Mustafa BOSTANCI

Türk-Arap ilişkilerine etkisi bakımından Bağday Paktı

Sovyetler Birliğinin Ortadoğuya nüfuz etmesini önlemeye yönelik olarak kurulan Bağdat Paktının temelleri Türkiye ile Irak arasında 24 şubat 1955te yapılan anlaşmayla atılmış, İran, Pakistan ve İngiltere Pakta sonradan katılmıştır. Batı karşıtı kampı güçlendirirken, Türkiyeyi bölgede yabancılaş- tıran Bağdat Paktının Arap alemindeki etkileri hiç de müspet olmamış, özellikle Mısır bu Paktı Arap Birliğine karşı en ağır darbe sayarak şiddetle karşı çıkmıştır. Arap Birliğine üye devletlere ve işbirliği yapmak isteyen Ortadoğu devletlerine açık tutulan bu antlaşmaya Iraktan başka hiç bir Arap dev- leti katılmamıştır. General Kasımın yaptığı askeri darbeden sonra Irak Hükümeti, 1959da Bağdat Paktından resmen ayrıldığını açıklamış, yerine ABDnin dahil olduğu yeni bir anlaşma yapılarak Paktın merkezi Ankara olmuş, Paktın adı da Merkezî Antlaşma Örgütü (CENTO) olarak değiştiril- miştir. Örgüt, 1979 İran İslam Devriminden sonra tarihi misyonunu tamamlamıştır.

The Pact of Baghdad on account of its effect to relationship of Turkish-Arabian

The base of Baghdad Pact, which was organized for the purposes of preventing penetration of the Soviet Union into Middle East, was laid by a convention entered by and between Turkey and Iraq on February 24, 1955, and Iran, Pakistan and England joined the pact at a later date. Effects of Baghdad Pact, which alienated Turkey from the region while reinforcing anti-western camp, on Arabian society were not positive at all; particularly Egypt protested against this pact accepting it to be the heaviest strike on Arabian Union. No Arabian state other than Iraq has taken part in this convention, which is kept open to member states of Arabian Union as well as governments of Middle East wishing to create cooperation. Iraq Government officially announced its secession from Baghdad Pact in 1959 upon the military coup of General Kasım, which was replaced by a new convention including the USA with the new center in Ankara. The name of pact was changed to be Central Treaty Organization (CENTO). Organization completed its historical mission after Iran s Islamic Revolution in 1979.

