İktidardan Muhalefete M. Fuad Köprülü'nün Siyasi Mücadelesi (1956-1966)

Edebiyatçı, tarihçi ve mütefekkir kimliğiyle ön plana çıkan M. Fuad Köprülü, aynı zamanda bir siyaset adamıdır. İlk kez 1935'te CHP Kars milletvekili seçilen M. Fuad Köprülü, 1945'te Demokrat Parti'nin kurucuları arasında yer almış, 1950-1956 döneminde Dışişleri Bakanı, Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak görev yapmıştır. 1957'de Demokrat Parti'den istifa etmiş, bir daha milletvekili olamasa da aktif siyasetten kopmamıştır. Önce Hürriyet Partisi'ni sonra da Cumhuriyet Halk Partisi'ni desteklemiştir. 27 Mayıs 1960'da ordunun yönetime el koymasından sonra 6-7 Eylül Olayları sebebiyle Yassıada'da yargılanmış ve beraat etmiştir. 1961'de Yeni Demokrat Parti'yi kurmuş, ancak umduğu başarıyı elde edemediği için 1965'te fiilen siyasetten çekilmek durumunda kalmıştır. Bu makalede M. Fuad Köprülü'nün Demokrat Parti'den ayrılması, Demokrat Parti'ye karşı muhalefeti desteklemesi, Yassıada'da yargılanması, Yeni Demokrat Parti'yi kurması ve sonrasındaki siyasi mücadelesi arşiv belgeleri, dönemin gazeteleri ve diğer kaynaklar ışığında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

M. Fuad Köprülü, Adnan Menderes, Demokrat Parti, Yeni Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi

Political Struggle of M. Fuad Köprülü: From Ruling Party to the Opposition (1956-1966)

M. Fuad Köprülü who is known with his historian, thinker and the man of letters identity, is also a politician. He, who was the first Kars Parliamentarian of Republican People's Party in 1935, was among the founders of Democratic Party in 1945. He served as a Minister of Foreign Affairs, minister of state and deputy prime minister between 1950-1956. He resigned from the Democratic Party in 1957, and couldn't be a politician again, but he was still interested in active politics. He firstly supported The Freedom Party and then the Republican People's Party. After the army's confiscating to government on 27th May 1960, due to the events of 6th-7th September, he stood trial in Yassıada and was acquitted. He founded The New Democratic Party in 1961, but because of the fact that he couldn't get the success he had expected, he had to withdraw from the active politics. In this article, M. Fuad Köprülü's leaving the Democratic Party, his supporting the opposition party, his standing trial in Yassıada, foundation of the New Democratic Party and the political struggling after it, will be evaluated in the light of archival documents, newspapers of that period and other sources.

Keywords:

