Marksist düşünce geleneği içerisinde önemli bir yere sahip olan Antonio Gramsci, kuramsal açıdan faşizmin çözümlenmesine özgün ve önemli katkılarda bulunmuştur. Bu bağlamda Gramsci, I. Dünya Savaşı sonrası İtalyan siyasal yaşamında, faşizmin bir hareket olarak gelişmesi ve sonrasında iktidara gelmesini sağlayan konjonktürü siyasal ve sınıfsal bağlamda çözümlemiş, bu süreç boyunca küçük burjuvazinin oynadığı kritik role dikkat çekmiştir. Ayrıca yaptığı çözümlemeler doğrultusunda İtalya’daki faşistleşme sürecinin gelişimi hakkında bir takım öngörülerde de bulunmuştur. Gramsci kullandığı diyalektik yöntem doğrultusunda, faşizmin İtalya’daki gelişim sürecini çözümlerken, bunalım yaşayan İtalyan kapitalizminde burjuvazinin topluma dayattığı ikilikleri, faşist hareketin kendi içerisindeki farklı eğilimlerinden doğan ikilikleri ve komünistlerin faşizme karşı mücadelede kendi aralarındaki görüş farklılığından kaynaklanan ikilikleri yetkin biçimde ortaya koymuştur. Bu makale, faşizm üzerine düşünceleri günümüzde dahi önemini koruyan Gramsci’nin, faşizm çözümlemelerini konu edinmektedir.

Antonio Gramsci, having an important place in Marxist thought tradition, made theoretically original and important contributions to the fascism analysis. In this context, Gramsci analyzed the conjuncture, ensuring the development of fascism as a movement and then its accession to power, in Italian political life after the First World War in political and class contexts and also pointed out the crucial role of petit bourgeoisie during that period. Moreover, he made some predicts about the fascist up period in Italy in line with his analyses. According to the dialectical method he used, while he was analyzing the development of fascism in Italy, he competently presented the dichotomies imposed to the society by the Italian capitalism, being in a crisis, dichotomies emerged from the different tendencies in the fascist movement and also the dichotomies arising from the difference of opinion between the communists in their struggle against fascism. The fascism analyses of Gramsci, whose thoughts on fascism maintain their importance even today, are examined in this study.