Osmanlı Devleti'nde Yörükler ile Yerleşiklerin Kavgası: Kayıp Köyler Meselesi

Konar-göçerlerin hareketleri, nüfusun arttığı ve daha önemlisi devlet otoritesinin zayıfladığı dönemlerde, yerleşik köylünün yerini yurdunu terk etmesi için önemli bir unsur olmuştur. Nüfusun fazla olmadığı ve tarım alanının görece geniş olduğu ilk devirlerde, devlet otoritesi de güçlü olduğundan, konar-göçerlerin hareketleri bir sıkıntı oluşturmazken, ne yazık ki sonraki dönemlerde işler değişmiştir. Nüfusun artması, yerleşme dokusunun yoğunlaşması, tarım alanlarının artık yetersiz kalması ve hepsinden önemlisi, devlet otoritesinin zayıflaması ile konar-göçerler rahat ve pervasız hareketler yapmaya başlamışlardır. Yerleşik nüfusun ekim alanlarına zarar verdikleri gibi insanların canlarına kast etme ve hatta eşkıyalık yapma gibi kanun dışı işlere de başlamışlardır. Dolayısıyla yerleşik köylü bu sıkıntılar ile mücadele etmektense, kolay olanı tercih ederek yerini yurdunu terk etmişlerdir. Osmanlı iskân tarihi için önemli bir problem olan terk edilmiş/kaybolan köyler meselesini müstakil bir çalışmada ilk ifade eden kişi Suraiya Faroqhi'dir. 1976 yılında sunduğu "Anadolu İskanı ile Terkedilmiş Köyler Sorunu" başlıklı bildirisiyle araştırmacıların ilgisini bu konuya çekmek istemiştir. Fakat 1976 yılından yakın döneme kadar bu konuda müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada konar-göçer yerleşik mücadelesi Osmanlı Devleti'nde önemli bir problem olan terk edilmiş/kaybolan köyler problemi çerçevesinde değerlendirilecektir.

The Struggle Between Nomad and Settlements in the Ottoman State: The Problem of the Lost Villages

The movements of nomads are an important factor for that settled peasants left their country in the periods of weak of state authority and increased population. In the first periods that there isn't more population and relatively large agricultural area, the movements of nomads didn't create a problem because of the strong state authority; but in the last periods unfortunately things changed. The increase in population, the intensification of settlement pattern is now inadequate for agriculture and most of all, the state authority weaken so, the nomads started to do ease and reckless moves. They caused damage to the plantations of the resident population and also they begun to works even illegal as banditry. So, settled peasants choosed easy thing rather than dealing with these problems and they left their country.The abandoned lost village is a serious problem of the Ottoman settlement history and It is firstly mentioned by Suraiya Faroqhi. She wanted to draw researchers' attention of this issue with the article that she presented named "Anadolu İskanı ile Terkedilmiş Köyler Sorunu" in 1976.But until recently since 1976, there is not an independent study on this issue. In this study, struggle between nomad and settlements in the Ottoman State will be evaluated in the context of the problem about abandoned/lost villlages.

