XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Av Teşkilatı’nın Silistre Sancağındaki Yapılanması

Geleneksel toplumlarda avcılık iş, beslenme, spor ve eğlence olarak yaygın bir uğraşken, Türklerde devlet teşkilatlanmasının parçası ve askerî bir tatbikat haline gelmiştir. Organize bir av teşkilatı, belli aralıklarla ava çıkma ve avlanılan av sayısı hükümdarların bir güç gösterisi olarak algılanmıştır. Genellikle hükümdarların, şehzadelerin ve beylerin uğraşı olan av, Türklerde gelenek halini almıştır. Halk arasında eğitilmiş bir avcı kuşu ile av köpeğine sahip olmak övünç vesilesi olarak görülmüştür. Düzenlenen av organizasyonları, hükümdara ülkenin ve halkın vaziyetini görmek, yöneticileri teftiş etmek ve bunun yanında halkın dertlerini dinlemek için vesile olmuştur. Bütün bu sebeplerden ötürü ava yüklenen anlam büyük önem taşımaktadır. Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren sarayda bir av teşkilatı vardır ve avcı kuşu (alıcı kuş) yetiştiriciliği teşkilatı erken devirlerden itibaren kurumsallaşmıştır. Ayrıca teşkilatın taşra idaresinde belli sancaklarda uzantıları da oluşturulmuştur. Taşra yapılanması; taşra doğancıları, sayyad(avcılar), yavrucu, yuvacı, kayacı, görenceci ve tuzakçı şeklinde örgütlenmiştir. Bunların terkibi, sayısı, yayılımı ve görevlerinin babadan oğula geçme yoluyla sürdürüldüğü konusu hakkında Osmanlı arşivlerinde kayıtlar bulunmaktadır. Bu çalışmada 16. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde av teşkilatı ve bu teşkilatın taşra yapılanması, Silistre sancağı bağlamında arşiv kaynaklarından da istifade edilerek ayrıntılı olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Avcılık, Av Teşkilatı, Silistre Sancağı, Doğancılık, Sayyad

Ottoman Hunting Organization of Silistra Sanjak in The 16th Century

While hunting in traditional societies, was most commonly practised as a profession, for food, sports or entertainment, it was fully a part of Ottoman State organization as a military exercise or war game. From the first Ottoman rulers, there has been hunting institution in the palace. An organized hunting institution, regular hunting practices and the number of hunted animals had been perceived as the symbols of power of the ruler. Hunting organization was instrumental in identifying the situations of the country and people, inspecting government officials and listening to people’s problems. In this respect, the meaning of hunting ceremony gains great importance. Hunting bird-growing organization in Ottoman Empire palace had been institutionalized since early years. Its provincial administration was created for particular sanjaks. The structure of provincial hunting organization was organized in the form of taşra doğancıları (provincial falconers or hawkers), sayyad (hunters), yavrucu (fledgeling careres), yuvacı (nest carers), kayacı (carer of nest rocks), görenceci (bird observers), tuzakçı (bird catchers). There are records in Ottoman archives about this units concerning their organization, numbers, how they were spread and how the duties were passed from father to son. In this study, in the 16th century provincial Ottoman hunting organization and services in Silistra has been throughly examined, using archive documents.

Keywords:

