SELÇUKLULARIN ANADOLU SİYASETİ VE BİRİNCİ DÖNEM ANADOLU TÜRK BEYLİKLERİNİN ERKEN DÖNEM TÜRKİYE TARİHİNDEKİ YERİ

Büyük Selçuklulardan Çağrı Bey’in 11. yüzyılın ilk çeyreğinde düzenlediği Doğu Anadolu Seferi, Selçukluların Anadolu’yu fethine kadar devam edecek olan yaklaşık altmış yıllık Anadolu akınlarının başlangıcıdır. Çağrı Bey, düzenlediği bu seferin ardından, Anadolu’nun Türklere yurt olabileceğini fark etmiş ve bu bölgede Türklere direnecek bir kuvvetin olmadığını dile getirmiştir. Anadolu’nun fethedilebilir olduğunun tespit edilmesinin ardından Türkler, Malazgirt Savaşı’na kadar devam edecek olan cihat, ganimet elde etme ve keşif amaçlı Anadolu akınları düzenlemişlerdir. Bu akınlar döneminde 1048 Pasinler Savaşı galibiyeti ve 1064 Ani’nin Türkler tarafından fethi gibi çok önemli askeri başarılar sağlayan Selçuklular, 1071 Malazgirt Savaşı’nda Bizans’ı mağlup ederek, Anadolu’nun Türkiye’ye dönüşmesindeki en önemli adımı gerçekleştirmiş oldular. Malazgirt Savaşı’nın ardından hem Alp Arslan hem de Melikşah’ın izlediği fetih ve iskân politikası ile Anadolu kısa süre içerisinde Türk yurdu haline geldi. Haçlı seferleri ile Anadolu’dan çıkarılamayan Türkler, Miryokefalon Zaferi ile de Anadolu’nun artık Türklere ait olduğunu Bizans’a kabul ettirdiler. Malazgirt Savaşı’nın ardından başlayan fetihler ile günümüze kadar devam edecek olan Türkiye Tarihi başladı. Bu çalışmada, Anadolu’nun Türkiye’ye dönüşmesi sürecinde Selçukluların politikaları ve Birinci Dönem Anadolu Beyliklerinin bu süreçteki rolleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye, Selçuklular, Anadolu Beylikleri, Malazgirt, Alp Arslan, Melikşah.

SELJUK POLICIES IN ANATOLIA AND THE SIGNIFICANCE OF THE FIRST TURKISH PRINCIPALITIES IN EARLY TURKEY HISTORY

Çağrı Bey, a leader of the Great Seljuks, launched Eastern Anatolia Campaign in the first quarter of the 11th century, which marked the beginning of a 60-year period of Anatolian raids until the Seljuk conquest of Anatolia. Following the campaign, Çağrı Bey envisioned to make Anatolia a homeland for the Turk, as he did not observe any visible powers that could resist to them in the region. Considering Anatolia a fairly easy location for conquest, until the Battle of Manzikert, the Turk organized several military raids against the region for different reasons such as jihad, spoils of war and expeditions. During these raids, Seljuk victory at the Battle of Kapetron in 1048 and Turkish conquest of Ani in 1064 were important military achievements for the Seljuk state, which was followed by the victory at the Battle of Manzikert against the Byzantine Empire in 1071. Thus, the Seljuk took the first step to turn Anatolia into a Turkish territory. After the Battle of Manzikert, both Alp Arslan and Melikshah adopted effective conquest and settlement policies to turn Anatolia into a Turkish homeland in a very short period of time. The Crusaders were unable to remove the Turk from Anatolia. The Byzantine Empire acknowledged Turkish sovereignty over Anatolia after Turkish victory at the Battle of Myriokephalon. The conquests following the Battle of Manzikert initiated Turkish history which would continue until the present day. The present study focuses on Seljuk policies in Anatolia as a Turkish territory and the roles of first Anatolian principalities in this process.

