Müzeciliğin Gelişmesinde Müze-i Hümâyûn Müdürleri Philipp Anton Dethier ve Osman Hamdi Bey Dönemlerinin Karşılaştırmalı Bir Değerlendirmesi

Türkiye’de modern anlamda müzecilik faaliyetlerinin temeli 19. yüzyıl ortasına dayanmaktadır. Genel olarak Müze-i Hümâyûn olarak adlandırılan bu kurum Maârif-i Umûmiye Nezâreti bünyesinde faaliyetlerini yürütmüştür. Avrupalı devletlerin Osmanlı topraklarında kültürel yağma boyutuna varmış olan eski eserler üzerindeki hâkimiyet mücadelesi, Osmanlı kurumu olarak Müze-i Hümâyûn çalışmaları ile engellenmeye çalışılmıştır. İlk üç yöneticisi yabancı uyruklu olan bu kurum 1881 yılında bir Osmanlı müdür ile önemli değişim göstermeye başlamıştır. Philipp Anton Dethier son yabancı, Osman Hamdi Bey ilk Osmanlı müdürü olarak Müze-i Hümâyûn çalışmalarını yürütmüştür. İki yönetim arasındaki farkların görünür olduğu alanlar kurum binası gibi somut, nizamnâmeler gibi hukuki, kazılar gibi uygulama boyutunda değerlendirilebilir. Müze kurumunun benzer niteliklere sahip bu iki müdür döneminin işleyiş ve uygulamalarının kıyaslaması Osmanlı kurumunun bir Osmanlı müdürü yönetimindeki başarısını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Osman Hamdi Bey, Philipp Anton Dethier, Müze-i Hümâyûn, Âsâr-ı Atîka Nizamnâmesi

A Comparative Evaluation of the Development of Museology During The Directorates of Müze-i Hümâyûn of Philipp Anton Dethier and Osman Hamdi Bey

The beginning of activities about museology in the modern sense in Turkey began in the middle of the 19th century. The institution generally called as Müze-i Hümâyun carried out its activities under the Ministry of General Education. The struggle of the European states in the Ottoman lands to dominate the antiquities which reached the level of cultural plunder was tried to be prevented by the works of Müze-i Hümâyun. After the first three directors who were foreign nationals, important changes in this institution by an Ottoman director began in 1881. Philipp Anton Dethier, the last foreign director, and Osman Hamdi Bey, the first Ottoman director carried out the works of Müze-i Hümâyun. The differences between the periods of these two directors in physical condition as the building of institution, in the legal area as the Antiquities Regulations, in practice as the archaeological excavations can be evaluated. The comparison of the functioning and practices of these two directors of the Museum with almost similar qualifications shows the success of the Ottoman institution under the management of an Ottoman director.

Keywords:

Osman Hamdi Bey, Philipp Anton Dethier, Müze-i Hümâyûn, Antiquities Regulation,

PDF

___

Agstner, R. ve Samsinger, E. (2018). Am hl. Dreifaltigkeitstag wurde die Schule feierlich eröffnet. Die österreichisch (-ungarische) nationalschule in Konstantinopel 1850-1918. E. Samsinger (Ed.), Österreich in İstanbul III, K. (u.) K. Prasenz im Osmanischen Reich, (361-399). Viyana: LIT Verlag Münster.
Akın, N. (1993). Osman Hamdi Bey, Âsâr-ı Atika Nizamnamesi ve dönemin koruma anlayışı üzerine. Z. Rona (Ed.). Osman Hamdi Bey ve dönemi, sempozyum/atölye 17-18 Aralık 1992, (233-239). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı yayını.
Ata, B. (2002). Müzeler ve tarihi mekânlarla tarih öğretimi: Tarih öğretmenlerinin müze eğitimine ilişkin görüşleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Bingöl, C. (1944 ?). Ölümünün 34. yıldönümünde Osman Hamdi. 7. Erişim tarihi: 04 Ocak 2021, Erişim adresi: https://core.ac.uk/reader/38324460
Cezar, M. (1995). Sanatta Batı’ya açılış ve Osman Hamdi (1. Cilt) (2. Baskı). İstanbul: Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Sanat ve Sağlık Vakfı yayınları.
Çal, H. (2005). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e eski eserler kanunları. Prof. Dr. Kâzım Yaşar Kopraman’a armağan (234-270). Ankara: Berikan.
Dethier, P. A. (1993). Boğaziçi ve İstanbul (19. yüzyıl sonu) (çev. Ü. Öztürk), İstanbul: Eren yayıncılık.
Dethier, P. A. (1867). Nouvelles decouvertes archeologiques faites a Constantinople. İstanbul: Imprimerie Centrale.
Dumont, A. (1868). Le Musee Sainte-Irene a Constantinople antiquites Grecques, Greco-Romaines et Byzantines. Revue Archéologique, nouvelle série, 18, 237-263.
Ekrem Reşad ve Osman Ferid. (1326). Musavver nevsal-i Osmani 1326 seni-i maliyesine mahsus. İstanbul: Matbaa-i Hayriye.
Eldem, E. (2010a). An Ottoman archaeologist caught between two worlds: Osman Hamdi Bey (1842-1910). D. Shankland (Ed.), Archaeology, anthropology and heritage in the Balkans and Anatolia, The life and times of F. W. Hasluck 1878-1920 (121-149), Gorgias Press.
Eldem, E. (2010b). Osman Hamdi Bey sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Eldem, E. (2019) Osman Hamdi Bey’in “karanlık” yılları (1871-1881). Milli saraylar sanat tarihi mimarlık dergisi, (17), 53-75.
Eldem, E. (2013). Philipp Anton Dethier’nin Schliemann ve Cesnola ile mücadelesi (1874). Sanat tarihi araştırmaları, (2), 25-38.
Eldem, E. (2012/2013). The archaeology of a photograph Philipp Anton Dethier and his group of Greek art. Jahrbuch des Deutschen archaologischen instituts, (127/128), 499-530.
Eldem, E. (2017). Theodor Makridi Bey ve 1907 Boğazköy kazısı. M. Doğan-Alparslan, A. Schachner ve M. Alpaslan (Eds.), The discovery of an Anatolian Empire/Bir Anadolu İmparatorluğunun keşfi (159-192). İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü yayınları.
Ergin, O. (1977). İstanbul mektepleri ve ilim, terbiye, san’at müesseseleri-dolayısıyla-Türk maarif tarihi. İstanbul: Eser Matbaası.
Esener, B. (2012) The making of the Turkish nation: Political use of archaeology for the nation-state building project during the early republican era in Turkey, Yayımlanmamış Yüksek Lisans. İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Eyice, S. (1985). Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tarih Ansiklopedisi (1596-1603), İstanbul: İletişim yayınları.
Eyice, S. (1960). İstanbul Arkeoloji Müzelerinin ilk müdürlerinden Dr. Ph.-Anton Dethier hakkında notlar. İstanbul Arkeoloji Müzeleri yıllığı No 9 (45-52). İstanbul: İstanbul Matbaası.
Göğüş, C. (2007). 19. yüzyıl Avusturya gazeteleri ışığında Osmanlı İmparatorluğunun 1873 Viyana Dünya Sergisine katılımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Göleç, M. (2011). 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyıl başında Osmanlı coğrafyasında demiryolculuk ve arkeoloji. CIEPO uluslararası Osmanlı ve Osmanlı tarihi araştırmaları 6. ara dönem sempozyum bildirileri, 14-16 Nisan 2011, Uşak, s. 653-674.
Gündüz, F. (2007). Osman Hamdi Bey (1842-1910). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 33, İstanbul, 468-469.
Hitzel, F. (2010). Osman Hamdi Bey et les debuts l’archaeologie Ottomane. Turcica, (42), s. 167-190.
Illich, N. S. (2007). German imperialism in the Ottoman Empier: A comparative study. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Texas A&M University, Texas.