-,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA. TT.d. (Tahrir Defteri), 3. BOA. TT.d. (Tahrir Defteri), 325. BOA. KK.d. (Saray Av-Avcılık), 7170; 7171; 7172; 7173; 7174; 7175; 7176; 7177
BOA. D:TŞF (Bâb-ı Defteri Teşrifat Kalemi) Nr. 359. BOA. TS.MA.d, Nr. 7180.
Bulgaristan Arşivi Oryantal Arşiv Koleksiyonu Fonunda D 649 no’lu H. 889 – M.1484 Tarihli Defter (BOA. YB..04.d. 215)
Basılmış Kaynaklar, Tetkik Eserler Makaleler ve Tezler AFYONCU, Erhan Osmanlı Devlet Teşkilatında Defterhâne-i Âmire (XVI.-XVIII. Yüzyıllar), TTK Yayını Ankara 2014.
ALTUĞ, Uğur, “II. Murad Dönemine Ait Tahrir Defterlerinin Yayına Hazırlanması ve Bu Malzemeye Göre Tımar Sistemi, Demografi, Yerleşme Ve Topoğrafya Üzerinde Araştırmalar”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
ALTUNAN, Sema, “XVIII. yy’da Silistre Eyaletinde Haberleşme Ağı: Rumeli Sağ Kol Menzilleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, Sayı: 18, Ankara 2005, s. 1-20.
ANAFARTA, Nigar, Hünername Minyatürleri ve Sanatçıları, İstanbul 1969.
AND, Metin, “XVI. yüzyılda Av ve Avcılık”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl:5, Sayı: 12, (Ocak 1970), s. 17-21.
AVNİ ÖMER EFENDİ, Kânûn-ı Osmânî Mefhûm-ı Defter-i Hâkanî, (Nşr. İsmail Hakkı Uzunçarşılı), Belleten, XV/59 Ankara 1951, s. 381-399.
BAER, Marc David, IV. Mehmed Döneminde Osmanlı Avrupası’nda İhtida ve Fetih, (Tercüme: Ahmet Fethi), Hil Yayınları, İstanbul 2010.
BARKAN, Ö. Lütfi, “XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları”, İstanbul, 2001.
Baron Jaseph Von Hammer Purgstall, Büyük Osmanlı Tarihi, C. XI, (Yayına Hazırlayan: Mümin Çevik), Üçdal Neşriyat, İstanbul 2000.
BROQUİERE, Bertrandon de La, Bertrandon de La Broquiere’in Denizaşırı Seyahati, Ed., Ch. Schefer, Çev., İlhan Arda, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2000.
CEBECİ, Ahmet, “Silistre Sancağı Vakıfları ve H. 1006 (1597-1598) Tarihli Silistre
Livası Vakıf Defteri (No: 561)”, Vakıflar Dergisi, S. XX, Ankara 1988, s. 453-466.
ÇELİK, Şenol, “Osmanlı Padişahlarının Av Geleneğinde Edirne’nin Yeri ve Edirne Kazasındaki Av Alanları (Hassa Şikâr-gâhı)”, XIII. Türk Tarihi Kongresi, 4-8
Kasım 1999, C. III, TTK yayını, Ankara 2002, s. 1887-1903.
DALAMAN, Osman, “Osmanlı Devleti’nde Avcı Kuşu Yetiştiriciliği Üzerine Düşünceler”, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunun 700. Yılı Münasebetiyle Osmanlıda Spor Sempozyumu 26-27 Mayıs 1999, Selçuk Üniversitesi Yayınevi, Konya 2000, s.309-324.
DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitapevi Yayınları, Ankara, 2008.
EMECEN, Feridun, “Baştina”, DİA, C. 5, TDV, İstanbul, 1992, s. 135-136.
GELİBOLULU MUSTAFA ÂLİ, Görgü ve Toplum Kuralları Üzerinde Ziyafet Sofraları (Mevâidü’n-Nefâis Fi Kavâidi’l Mecâlis), (Haz.;Orhan Şaik Gökyay), Kervan Yayıncılık, İstanbul 1978.
GÖKBİLGİN, M. Tayyib, XV.-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livâsı (Vakıflar-Mülkler- Mukataalar), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1952.
GÖKBİLGİN, Tayyip, “Kanuni Sultan Süleyman Devri Başlarında Rumeli Eyaleti, Livaları, Şehir ve Kasabaları”, Belleten XX/78, Ankara 1956, s.247-294.