Keywords:

Turkey, Seljuks, Anatolian Principalities, Manzikert, Alp Arslan, Melikshah. Turkey, Seljuks, Anatolian Principalities, Manzikert, Alp Arslan, Melikshah.,

PDF

___

Abdülgani Efendi. (1999). Mardin tarihi. B. Zengin (Ed). Ankara: GAP.
Abu’l Farac. (1987). Abû’l Farac tarihi. Vol. II. Ö. R. Doğrul (Trans.). Ankara: TTK Yayınları.
Aksarayî. (2000). Müsâmeretü’l-ahbâr. M. Öztürk (Trans.). Ankara: TTK Yayınları.
Aladağ, İ. (2018). Anadolu Selçukluları ve beylikler devrinde dini yapıların toplum hayatına etkileri, Akademik Matbuat, Vol. 2, No.2, 1-18.
Alıç, S. (2021). Anadolu Beyliklerinde siyasi evlilikler. İstanbul: Selenge Yayınları.
Ali Kemali. (1932). Erzincan. İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
Alptekin, C. (1987). İzmir Türk Beyliği (Çaka Beyliği). Tarihte Türk Devletleri II, 477-481: Ankara: AÜ Rektörlüğü Yayınları.
Alptekin, C. (1991). Artuklular. DİA, Vol.3, 418-419: Ankara: TDV Yay.
Alptekin, C. (1992). Türkiye Selçukluları. DGBİT, Vol.8, 209-380: İstanbul: Çağ Yayınları.
Altun, A. (1978). Anadoluda Artuklu devri Türk mimarisinin gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay..
Anna Kommena. (1996). Alexiad. B. Umar (Trans.). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Artuk, İ. (1994). Mardin Artukoğulları tarihi. İstanbul: Gençler Kitabevi.
Ayönü, Y. (2009). İzmir’de Türk hâkimiyetinin başlaması. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/ journal of Turkish World Studies, Vol.IX, No.1, 1-8.
Ayönü, Y. (2014). Selçuklular ve Bizans, Ankara: TTK Yayınları.
Azîmî. (2006). Azîmî Tarihi Selçuklular dönemiyle ilgili bölümler. A. Sevim (Trans). Ankara: TTK.
Başar, F. (1994a). Dilmaçoğulları. Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, Vol.8, 268-273: İstanbul: Kayıhan Yay.
Başar, F. (1994b). İnaloğulları. Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, Vol.8, 274-280: İstanbul: Kayıhan Yay.
Bezer, G. Ö.(1997), Harput’ta bir Türkmen beyliği Çubukoğulları. Belleten, Vol.61, No.230, 67-92.
Çetin, O. (2002). İskânlarla Anadolu’nun Türk vatanı haline gelmesi. H. C.Güzel, K. Çiçek, S. Koca (Eds), Türkler, Vol .6, 423-437: Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Çevik, A. (2002a), XI-XIII. yüzyıllarda Diyar-ı Bekr bölgesi tarihi, Unpublished Doctoral Theses. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Çevik, A. (2002b). Selçuklular zamanında Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da hüküm dürmüş bir Türkmen beyliği: Dilmaçoğulları. Türklük Araştırmaları Dergisi, Vol.12, 115-162.
Çevik, A. (2002c). XII. yüzyılda Güneydoğu Anadolu bölgesinde bir Türkmen beyliği Yınaloğulları. H. C.Güzel, K. Çiçek, S. Koca (Eds), Türkler, Vol .6, 845-862: Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Daş, M. (2009). Türklerin Bizans ve Venedik’le denizlerdeki ilişkisi ve mücadeleleri (XI-XIV. yüzyıllar). İ. Bostan, S. Özbaran (Ed), Türk Denizcilik Tarihi 1, 49-61: İstanbul: Deniz Basımevi.
Demirci, M. (2000). İkta. DİA, Vol.22, 43-47: Ankara: TDV Yayınları.