M. Fuad Koprulu, Adnan Menderes, the Democratic Party, the New Democratic Party, Republican People's Party,

PDF

___

1- Arşiv Belgeleri ve Resmi Yayınlar BCA, 9.0.0/110.343.2. BCA, 9.0.0/109.340.7. BCA, 18.1.2/197.52.13. BCA, 490.1/5.27.17. BCA, 490.1/6.28.7. Resmi Gazete, 22 Haziran 1956, S. 9339.
SGK, KGEDBA, Dosya Nu. MO114866.
TBMM Arşivi, Devre: 5, Kutu No: 30, Sicil No: 402. TBMM Arşivi, Devre: 6, Kutu No: 34, Sicil No: 210. TBMM Arşivi, Devre: 7, Kutu No: 34, Sicil No: 428. TBMM Arşivi, Devre: 8, Defter No: 493, Zarf No: 32, Sicil No: 1001.
TBMM Arşivi, Devre: 9, Defter No: 2-472, Zarf No: 32, Sicil No: 1001.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 7, Cild: 19, Toplantı: 2 TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: X, Cilt: 20, İçtima: 3 TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: X, Cilt: 7 İçtima: 1. 2- Gazeteler165 Akşam Gazetesi Cumhuriyet Gazetesi Hürriyet Gazetesi Milliyet Gazetesi Ulus Gazetesi 3- Telif-Tetkik Eserler, Makaleler ve Tezler AHMAD, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Çev. Ahmet Fethi, Hil Yay., İstanbul, 1994.
AĞAOĞLU, Samet, Siyasi Günlük: Demokrat Parti’nin Kuruluşu, Yay. Haz. Cemil Koçak, İletişim Yay., İstanbul, 1992.
AKANDERE, Osman, “Bir Demokrasi Beyannamesi Olarak “Dörtlü Takrir’in” Amacı ve Mahiyeti”, Uluslararası Türkiye Cumhuriyeti Sempozyumu Bildirileri (22-24 164 Kemal H. Karpat, İslam’ın Siyasallaşması, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2010, s. 734. 165 Haber niteliğindeki yazıların tarihleri metin içerisinde verilmiştir.
Ekim 2008), Ed. Bayram Kodaman ve Diğerleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 2008, s. 260-270.
ASILSOY, Abdulkerim, “Bir Siyasi Portre Denemesi: Fuat Köprülü”, Türkiye Araş- tırmaları Literatür Dergisi (2004), Cilt: 2, Sayı: 1, s. 432-437.
Türk Modernleşmesi Öncülerinden Fuat Köprülü: Hayatı, Eserleri ve Fikirleri, Yayımlan- mamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2008.
BABAN, Cihad, Politika Galerisi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2009.
BURÇAK, Rıfkı Salim, On Yılın Anıları (1950-1960), Ankara, 1998.
ÇAKMAK, Diren, “Türk Siyasal Yaşamında Bir Muhalefet Partisi Örneği: Hür- riyet Partisi (1955-1958)”, Gazi Akademik Bakış, C. 2, S. 3, Kış 2008, s. 153-186.
ÇALIŞOĞLU, Murat, Mehmed Fuad Köprülü’nün Siyasi Hayatı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2009.
ÇUFALI, Mustafa, Türk Parlamento Tarihi TBMM-VIII. Dönem (1946-1950), Cilt: III, TBMM Yay., Ankara, 2012.
DEMOKRAT PARTİ PROGRAMI, 1946.
DOĞANER, Yasemin, Türk Demokrasi Tarihinde Vatan Cephesi, Siyasal Kitabevi, Ankara 2013.
EKİNCİKLİ, Mustafa, İnönü-Bayar Dönemleri Türk Dış Siyaseti, Berikan Yay., Ankara, 2007.
KARAHAN, Abdülkadir, “Köprülü’yü Kaybettik”, Milliyet Gazetesi, 1 Temmuz 1966.
KARPAT, Kemal H., İslam’ın Siyasallaşması, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İs- tanbul, 2010.
Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1967.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Some Observations on The Influence of Byzantine Institutions on Ottoman Institutions, Translated, Gary Leiser, TTK, Ankara, 1999.
On The Way To Democracy, Edited by Tibor Halasi-Kun, Colombia University, Publiscations in Near and Middle East Studies, The Hague, Mouton, 1964.
KÖPRÜLÜ, Orhan F., Fuad Köprülü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 1987.
TANSEL, Fevziye Abdullah, “Memleketimizin Acı Kaybı Prof. Dr. Fuad Köprülü”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XIV, Yıl: 1966, s. 266-281.
“Kıbrıs Sorununun Gelişmesi Bağlamında 6-7 Eylül Olayları”, TARİH VE TOP- LUM, S. 33, Yıl: 1986-Eylül, s. 139-154.
TURAN, Osman, “Türk İlmi’nin Abidesi: Prof. Fuad Köprülü”, Prof. Dr. Osman Turan Makaleler, Haz. Altan Çetin-Bilal Koç, Kurtuba Yay., Ankara, 2010.
TURGUT, Hulusi, Türkeş’in Anıları, Şahinlerin Dansı, ABC Yay., İstanbul, 1995.
YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C. IV, Rey Yay., İstanbul, 1970.
Yassıada Zabıtları II: 6-7 Eylül Olayları Davası, Haz. Emine Gürsoy Naskali, Kitabe- vi, İstanbul, 2007.
Yeni Demokrat Parti Tüzük ve Programı, Ankara 1961.
Yüksek Adalet Divanı Kararları: İstanbul-Yassıada, 14 Ekim 1960-15 Eylül 1961, Ka- balcı Yay., İstanbul, 2007. Ek - 1
M. Fuad Köprülü’nün 6-7 Eylül Olayları ile ilgili açıklamaları [BCA, 10.9.0.0/109.340.7, lef. 3.] Ek - 2 Avukat Tuncay’ın, M. Fuad Köprülü’yü savunma tutanağından bir kesit [BCA, 10.9.0.0/110.343.2, lef. 13.]