PDF

___

F.O. 371,115527,V 1073/1218,4 Kasım 1955
F.O. 371,115527,V 1073/1225,6 Kasım 1955
F.O. 371,115527,V 1073/1234,8 Kasım 1955
F.O. 371,115493,V 1073/302,16 Şubat 1955.
F.O. 371,115493,V 1073/305,24 Şubat 1955.
F.O. 371,115489,V 1073/216,10 Şubat 1955.
F.O. 371,115489,V 1073/189, Şubat 1955.
F.O. 371,115493,V 1073/308,19 Şubat 1955.
F.O. 371,115490,V 1073/216B,1 Mart 1955.
F.O. 371,115490,V 1073/216D,9 Mart 1955.
F.O. 371,115490,V 1073/216C,1 Mart 1955.
Düstur, III Tertip, C.XXXVI, s.422.
AKŞİN Abdülahat, Türkler ve Araplar, Orta Doğu, Yıl:4, S.34, Şubat 1934, s.2-4.
ALBAYRAK Mustafa, Türkiyenin Orta Doğu Politikaları(1920-1960), Fırat Üni- versitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, C.III, S. 2, Elazığ 2005, s.1-63.
ARI Tayyar, Geçmişten Günümüze Ortadoğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Mkm Yayın- ları, Bursa 2008.
ARMAOĞLU Fahir, (Amerikan Belgeleri İle) Ortadoğu Komutanlığından Bağ- dat Paktına (1951-1955), Belleten, C.LIX, Nisan 1995, S.224ten ayrı basım, TTK Basımevi, Ankara 1995.
ARMAOĞLU Fahir, El-Alakatüt-Türkiyye El-Arabiyye fi Merhalet El-Med El- Kavmi El-Arabi (1945-1970), İki Tarafın Görüşleri Açılarından Arap-Türk Münasebet- leri, Editörler: Ekmeleddin İhsanoğlu, Muhammed Safiyüddin Abu-lizz, Arap Birliği Araştırma ve İnceleme Enstitüsü, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştır- maları Merkezi(IRCICA), 1991-1993, s.195-251.
ARMAOĞLU Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi(1914-1995), Alkım Yayınevi, İstanbul 2007.
CANATAN Yaşar, Türk- Irak Münasebetleri(1926-1958), T.C. Kültür Bakanlığı Ya- yınları, Ankara 1996.
ÇETİNSAYA Gökhan, Türkiyenin Arap Ortadoğusuna yönelik Politikasına Bir Bakış (1923-1998), Selçuk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ata Dergisi, S.8, Yıl:1998, Konya, s.43-52.
DEMİR Şerif; Dünden Bugüne Türkiyenin Suriye ve Ortadoğu Politikası, Tur- kish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/3 Summer 2011, p. 691-713, Turkey, s.691-713.
DUMAN Sabit, Ortadoğu Krizleri ve Türkiye, A.Ü. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.35-36, Mayıs-Kasım 2005, s.313-332.
FIRAT Melek, KÜRKÇÜOĞLU Ömer, Orta Doğuyla İlişkiler, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler ve Yorumlar, Ed. Baskın Oran, C.I, İle- tişim Yayınları, İstanbul 2008, s.615-635.
GÖNLÜBOL Mehmet, ÜLMAN Haluk, İkinci Dünya Savaşından Sonra Türk Dış Politikası, Genel Durum ,Olaylarla Türk Dış Politikası(1919-1995), Siyasal Kitabe- vi, Ankara 1996, s.191-334.
GÖNLÜBOL Mehmet, ÜLMAN Haluk, Türk Dış Politikasının Yirmi Yılı, AÜSBFD, C.XXI, Mart 1966, No:1, Ankara 1966, s.143-182.
GÜRÜN Kamuran, Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939dan Günümüze), A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1983.
HUREWİTZ J.C., Orta Doğu Siyaseti: Askeri Boyutlar, Pall Mall Yayınevi, Londra 1969.
İHSANOĞLU Ekmelettin, Türkiye ve İslam Konferansı Teşkilatı, Yeni Türkiye, Mart-Nisan 1995, Yıl: 1, S.3, Ankara 1995, s.388-412.
KAMEL Ayhan, Türkiyenin Arap Dünyası ile İlişkileri, Dış Politika, C.4, S.4,(Mart 1974), Ankara, s.5-20.
KARASAPAN Celal Tevfik, CENTOnun Dokuzuncu Bakanlar Konseyi, Ortado- ğu, Yıl:1, S.1, Nisan 1961, s.43-46.
KARASAPAN Celal Tevfik, Unutulmuş İttifak CENTO, Ortadoğu, Yıl:12, S.125, Eylül 1972, s.15-26.
KARPAT Kemal H, Ortadoğuda Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk (çev.Recep Bozdemir), İmge Kitabevi, Ankara 2001.
KARPAT Kemal H., Türk-Arap İlişkilerine Toplu Bir Bakış, Türk-Arap İlişkileri:Geçmişte, Bugün ve Gelecekte, I. Uluslar arası Konferansı Bildirileri, H.Ü. Türkiye ve Orta Doğu Araştırma Enstitüsü, 18-22 Haziran 1979, Ankara, s.3-15.
KECHİCHİAN Joseph E., Faysal Saudi Arabias King for All Seasons, University Press of Florida 2008.
KOÇ Melike Bileydi, İsrail Devletinin Kuruluşu ve Bölgesel Etkileri 1948-2006, Günizi Yayıncılık, İstanbul, Aralık 2006.
KÜRKÇÜOĞLU Ömer E., Türkiyenin Arap Orta Doğusuna Karşı Politikası (1945- 1970), AÜSBS Yayınları, Ankara 1972.
MANSFİELD Peter, Osmanlı Sonrası Türkiye ve Arap Dünyası (çev. Nuran Ülken), Sander Yayınları, İstanbul, Mayıs 1975.
MARTİN Lenore G., Türkiye ve Günümüzde Orta Doğu: Ulusal Güvenlik Anla- yışı, Çev.Banu Bektaş, Türkler, C.XVII, Ankara 2002, s.224-232.
PRİCE M.Philips, Türkiye Tarihi (İmparatorluktan Cumhuriyete Kadar)(çev.M.Asım Mutludoğan), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1969.
SEVER Ayşegül, Soğuk Savaş Kuşatmasında Türkiye, Batı ve Orta Doğu, 1945-1958, Boyut Yayıncılık, İstanbul 1997.
SİLLELİ Turan, Büyük Oyunda Türkiye-Irak İlişkileri, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul 2005.
SOYSAL İsmail, Bağdat Paktı, Belleten, C.LV, S.212, Nisan 1991, TTK Basımevi, Ankara, 1991, s.179-238.
ŞAHİN Mehmet, 1950 -1960 Dönemi Orta Doğu ile İlişkiler, Türk Dış Politikası (1919-2008), Editör: Haydar Çakmak, Barış Platin Yayınları, Ankara 2008, s.484-498.
TAN Erdoğan, CENTO, Önasya Mecmuası, C.I, Yıl:1, S.8-9, Nisan-Mayıs, 1966, Ankara.,s.1.
UÇAROL Rifat, Siyasi Tarih (1789-1999), 5. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul 2000.
YEŞİLBURSA Behcet Kemal, Ortadoğuda Soğuk Savaş ve Emperyalizm (İngiltere- Amerikanın Ortadoğu Savunma Projeleri ve Türkiye 1945-1955), IQ Kültür Sanat Ya- yıncılık, İstanbul 2007..
YILMAZ Türel, Uluslararası Politikada Ortadoğu (Birinci Dünya Savaşından 2000e), Akçağ Yayınları, Ankara 2004.