Ebu Bekr-i Tihrani. (2014). Kitab-ı Diyarbekriyye. M. Öztürk (Trans). Ankara: TTK Yayınları.
Eskikurt, A (2019). Batı Anadolu’da ilk Selçuklu faaliyetleri (1025-1081). USAD, Vol.10, 251-268.
Gordlevski, V. (1988). Anadolu Selçuklu Devleti, A. Yaran (Trans). Ankara: Onur Yayınları.
Gordlevski, V. (2015). Küçük Asya’da Selçuklular, A. İnan, (Trans). Ankara: TTK Yayınları.
Göksu, E. (2021). Malazgirt’te ne oldu? İmparator mu kaybetti, sultan mı kazandı?. Düşünce Dünyasında Türkiz, Year 12, No. 59. 11-31.
Gürbüz, O. (2002). Saltuklular. Unpublished Masters’ Thesis Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Hacıgökmen, M. A. (2005). Ankara Ahilerinin ticari faaliyetleri ve Baciyân-i Rûm hakkında bir araştırma. OTAM, Vol.18, 185-211.
Ioannes Zonaras. (2008), Tarilerin özeti. B. Umar (Trans). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
İbn Bibi. (1996). El evamirü’l-ala’iye fi’l-umuri’l-ala’iye. Vol.I, M. Öztürk (Ed), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İbn Kesir. (1995). El-bidaye ve’n-nihaye büyük İslam tarihi. Vol.13. M. Keskin (Trans). İstanbul: Çağrı Yayınları.
İbnü’l-Adim. (2011). Buğyat at-Talab fi tarih Halab Selçuklularla ilgili haltercümeleri, A. Sevim (Trans). Ankara: TTK Yayınları.
İbnü’l-Esir. (1991a). El kamil fi’t-tarih, Vol.10, A. Özaydın (Trans), İstanbul: Bahar Yayınları.
İbnü’l-Esir. (1991b). El kamil fi’t-tarih, Vol.11, A. Özaydın (Trans), İstanbul: Bahar Yayınları.
İbnü’l-Ezrak. (1992). Meyyâfârikîn ve Âmid târihi (Artuklular kısmı), A. Savran (Trans). Erzurum.
İbnül Ezrak. (1975). Mervani Kürtleri tarihi, M. E.Bozarslan (Trans). İstanbul: Koral Yayınları.
İlgürel, M. (1993). Çaka Bey, DİA, Vol.8, 186-188, Ankara: TDV Yayınları.
Kafalı, M. (1996), Anadolu’nun fethi ve Türkleşmesi”, ERDEM İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Vol.8, No.22, 7-13.
Kafesoğlu, İ. (2007). Türk milli kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Karaçam, H. (2012). Artuklu kitabeleri: 1102:1409. Unpublished Masters’ Theses. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Karadoğan, A. (2002). Ad Bilimi Perspektifinden Anadolu’nun Türkleşmesi Sürecine Farklı Bir Bakış. H. C.Güzel, K. Çiçek, S. Koca (Eds), Türkler, Vol .6, 462- 468: Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Katip Ferdi. (2006). Mardin Artuklu melikleri tarihi. Ali Emiri (Trans). Y. M. Yardımcı (Ed). İstanbul: Mardin İhtisas Kütüphanesi Yayınları.
Kaya, A. (2006). Mengücekoğulları Beyliği tarihi. Unpublished Docroral Theses. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Kaya, A. (2014), Başlangıcından 1071’e kadar Türklerin Anadolu’ya akınları hakkında bir değerlendirme. Ekev Akademi Dergisi, Y.18, Vol.59, 211-232.
Kenanoğlu, M. M. (2020), “Mîrî Arazi”, DİA, Vol.30, 157-160: Ankara: TDV Yayınları.
Kesik, M. (2014). 1071 Malazgirt zafere giden yol, İstanbul: Timaş Yayınları.
