Nejla GÜNAY

Rusya'nın Osmanlı Unsurları Üzerindeki Çalışmaları ve 1914 Bitlis Ayaklanması

Rusya, İngiltere ve Almanya başta olmak üzere Büyük Devletlerin yakın ilgi gösterdiği Ermeniler ve Kürtler Kafkasya, İran ve Osmanlı topraklarında yaşamaktaydı. Farklı din ve kültüre mensup bu unsurların yaşam tarzı da çok farklıydı. Ermenilerle Kürtler kendi içyapılarında da bütünlük göstermiyordu. Her iki unsuru bölen en önemli konu aralarında mezhep birliği bulunmamasıydı. Kürtler Müslümandı ama Şii ve Sünni olmak üzere iki farklı mezhebe mensup olmaları onları bölüyordu. Ermeniler ise misyonerlik faaliyetlerinden en çok etkilenen toplumdu ve bunun sonucunda etkisinde kaldıkları misyonerlerin mezhebini ve hatta siyasetlerini kabul etmişlerdi. Ermenilerin kendi aralarında politik bölünmeler de vardı. Bu durum her iki unsurun Büyük Devletler tarafından yönlendirilmesini kolaylaştırmaktaydı. Doğu Anadolu topraklarını işgal etme planları yapan Rusya, Osmanlı hâkimiyetinde yaşayan Ermenilerle Kürtleri kendi yanına çekmek için çeşitli politikalar izledi. Ruslar bu politika çerçevesinde bazı Kürt aşiret liderlerini danışman olarak kullandı. Bazı aşiretlerin Osmanlı Devleti'nin Batılılaşma politikalarından rahatsızlık duymasını daha da körükleyerek onları kendi devletlerine muhalif hâle getirdi. Dolayısıyla Kürt aşiretlerinden bazıları Rusların ilgisine kayıtsız kalmayarak onlarla Osmanlı Devleti'ne karşı işbirliği yaptılar. Rusya bir taraftan da Ermeni davasını sahiplendi. Bu makalede Rusya'nın Doğu Anadolu'da özellikle Bitlis'te izlediği politikanın sonuçlarının ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Makalede ayrıca Kürtlerle Ermenilerin birbirleriyle ve devletle ilişkilerinin nasıl olduğu ile 1913 ve 1914 yıllarında çıkan "Bitlis Ayaklanması" araştırılacaktır.

Russian Policy on Ottoman Population and 1914 Uprisings in Bitlis

Armenians and Kurds who had a lot of interest from the great powers such as Russia, England and Germany were living in the Caucasus, Iran and the Ottoman Empire. These elements who had different religions and cultures also differed in daily life style. Armenians and the Kurds did not show any integrity amongst themselves. The most important thing that divided these nations was the fact that they had no common sect. Kurds were Muslims, but they were part of both Sunni and Shia sects; so they were divided. Armenians; however, were the people who were affected the most by the missionaries; so they accepted their religious views and even their policies. There were also policy clashes between the Armenians themselves. This fact made the guidance of these two nations by the great powers much easier. Russia, who made plans to invade Eastern Anatolia, imposed some policies in order to take the Ottoman Armenians and Kurds by their side. They used some Kurdish tribe leaders as consultants for that purpose. They made use of the fact that some tribes did not particularly like the westernization policies of the Ottoman Empire and turned those tribes into rebels. Therefore, some Kurdish tribes were affected by the affection they got from Russia and cooperated with them against the Ottoman Empire. Russia also acquired the Armenian cause.In this study, it is aimed at revealing the policies that Russia followed in Eastern Anatolia, especially in Bitlis. We will also look at how the relations were between the Kurds and the Armenians amongst each other and how their relations were with the state as well as the uprisings in Bitlis that took place in 1913 and 1914.

PDF

___

AHMAD, Feroz; Bir Kimlik Peşinde Türkiye, çev. Sedat Cem Karadeli, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
AYDOĞAN, Erdal; İttihat ve Terakki'nin Doğu Politikası (1908-1918), Ötüken, İstanbul 2005.
BALCIOĞLU, Mustafa; "Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Bir Rus Komplosu: Şeyh Selim Ayaklanması", Türk Kültürü, 30/350, (Haziran/1992), ss. 362-365.
BAYUR, Yusuf Hikmet; Türk İnkılâbı Tarihi, cilt II, kısım III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1983.
CELİL, Celile vd; Yeni ve Yakın Çağda Kürt Siyaset Tarihi, çev. M. Aras, Peri Yayınları, İstanbul 1998.
CIRIK, Bülent; İkinci Meşrutiyet Döneminde Bitlis Sancağı (1908-1914), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya 2015.
GÜNAY, Nejla; "Russia's Relations with Armenian and Kurdish Tribes in Ottoman and Iranian Territories", Turkish-Russian Academics a Historical Study on the Caucasus, AVİM, Ankara 2016, ss. 111-129.
GÜNAY, Nejla; Maraş'ta Ermeniler ve Zeytun İsyanları, IQ Yayınları, İstanbul 2007.
GÜNAY, Nejla; Zoraki İttifaktan Yol Ayrımına İttihat-Terakki ve Ermeniler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015.
KARPAT, Kemal; Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Timaş, İstanbul 2010.
KURTCEPHE, İsrafil&AKGÜL, Suat; "Rusya'nın Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Kürt Aşiretleri Üzerindeki Faaliyetleri", Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), sayı 6, yıl 1995, ss. 249-256.
LEWY, Guenter; The Armenian Massacres in Ottoman Turkey, The University of Utah, Salt Lake City 2005.
McCARTHY, Justin; Müslümanlar ve Azınlıklar, çev. Bilge Umar, İnkılâp, İstanbul 1998.
McCARTHY, Justin; Ölüm ve Sürgün, çev. Bilge Umar, İnkılâp, 4. Baskı, İstanbul 1998.
McMEEKIN, Sean; I. Dünya Savaşı'nda Rusya'nın Rolü, çev. Nurettin Elhüseyni, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013.
REYNOLDS, Michael A.; "The Ottoman-Russian Struggle For Eastern Anatolia and the Caucaus, 1908-1918: Identity,Ideology and the Geopolitics of World Order", A Dissertation Presented to the Faculty of Princeton University ın Candidacy for the Degree of Doctor of Philosophy, Recommended for Acceptance by the Department of Near Eastern Studies, November 2003.
REYNOLDS, Michael A.; İmparatorlukların Çöküşü Osmanlı Rus Çatışması 1908- 1918, çev. Yücel Aşıkoğlu, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2016.
SASUNI, Garo; Kürt Ulusal Hareketleri ve 15. Yüzyıldan Günümüze Ermeni-Kürt İlişkileri, çev. Bedros Zartaryan&Memo Yetkin, Med Yayınları, İstanbul 1992.
ŞAŞMAZ, Musa; İngiliz Konsolosları ve Ermenilerin Katliamı İddiaları (1878-1914), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2013.
TÜRKİYE'DE ERMENİ MESELESİ (Rus Genelkurmay Başkanlığı Belgeleri); haz. Mihail Bashanov, çev. İlyas Kemaloğlu (Kamalov), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.