Osmanlı Taşrasında Bir Celali Yıkımının İzleri: Tavil Halil’in Kütahya (Kazaları) Baskını ve Sosyo-Ekonomik Yansımaları

XVI. yy sonu XVII. yy başlarında Celali İsyanı adı verilen kargaşa tüm Anadolu coğrafyasında yıkıma yol açmıştı. Bu yıkımı -yapılan çalışmalar- genel hatlarıyla ortaya koymuş olsa da arşiv kayıtları arasında çıkan yeni belgeler bu yıkımın ayrıntılarıyla ilgili ipuçları vermektedir. Bu çalışma Kütahya’da Tavil Halil’in yaptığı yıkım sonrasında kaza kadılarının tuttuğu kayıtlardan yola çıkılarak şekillendirilmiştir. Daha önce kullanılmamış kayıtlardan hareketle oluşturulan bu çalışma iki konu üzerinde odaklanmaktadır. Bunlardan ilki Büyük Celali Baskını esnasında Kütahya’da Tavil Halil’in yaptığı yıkımdır. Tavil Halil’in yaptığı yıkımın iki farklı yönü üzerinde durulacaktır. Birincisi Celali Tavil Halil’in yaptığı sosyal yıkım, yani halkın karşılaştığı/uğradığı tecavüz ve saldırılardır. İkinci olarak ise Celalilerin yaptığı saldırıların yanında Celaliler üzerine gönderilen Nasuh Paşa’nın Tavil ile yaptığı başarısız savaşın ardından Kütahya’ya çekilmesinin akabinde, bölge halkından topladığı olağanüstü vergiler ve bu vergilerin halk üzerinde yarattığı maddi sıkıntılara değinilecektir. Böylece Celali baskınının getirdiği sorunların yanında, ehl-i örfün ve reayanın çektiği sıkıntı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Celali İsyanları, Tavil Halil, Nasuh Paşa, Kütahya Sancağı, XVII. yüzyıl

Marks of a Jelali Destruction in the Ottoman Province: The raid of Tavil Halil in Kütahya (Provinces) and the Socio-Economic Reflections of it

The rebellions called Jelali Revolts inflicted great damage throughout Anatolia at the turn of the 16th century and in the early 17th century. Former studies have already treated this destruction in general, however, new documents from archival records give some clues about the details of the destruction. This study is formed by using the records kept by kadıs after the destruction in Kütahya perpetrated by Tavil Hail. The study focuses on two points using sources that have not been used before. The first one is the destruction in Kütahya perpetrated by Tavil Halil during Jelali Revolts. Two different aspects of this destruction will be treated. The first one is social destruction, in other words the rapes and attacks suffered by the society. The second one is economic hardships faced by the people due to extraordinary taxes imposed on the people of this province by Nasuh Pasha who had been sent to confront the Jelalis and had to retreat to Kütahya after an unsuccessful effort to stop Tavil Halil. Thus we will emphasize the hardships faced by ehl-i örf and reaya as well as the problems caused by Jelali Revolts. The second subject in this study is the economic loss in the province of Kütahya caused by Jelali revolts. In this context we will try to determine the decrease in tax income collected by the state.

Keywords:

Jelali Revolts, Tavil Halil, .Nasuh Pasha, Kütahya Sanjak, XVII cen,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Bâb-ı Defteri, Mevkufat Kalemi Defterleri: D.MKF.d 27423, D.MKF.d 27445.
Bâb-ı Defteri, Mevkufat Kalemi Dosya Tasnifi: D.MKF, 4/20, 4/59, 4/64, 4/81, 4/101. Maliyeden Müdevver Defterleri: MAD 539, MAD 2011, MAD 7174.
Mühimme Defteri Zeyli: MD ZYL 18. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi: T.S.M.A., D. 5114.
Yayımlanmış Arşiv Kaynakları 438 numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530), C I, Hazırlayanlar Ahmet
Özkılıç vd., Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay., Ankara 1993.
Kitabî Kaynaklar ve Tetkik Eserler AKDAĞ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: Celalî İsyanları, Ankara 1999.
AKGÜNDÜZ, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, C.9, İstanbul 1996.
AYKUT, Nezihi, “Davud Paşa (Kara)”, DİA, C. 9, s. 36-37. BARKAN, Ömer Lütfi, “Avarız” İA, C.II, s.13-19. BARKEY, Karen, Eşkıyalar ve Devlet, Çev. Zeynep Atok, İstanbul 1999.
ÇAKIR, Baki, Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), İstanbul 2003.
DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Kronolojisi, C III, İstanbul 1950.
Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zilli, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu, IX. Kitap, Hazırlayanlar Yücel Dağlı vd., İstanbul 2005.
GÖKBİLGİN, M. Tayyip, “Nasuh Paşa”, İA, C. 9, s.121-127. GRİSWOLD, William J., Anadolu’da Büyük İsyan, İstanbul 2000.
Hasan Beyzade Ahmed Paşa, Hasan Bey-zâde Târîhi, C.III, Haz. Şevki Nezihi Aykut, Ankara 2004.
İbrahim Peçevi, Tarih-i Peçevi, C.II, İstanbul 1283.
İŞBİLİR, Ömer, “Nasuh Paşa”, DİA, C. 32, s.426-428. İNALCIK, Halil, “Adâletnâmeler”, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, İstanbul 2000.
MC GOWAN, Bruce, “Osmanlı Avarız-Nüzul Teşekkülü 1600-1830”, VIII. Türk Ta- rih Kongresi, C.II, Ankara 1981, s. 1327-1331.
Mustafa Sâfî, Mustafa Sâfî’nin Zübdetü’t-Tevârîh’i, C. II, Haz. İbrahim Hakkı Çuhadar, Ankara 2003.
Naima Mustafa Efendi, Naima Tarihi, C.I, İstanbul 1283.
POLAT, Süleyman, “Osmanlı Sefer Organizasyonunda Pratik Çözümler: 1634- 1635 (H.1044) Tarihlerinde Karahisar-ı Şarki’de “Mükellefiyet Şeklinde Yürütülen
İştira” ile Zahire Temini”, Gazi Akademik Bakış, C. 4, Sayı 8, Ankara 2011, s.161-174.
SAHİLLİOĞLU, Halil, “Avarız”, DİA, C.IV, s. 108-109. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.III/I, Ankara 1983.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Kütahya Şehri, İstanbul 1932.
VARLIK, M. Çetin, “XVI. Yüzyıl Osmanlı İdari Teşkilatında Kütahya”, Marmara Üniversitesi Türklük Araştırmaları Dergisi, S.2, Yıl 1986, İstanbul 1987.
YILMAZ, Fehmi, Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul 2010.