Kesik, M. (2018). Anadolu Türk beylikleri, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Koca, S. (2008). Diyâr-ı Rûm’un (Roma Ülkesi=Anadolu) ‘Türkiye’ haline gelmesinde Türk kültürünün rolü. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, No.23, 1-53.
Köprülü, F. (1978). Artuk oğulları. İA, Vol.1, 617-625: İstanbul: MEB Yayınları.
Köymen, M. A. (1972). Alparslan ve zamanı, İstanbul: MEB Yayınları.
Kurat, A. N. (1966). Çaka Bey, Ankara: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
Merçil, E. (2015). Müslüman Türk devletleri tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Müneccimbaşı Ahmed. (2001). Câmiu’d-düvel Selçuklular tarihi, Vol.II, A. Öngül (Trans). İzmir: Akademi Kitabevi.
Nayır, Ş. (2010). Artukluların sosyo-ekonomik ve kültürel hayatı, Unpublished Master’s Theses. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Niğdeli Kadı Ahmed. (2015). El-veledü’ş-şefîk ve’l-hâfidü’l-halîk, Vol.1, A. Ertuğrul (Trans). Ankara: TTK Yayınları.
Ostrogorsky, G. (2011), Bizans devleti tarihi, Ankara: TTK Yayınları.
Öden, Z. G. (2011). Anadolu Beylikleri ve şehir tarihleri üzerine bibliyografya denemesi. Tarih Dergisi, No.37, 171-243.
Özaydın, A. (1994). Saltuklular, Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, Vol.8, 21-34: İstanbul: Kayıhan Yayınları.
Özaydın, A. (2002). Kılıcarslan II. DİA, Vol.25, 399-403, Ankara: TDV Yayınları.
Özaydın, A. (2009). Saltuklular. DİA, Vol.36, 56-57, Ankara: TDV Yayınları.
Özaydın, A. (2016a). Ahlatşahlar. H. Şahin (Ed), Anadolu Beylikleri El Kitabı, 115-128: Ankara: Grafiker Yayınları.
Özaydın, A. (2016b). Mengücüklüler. H. Şahin (Ed), Anadolu Beylikleri El kitabı,101-111: Ankara: Grafiker Yayınları.
Özgüdenli, O. G. (2014). Tuğrul Bey dönemi (1040-1063). R. Turan (Ed), Selçuklu Tarihi El Kitabı, 57-80: Ankara: Grafik Yayınları.
Özköse, K. (2003). Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında tasavvufi zümre ve akımların rolü”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Vol.7, No.1, 249-279.
Piyadeoğlu, C. (2021). Çağrı Bey. İstanbul: Kronik Yayınları.
Peacock. (2010). Selçuklu Devleti’nin kuruluşu, Z. Roma (Trans). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Reşidüddin F. (2010). Cami’ü’t tevârih Selçuklu Devleti, E. Göksu-H. H. Güneş (Trans). İstanbul: Selenge Yayınları.
Roux, J. P. (2016). Türklerin tarihi Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 yıl, A. Kazancıgil-L. A. Özcan (Trans). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Runciman, S. (1989). Haçlı Seferleri tarihi, Vol.1, F. Işıltan (Trans), Ankara: TTK Yayınları.
Sevim, A. (1987a), Anadolu’nun fethi Selçuklular dönemi. Ankara: TTK Yayınları.
Sevim, A. (1987b). Sökmenliler (Ahlatşahlar) Devleti, Tarihte Türk Devletleri II, 465-469: Ankara: AÜ Rektörlüğü Yayınları.
Sevim, A. (1994). Dilmaçoğulları. DİA, Vol.9, 301-302: Ankara: TDV Yayınları.
Sevim, A. (2000a). İlgazi, Necmeddin. DİA, Vol.22, 89-90: Ankara: TDV Yayınları.
