II. Viyana Seferi’nin Manastır’daki Lojistiği

Osmanlı Devleti tarihinin önemli bir dönüm noktasını teşkil eden II. Viyana Seferi’nin hazırlıkları sırasında, ordunun toplanması ve lojistik ihtiyacının karşılanması önemli bir mesele idi. Bu bağlamda devlet geniş bir menzil teşkilatı kurarak lojistik maddelerin sefer güzergâhına ve savaş alanına zamanında ulaştırılmasına büyük bir ehemmiyet göstermiştir. Ordunun iaşe ve ikmalini oluşturan bu lojistik maddelerin bir kısmının Manastır şehrinden temin edildiği anlaşılmaktadır. Bu çalışma esas itibariyle 1682-1684 yıllarını kapsayan 25 numaralı Manastır Şer’iyye Sicili’nde yer alan belgelere dayanmaktadır. Bu belgelerden anlaşıldığı üzere II. Viyana Seferi’ne katılacak olan ordunun zahire ve konaklama ihtiyaçlarının bir kısmı zahire baha, avârız ve nüzul vergisi olarak Manastır’ın köylerinden tahsil edilmektedir. Bu bağlamda sefere memur edilen askerin ihtiyacı olan un, tereyağı ve koyun ile binek hayvanları için lazım olan arpa ve saman gibi maddelerin bir kısmı sürsat bedeli olarak Manastır’dan alınmaktaydı. Bunların yanı sıra sefer masrafları için cizye ve ispenç gibi senelik vergilerin, henüz zamanı gelmeden iki senelik olarak tahsil edildiği görülmektedir. Ordunun savaşta kullandığı önemli mühimmattan olan barutun hammaddelerinden güherçile ve kükürdün de Manastır’dan elde edildiği ve II. Viyana seferine yetiştirilmek üzere Ohri’de işlenip, Selanik baruthanesine nakledildiği belgelerden anlaşılmaktadır. Ayrıca lojistik maddelerin naklinde kullanılan beygirlerin Manastır’dan temin edildiği gibi bunlara ödenecek kira bedellerinin de ahaliden tahsil edildiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Manastır, Viyana, Lojistik, Şer’iyye Sicili

The Logistics of the second Siege of Vienna in Manastır (Bitola)

Gathering the army and meeting logistical challenges was an important issue during the preparations for the second Siege of Vienna, which constitutes an important turning point in the history of the Ottoman Empire. In this regard, the state gave great importance to the delivery of logistics materials to the expedition route and the battlefield on time by establishing a wide range organization. It is understood that some of these logistics items, which constitute the food and supply of the army, were supplied from the city of Manastır. This study is mainly based on the documents in Manastır Sharia Registry number 25 which covered period from 1682-1684. As can be understood from these documents, the grain and accommodation needs of the army of the second Siege of Vienna were collected from the villages of Manastır as a tax. of zahire baha, avâriz and nüzul. In this regard, the materials needed for the soldiers, such as flour, butter and sheep, as well as barley and straw needed for the riding animals, were taken from Manastır in return for the tax of sürsat. Besides, it is seen that annual taxes such as cizye and ispenç were collected two years earlier. It is understood that the raw materials of gunpowder, which were among the important ammunition used by the army in the war, such as saltpeter and sulfur were suplied from Manastır. These raw materials were processed in Ohrid and transferred to the Thessaloniki gunpowder factory for the the second Siege of Vienna. Also, it is seen that the horses used in the transportation of logistics materials were supplied from Manastır.

Keywords:

The Ottoman Empire, Manastır, Vienna, Logistics, Sharia Registry,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Manastır Şer’iyye Sicili, No: 25.
Agoston, G. ( 2012). Top. DİA, C. XXXXI, İstanbul, 240-242.
Agoston, G. (2009). Savaş. DİA, C. XXXVI, İstanbul, 196-200.
Ateş, Ş. (2015). 17. yüzyılın ikinci yarısına ait anonim bir tarihçe “Vekâyi-i Viyana”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
Aydın, H. V. (2010). 18. yüzyılda Selanik kazasında tefecilerle köylüler arasındaki borç ilişkileri. XVI. Türk Tarih Kongresi, Cilt IV, I. Kısım, Ankara, 439-456.
Lory, B., Popovic, A. ( 1996). Balkanlar’ın kavşağındaki Manastır 1816-1918. Dumot, P. ve Georgeon, F. (Ed). Modernleşme sürecinde Osmanlı kentleri, (A. Berktay, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Beydilli, K. (1991). Avusturya. DİA, C. IV, İstanbul, 174-177.
Çağ, G. (2010). 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı hâkimiyetinde Manastır. Yayınlanmamış Doktora Tezi Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, , Sakarya.
Çağ, G. (2011). Osmanlı batı seferleri güzergâhında bir durak noktası olarak Makedonya toprakları”, Ciepo Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri, Uşak, 348-355.
Çelik, B. (2018). Osmanlı seferleri’nde orducu esnaf’ının fonksiyonları. Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, (1), 136-147.
Çetin, C. (2011). Osmanlı Devleti’nde ulaşım ve haberleşme bağlamında: menzil ve menzilhâne kavramları üzerine bazı tespitler. Ciepo 6. Ara Dönem Sempozyumu (14- 17 Nisan), Uşak, 411-430.
Ertaş, M. Y. (1999). Osmanlı Devletinde sefer organizasyonu. Osmanlı Ansiklopedisi VI Eren, G. (Ed.), Semih Ofset, Ankara, 590-597.
Ertaş, M. Y. (1997). XVIII. yüzyıl başlarında Rumeli’deki menzillerin askerî fonksiyonları. Celal Bayar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (1), 92.
Eyice, S. (1992). Baruthâne, DİA, C. V, İstanbul, 94-96.
Gölen, Z. (2002). Osmanlı barut üretim merkezi: Baruthâne-i Âmire, Türkler Ansiklopedisi, X, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 136-144.
Gözcü, H. (2019). 25 nolu Manastır şer'iyye sicili’nin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
Halaçoğlu, Y. (2004). Menzil. DİA, XXIX, Ankara, 159-161.
Halaçoğlu, Y. (1981). Osmanlı İmparatorluğu’nda menzil teşkilatı hakkında bazı mülahazalar. Osmanlı Araştırmaları II, (2), İstanbul, 123-132.
Hoca Sadettin Efendi, (1992). Tacü’t-Tevârih I, (İ. Parmaksızoğlu, Haz.) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İdrizi, M. (2008). XIV. ve XV. yüzyıllarda Bitola ( Manastır). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
İnalcık, H. (1993). Cizye, DİA, VIII, İstanbul, 45-48.
İnalcık, H. (2001). İspence. DİA, XXII, İstanbul, 177.
İnbaşı, M. “II. Viyana Seferi’nde Edirne’den Viyana’ya kadar menziller ve yapılan masraflar. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu (8-11 Haziran 2000), Ankara, 151-158.
İşbilir, Ö. (2007). Nüzül, DİA, XXXIII, İstanbul, 311-312.
İşbilir, Ö. (2002). Osmanlı ordularının iaşe ve ikmali: I. Ahmed devri İran Seferleri örneği, Türkler Ansiklopedisi, X, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 151-158.
Kütükoğlu, M, S. (1992). Baruthâne-i Âmire. DİA, V, İstanbul, 96-98.
Majer, H. G. (1981). 17. yüzyılın sonlarında Avusturya ve Osmanlı ordularının seferlerdeki lojistik sorunları. İnalcık, H., Göyünç, N., Lowry, H. W. (Ed). Osmanlı araştırmaları II, İstanbul 185-194.
Osmanlı İmparatorluğunda kollar, ulak ve iaşe menzilleri. (1966). Gnkur. Bşk. Harp Dairesi Resmi Yayınları, Ankara
Osmanlı yer adları I. (2013), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, (A. Özkılınç vd. Haz.) Ankara.
Polat, S. (2018). Osmanlı Devleti’nde nüzul vergisinin teşkili ve gelişimi: XVI- XVII. yüzyıllarda Osmanlı ekonomisini nüzul vergisi üzerinden değerlendirmek, Belleten, LXXXII, (295) Aralık, 829-862.
Prifti, K. (2003). Manastır. DİA, XXVII, Ankara, 562-563.
Sahillioğlu, H. (1991). Avârız. DİA, IV, İstanbul, 108-109.
Selçuk, H. (2008). Osmanlı Devletinde merkez-taşra ilişkisi bağlamında avârız, nüzul ve sürsat vergileri ( şer’iyye sicillerine göre XVII. yüzyılda Kayseri Sancağı ), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (24). Kayseri, 159-201.
Sevinç, T. (2010). 1695 ve 1696 Avusturya Seferlerinde Organizasyon Ve Lojistik, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Söylemez, F. (1995). II. Bayezid döneminde ilk defa “Azap” ve “Kürekçi”lerin “Avârız” olması”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, (105) Eylül, 54-55.
Tevfik, M. (1327), Manastır Vilayetinin Tarihçesi, Manastır: Beynelmilel Matbaası.
Ulaş, T. (2019). Osmanlı maliyesinde imdâdiyye vergilerinin ortaya çıkışı”, Bilgin, A. ve Çağlar, B. (Ed.) Klasikten moderne Osmanlı ekonomisi, İstanbul: Optimum Basım, 57-72.
Uzunçarşılı, İ. H. (1995). Osmanlı tarihi, III / I, Ankara: TTK Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi I, Ankara: TTK Yayınları.