Karaer, N. (2003). Sultan Abdülaziz’in Avrupa seyahati ile Osmanlı ve Batı kamuoyundaki yankıları. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Anabilim Dalı, Ankara.
Koç, K. (2018). Osmanlı Modernleşme Döneminde ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Karaman’da Eğitim Öğretim (1838-1950). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Orta Öğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı Tarih Eğitimi Bilim Dalı, Konya
Kundakçı, G. E. (2002). 19 yüzyılda Anadolu arkeolojisine ve eskiçağ tarihine genel yaklaşım. XIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, 4-8 Ekim 1999, (III. Cilt, II. Kısım), (1-10). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Kuneralp, S. (1999). Son dönem Osmanlı erkân ve ricali (1839-1922) prosopografik rehber: İstanbul: İSİS.
Kurşun, Z. (1991). Küçük Mehmed Said Paşa (Siyasî Hayatı, İcraatı ve Fikirleri) 1838-1914. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
Kuruloğlu, F. (2010). Osmanlı Devletinde müzecilik. Tarih Okulu, (VI), 45-61.
Kutlu Dilbaz, B. (2014). Anadolu’daki arkeolojik kazılar (1860-1910). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Mahmud Cevat İbnü’ş Şeyh Nâfi. (2001). Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkîlât ve İcrââtı-XIX. Asır Osmanlı Maârif Tarihi- (T.Kayaoğlu, Yay. haz.) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Marchand, S. (2014). The Great War and German archaeology. The Ancient Near East Today, (6). Erişim tarihi: 11 Ocak 2021, Erişim adresi: http://www.asor.org/anetoday/2014/06/the-great-war-and-german-archaeology/
Mumcu, A. (1969). Eski eserler hukuku ve Türkiye. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XXVI (3-4), 45-78.
Mutlu, S. ve Başaran Mutlu, M. (2018). Anadolu’da arkeolojinin kurumsallaşma süreci ve gelişimi. Academic knowledge, (1), 64-76.
Ogan, A. (1947). Türk Müzeciliğinin Yüzüncü Yıldönümü. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, (62), 8-19.
Ortaylı, İ. (1990). Arkeolojimiz Osman Hamdi ile uluslararası kimlik kazandı. Hürriyet gösteri sanat edebiyat dergisi, (119), 22-24.
Ortaylı, İ. (1981). İkinci Abdülhamid döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman nüfuzu: Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Ortaylı, İ. (2007). Batılılaşma Yolunda. İstanbul: Merkez Kitapları.
Ortaylı, İ. (2005), İmparatorluğun en uzun yüzyılı (20. Baskı). İstanbul: İletişim yayınları.
Öz, T. (1970). Yurdumuzda müzeler nasıl kuruldu? Neler yapıldı? Neler yapılması gerekli? VII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri (II. Cilt) (951-960). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Özkasım, H. ve Ögel, S. (2005). Türkiye’de müzeciliğin gelişimi. İTÜ dergisi, 2 (1), 96-102.
Özkaya, Y. (1993). II. Abdülhamid’e güzel sanatlar hakkında sunulan layiha. OTAM, (4), 645-685.
Pasinli, A. (1992). Amacı gerçek bir müze yaratmaktı. Cumhuriyet, 11.
Personal Nachrichten. (1881). Zeitschrift museologie und antiquitatenkunde sowie für verwandte wissenschaften, (6), 48.
Saatçı Ata, M. B. (2021). Müze-i Hümâyun Müdürü Dr. Philipp Anton Dethier’nin Osmanlı maarif nazırları dönemindeki (1872-1881) faaliyetleri üzerine bir değerlendirme. Belgi, (1), 459-482.
Sarıtaş, İ. (2019). Alman İmparatorluğu’nun Türk dünyasına yönelik propaganda faaliyetleri: Arkeolog Max Freiherr von Oppenheim ve Doğu Haber Ajansı. Bilig, (91), 113-135.
Sazcı, G. (2007). Heinrich Schliemann’ın gözüyle Troia tabakaları. M. Alparslan, M. Doğan-Alparslan ve H. Peker (Eds.), Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a armağan (685-705). İstanbul: Ege yayınları.
Serbestoğlu, İ. ve Açık, T. (2013). Osmanlı Devleti’nde modern bir okul projesi: Müze-i Hümâyun Mektebi. Gazi Akademik Bakış, 6 (12), 157-172.
Shaw, W.M.K. (2004). Osmanlı müzeciliği, müzeler, arkeoloji ve tarihin görselleştirilmesi (çev. E. Soğancılar). İstanbul: İletişim.
Somel, S.A. (2015). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi (1838-1908) (çev. O. Yener). İstanbul: İletişim.
Şahin, G. (2007). Avrupalıların Osmanlı ülkesindeki eski eserlerle ilgili izlenimleri ve Osmanlı müzeciliği. Tarih Araştırmaları Dergisi, 26 (42), 101-125.
Şapolyo, E. B. (1936). Müzeler tarihi: İstanbul: Remzi Kitabevi.
Tamtürk, S. (2018). 19. Yüzyılda Efes harabeleri İngiltere’ye nasıl götürüldü? Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Ürekli, F. (2009). Sanâyi-i Nefîse Mektebi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (36. cilt), 93-97.