Sevim, A. (2000b). İnaloğulları. DİA, Vol.22, 257-258: Ankara: TDV Yayınları.
Sıbt İbnü’l-Cevzî. (2011). Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-âyân’da Selçuklular. A. Sevim (Trans). Ankara: TTK Yayınları.
Solmaz, S. (2001). Danişmendliler Devleti ve kültür mirasları. Unpublished Doctoral Theses. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Stanley Lane-Poole (2020). İslam Devletleri tarihi başlangıçtan 1927 yılına kadar, H. E. Eldem (Trans). S. ALIÇ (Ed). İstanbul: Selenge Yayınları.
Sümer, F. (1986). Ahlat Şehri ve Ahlatşahlar. Belleten, Vol.L, No.197, 447-493.
Sümer, F. (1989). Ahlatşahlar. DİA, Vol.2, 24-28: Ankara: TDV Yayınları.
Sümer, F. (2002). Keyklubad I, DİA, Vol. 25, 358-359: Ankara: TDV Yayınları.
Sümer, F. (2004). Mengücüklüler, DİA, Vol.29, 138-142: Ankara: TDV Yayınları.
Sümer, F. (2015). Selçuklular devrinde Doğu Anadolu’da Türk beylikleri, Ankara: TTK Yayınları.
Süryanî Mihail. (1944). Süryanî Mihail’in Vakainamesi. H. D. Andreasyan (Trans). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Kütüphanesi.
Şahin, H. (2016). Çaka Beyliği. H.Şahin (Ed), Anadolu Beylikleri El Kitabı, 131-138, Ankara: Grafiker Yayınları.
Şeker, M. (2002). Anadolu’nun Türk vatanı haline gelmesi. H. C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca (Eds), Türkler, Vol.6, 438-461: Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Tekindağ, Ş. (1967). Anadolu’da Türk tarihi ve kültürü, Trabzon: KTÜ Yayınları.
Turan, O. (1969). Türk cihan hakimiyeti mefkûresi, Vol.II, İstanbul: Turan Neşriyat.
Turan, O. (1971). Selçuklular zamanında Türkiye, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Turan, O. (2003). Selçuklular ve Türk-İslam medeniyeti, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Turan, O. (2013). Selçuklular zamanında Türkiye, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Turan, R. (2014a). Malazgirt fatihi Alp Arslan. R. Turan (Ed), Selçuklu Tarihi El Kitabı, 115-119: Ankara: Grafik Yayınları.
Turan, R. (2014b). Türklerin Anadolu’ya akınları ve Malazgirt Zaferi’nden önce Anadolu’da Türk varlığı. R. Turan (Ed), Selçuklu Tarihi El Kitabı, 87-115: Ankara: Grafik Yayınları.
Urfalı Mateos. (2000). Urfalı Mateos vekayi-nâmesi ve Papaz Grigor’un zeyli. H. D. Anreasyan. Ankara: TTK Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devleti. Ankara: TTK Yayınları.
Vardan. (1937). Türk fütuhatı tarihi, H.D. Andreasyan (Trans). İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Yakupoğlu, C. (2021). Malazgirt Zaferi ve Anadolu’da yeni Türk vatanının yükselişi. Kamu Yönetimi Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, No.1, 1-35.
Yaşa, R. (2002). Ahlatşahlar. H. C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca (Ed), Türkler, Vol.6, 832-844: Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Yinanç, M. H. (1964). Erzurum. İA. Vol.4, 345-363: İstanbul: MEB Yayınları.
Yinanç, M. H. (1979). Belek. İA. Vol.2, 468-473: İstanbul: MEB Yayınları.
Yinanç, M.H. (2009). Türkiye tarihi Selçuklular devri I, R. Yinanç (Ed). Ankara: TTK Yayınları
Yinanç, R. (1987). Saltuklular. Tarihte Türk devletleri II, 457-461: Ankara: AÜ Rektörlüğü Yayınları.