK-KARABAG-DA-YERLESIM-BIRIMLERINE-ATES-ACTI
It’s not Azerbaijan, it’s Turkey fighting against Artsakh – President. (2020, 28 September). Armradio. Erişim Adresi: https://en.armradio.am/2020/09/28/its-not-azerbaijan-its-turkey-fighting-against-artsakh-president/
İkinci Karabağ Savaşı'nda Ermenistan Azerbaycan'a karşı İskender füzeleri kullandı. (2021, 31 Mart). Haberglobal. Erişim Adresi: https://haberglobal.com.tr/dunya/ikinci-karabag-savasi-nda-ermenistan-azerbaycan-a-karsi-iskender-fuzeleri-kullandi-101659 Karabağ Zaferi’nde kilit rol oynayan Türk SİHA’ları. (2021, 8 Kasım). TRT Haber. Erişim Adresi: https://www.trthaber.com/haber/dunya/karabag-zaferinde-kilit-rol-oynayan-turk-sihalari-623731.html Karalar, B. (2021). TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’ndan Karabağ raporu, Demirören Haber Ajansı (DHA).
Khan, M.A. (2021). The conflict of Azerbaijan and Armenia with special reference to Nagorno Karabakh: an overview. Journal of Malay Islamic Studies, 4(1).
Kurşun, G. (2011). 101 soruda Uluslararası Ceza Mahkemesi, İnsan Hakları Gündemi Derneği, Ankara.
Nikol Pashinyan, 10 Kasım 2020 12:48am. Erişim Adresi: https://www.facebook.com/nikol.pashinyan/posts/2807204759599901
Nolte, G. (2012). Intervention by ınvitation. Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Online Edition, Ed. Rüdiger Wolfrum.
Öğüt, S. (2017). BM Güvenlik Konseyi'nin yeniden yapılandırılması. Gökkubbe Yayınları. İstanbul.
Öktem, A. E., Aküzüm, H. U., Uzun, M. C. (2020). Hocalı Soykırımı hakkında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru imkânı üzerine. Bahçeşehir Üniversitesi HFD, 15.
Özarslan, B. B. (2016). Kanayan yara Karabağ, Astana Yayınları, Ankara.
Özdaşlı, E. (2021). İkinci Karabağ Savaşı’nda Ermenilerin sivillere yönelik saldırılarının uluslararası ı̇nsancıl hukuk açısından değerlendirilmesi. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7 (1).
Özer, Ç. (2021). İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndan sonra bölgedeki gelişmelerin bölgesel aktörler ve Türkiye Açısından İncelenmesi. International Marmara Social Sciences Congress.
Özgen, C. (2021). 44 günün ardından: 2020 Karabağ Savaşı’nın askeri açıdan analizi, Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(1).
Özyılmaz, E. V. (2013). Geçmişten günümüze Dağlık Karabağ, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), Ankara.
Prof. Dr. Haluk Selvi: Karabağ zaferi, Türkiye ve Azerbaycan’ın birleşme koridoru oldu. (2020, 23 Aralık). Anadolu Ajans. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/prof-dr-haluk-selvi-karabag-zaferi-turkiye-ve-azerbaycanin-birlesme-koridoru-oldu/2085993
Putin’den Ermenistan’ı yıkan sözler: Karabağ Azerbaycan’ın bir parçasıdır, Türkiye uluslararası hukuku ihlal etmekle suçlanamaz. (2020, 17 Kasım). Haberler. Erişim Adresi: https://www.haberler.com/putin-den-ermenistan-i-yikan-sozler-karabag-13742356-haberi/
Reisman, W. M. (1996). Legal Responses to Genocide and Other Violations of Human Rights. Law and Contemporary Problems, 49 (4): 75-81.
Roma Statüsü, m. 5. Erişim adresi: http://www.ceidizleme.org/ekutuphaneresim/dosya/459_1.pdf
Roma Statüsü, m. 6.
Roma Statüsü, m. 7.
Roma Statüsü, m. 8.
Sarıkaya, Y. (2020). 44 Gün Savaşı: Azerbaycan'ın Karabağ zaferi. Türk Akademisi Siyasi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı. Erişim Adresi: https://www.tasav.org/media/k2/attachments/TASAVRapor_44GunSavasiAzerbaycaninKarabagZaferi_Aral%C4%B1k2020.pdf
Schabas, W. A. (2009). Genocide in ınternational law, Cambridge University Press.
Shaw, M. N. (2008). International law. Cambridge. Fifth Edition.
Sur, M. (2019). Uluslararası hukukun esasları. 13. Baskı. Beta Yayınları. İstanbul.
Şuşa Beyannamesi bölgesel barış ve iş birliğinin teminatı. (2021, 21 Haziran). Anadolu Ajans. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/susa-beyannamesi-bolgesel-baris-ve-is-birliginin-teminati/2280430 TBMM'den Karabağ raporu: Ermenistan savaş suçu işledi. (2021, 16 Nisan). Sputniknews. Erişim Adresi: https://sputniknews.com.tr/20210416/tbmmden-karabag-raporu-1044286566.html
TİHEK’ten, Ermenistan’ın Karabağ’daki ihlallerine ilişkin rapor. (2021, 19 Ekim). Milliyet. Erişim Adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/tihekten-ermenistanin-karabagdaki-ihlallerine-iliskin-rapor-6622810
Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü, Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı, https://diabgm.adalet.gov.tr/Home/SayfaDetay/uluslararasi-ceza-mahkemesi-ucm28022020101834
Türkiye, Karabağ’ın tarımsal kalkınması için Azerbaycan'a destek sağlayacak. (2021, 17 Mart). Anadolu Ajans. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/turkiye-karabagin-tarimsal-kalkinmasi-icin-azerbaycana-destek-saglayacak/2179142
UHDİGM, BM Antlaşması. Madde-1. s. 4-5. Erişim Adresi: https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/2212020141836bm_01.pdfBM Ulusoy, O. (2008). Uluslararası ceza mahkemesi. İnsan Hakları Gündemi, Ankara.
United Nations Human Rights Office of the High Commissioner (OHCHR), 2020.
Yeşilot, O. Türk askeri 102 yıl sonra yeniden Azerbaycan’da, (2020, 19 Kasım). Anadolu Ajansı, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/turk-askeri-102-yil-sonra-yeniden-azerbaycanda/2048892 Yılmaz, R. (2008). Dağlık Karabağ Savaşı’nın ı̇nsan hakları açısından analizi. Ed. Osman Aras, N. (2008).
Karabağ Savaşı: Siyasi-Hukuki-Ekonomik Analiz, Kafkasya Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Bakü.
Yuksel, C, Yüce H. (2022). Uluslararası hukuk açısından Dağlık Karabağ sorunu ve İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nı sona erdiren ateşkes antlaşması. İstanbul Hukuk Mecmuası, 1021, 80(3). https://doi.org/10.26650/mecmua.2022.80.3.0010x
Walzer, M. (2004). Arguing about war. New Haven, Yale University Press.