GÜVEN, Özbay, Türklerde Spor Kültürü, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1992.
GÜVEN, Özbay - HERGÜNER, Gülten, “Türk Kültüründe Avcılığın Temel Dayanakları”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 5, Denizli 1999, s. 32-49.
HUŞ, Savni, Av Hayvanları ve Avcılık, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İstanbul 1967.
IŞIK, Ahmet, “Avcı”, DİA, C. IV, İstanbul 1991. s. 113-115.
………, “Osmanlı Devletinde Avcı Kuşu Yetiştiricilerinin Statüsü”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1986, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
İNALCIK, Halil, Has-Bağçede ‘Ayş u Tarab: Nedîmler, Şâirler, Mutribler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul 1998.
KAHRAMAN, Atıf, Osmanlı Devleti’nde Spor, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara KİEL, Machiel, “Silistre”, DİA, C. 37, İstanbul 2009, s. 202-205.
KUTLUK, Halil, “Osmanlılarda Avcılık Teşkilatı ve Avcılık”, Orman Genel Müdürlüğü Tetkik Haberler Bülteni, S.18, Haziran 1966, s.198-229.
LAMB, Harold, Bütün İnsanların İmparatoru Cengiz Han’ın Liderlik Sırları, Alkım Yayınevi, İstanbul 1992.
MUSAHİPZADE CELÂL, Eski İstanbul Yaşayışı, Türkiye Yayınevi, Ankara 1946.
ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, C.II, Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü Yayını, Ankara, 1971.
ÖZCAN, Abdülkadir, Fâtih Sultan Mehmed Kanunname-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin), İstanbul 2003.
………, “Doğancı”, DİA, C. 9, TDV, İstanbul 1994, s.487-489.
………, “Şikâr Ağaları”, DİA, C. 39, TDV, İstanbul 2010, s.161-162.
ÖZTÜRK, Necdet, Saray Penceresinden 14-15. Yüzyıl Osmanlı Sosyal Hayatı, İstanbul 2011.
………, “Osmanlı Kroniklerinde Av Kayıtları (1299-1500)”, Av ve Avcılık Kitabı,
(Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun), İstanbul 2008, s. 65-71.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt I, 3. Baskı, MEB, İstanbul 1983.
SEYYİD LOKMAN B. SEYYİD HÜSEYİN EL-URMEVÎ, Hünernâme, I, TSMK, H. , vrk.152a. Sofyalı Ali Çavuş Kanunnamesi Osmanlı İmparatorluğu’nda Toprak Tasarruf Sistemi’nin Hukukî ve Mâlî Müeyyede ve Mükellefiyetleri, (Hazırlayan: Midhat Sertoğlu), Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1992.
SÜMER, Faruk, “Türklerde Avcılık”, Resimli Tarih Mecmuası, IV / 12, İstanbul 1953, s. 2404-2406.
ŞEKER, Mehmet, Gelibolulu Mustafa Âlî ve Mevâ‘idü’n-Nefâ’is fi-Kavâ’idi’l-Mecâlis, TTK, Ankara 1997.
TANERİ, Aydın, Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Hükümdarlık Kurumunun Gelişmesi ve Saray Hayatı-Teşkilatı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2003.
TAVERNİER, J. B., Büyük Senyörün Sarayı Bir Fransız Seyyahın Gözüyle Topkapı Sarayı’nda Yasam, (Çev.: Haluk Yanardag), Parıltı Yay., İstanbul 2005.
TÜRKAY, Cevdet, “Avcıbaşılarla İlgili Bir Belge”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S.58, (Kasım 2001), İstanbul 2001.
TÜRKMEN, Mustafa Nuri, Osmanlı’da Av Kültürü, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2013.
TÜRKMEN, Nalan, “Avcı Kuş İkonografisi ve Hünernâme’deki Betimlemeleri” Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl 1, Sayı 1, Ocak 2009.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, TTK Yayını, Ankara 2014.