PDF

___

A.DVN.SŞKT.d., 39, 43, 83.
Mühimme Defterleri, 81, 92, 93, 98, 99, 102, 111, Konya Şeriye Sicili, 27, 65
Basılmış Kaynaklar, Tetkik Eserler, Makaleler ve Tezler
Ahmet Refik, Anadolu'da Türkmen Aşiretleri, 1989.
AK, Mehmet, Teke Yörükleri (1800-1900), TTK Yay., Ankara 2015.
BAYRAK, Şaban, Anadolu'da Eşkıyalık Olayları (XVIII. Yüzyılın İlk Yarısı 1700- 1750), IQ Yay., İstanbul 2015.
DEMİR, Alpaslan, "15-16. Yüzyıl Anadolusunda Nüfus-Toprak İlişkisi (Turhal Kazası Örneği)", OTAM, S. 27, Bahar 2010, s. 59-88.
DEMİR, Alpaslan, "İskan Sürecinde Konar-Göçerler: Manisa ve Çevresi Örneği (XVI-XX. Yüzyıllar)", Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu-IV Saruhanoğulları Beyliği 5-7 Kasım 2015, Manisa., Basılmamış Bildiri.
DEMİR, Alpaslan, XVI. Yüzyılda İçel ve Çevresinde Bozdoğan Cemaati, Gece Kitaplığı, Ankara 2015.
DEMİR, Alpaslan, XVIII. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Anadolu'da Bozdoğan Yörükleri, Berikan Yay., Ankara 2012.
DEMİRCİ, Süleyman-ARSLAN, Hasan, Osmanlı Türkiyesi'nde Eşkıya, Devlet ve Siyaset, Yalın Yay., İstanbul 2012.
FAROQHİ, Suraiya, "Anadolu İskanı ve Terk edilmiş Köyler Sorunu", Türkiye'de Toplumbilim Araştırmalarında Yaklaşımlar ve Yöntemler,1976, s. 289-302.
GELİR, Burcu, 1680-1700 Tarihleri Arasında Ayntab (Gaziantep) Şehrinde Asayiş Problemleri ve İslam-Osmanlı Ceza Hukuku Uygulamaları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilimdalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya 2006.
GÜLER, İbrahim, "XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Nüfus Hareketleri Olarak İç Göçler", İÜEF. Tarih Dergisi, S. 36, 2000, s. 155-212.
GÜMÜŞÇÜ, Osman, Coğrafyaya Davet, Yeditepe Yay., İstanbul 2013.
GÜMÜŞÇÜ, Osman, XVI. Yüzyılda Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, TTK Yay., Ankara 2001.
GÜNDÜZ, Tufan, XVII ve XVIII. Yüzyıllarda Danişmendli Türkmenleri, Yeditepe Yay., İstanbul 2005
GÜNDÜZ, Tufan, "Dulkadirli Türkmenleri", I. Kahramanmaraş Sempozyumu Bildirileri, İstanbul 2006, s. 451-455.
GÜNDÜZ, Tufan, Anadolu'da Türkmen Aşiretleri, Yeditepe Yay., 2. Baskı, İstanbul 2007.
HALAÇOĞLU, Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, TTK Yay., Ankara 1997.
KANKAL, Ahmet, "Kırıkkale Tarihine Dair Araştırmalar I: İskân", OTAM, S. 9, Ankara 1998, s. 225-239.
KARABAĞ, Servet-ŞAHİN, Salih, Türkiye Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, Ankara 2003.
KARADENİZ, Hasan Basri, Atçeken Oymakları, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri 1995.
ÖZÇAĞLAR, Ali, "Çarşamba Ovası ve Yakın Çevresinde Araziden Faydalanma", Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 3, Ankara 1995, s. 93-128.
ÖZÇAĞLAR, Ali, Coğrafyaya Giriş, Hilmi Usta Matbaacılık, Ankara 2003.
ÖZEL, Oktay, "Osmanlı Anadolu'sunda Terkedilmiş/Kayıp Köyler Sorunu (17- 19. Yüzyıllar)", Ötekilerin Peşinde Ahmet Yaşar Ocak'a Armağan, Timaş Yay., İstanbul 2015, s. 557-591.
PÜRLÜ, Kadir, Sivas'ta İlbeyli Türkmenleri, C. 1, Sivas Belediyesi Kültür Yayınları, Sivas 2012.
SEMPLE, Ellen, "Fizikî Çevrenin İnsana Etkileri", (Çev. Yımaz Arı), 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi, Çizgi Kitabevi, Konya 2005.
ŞAHİN, İlhan, "Kenzül-Vekayi Mustafa Sakıb Efendi ve Eseri", Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 7-8, İstanbul 1977, s. 95-118.
ŞAHİN, İlhan, "Göçebeler", Osmanlı, C.IV, Ankara 1999, s. 132-141.
ŞAHİN, İlhan, Yeni-il Kazası ve Yeni-il Türkmenleri (1548-1653), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yeniçağ Tarihi Kürsüsü, Doktora Tezi, İstanbul 1980.
TABAKOĞLU, Ahmet, "Osmanlı İçtimai Yapısının Ana Hatları", Yeni Türkiye Dergisi, C. 32, Ankara 2000, s. 331-345.
TATAR, Özcan, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Çukurova'da Aşiretlerin Eşkıyalık Olayları ve Aşiret İskanı (1691-1750), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü- sü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Elazığ 2005. Topçular Katibi, C. 2, s. 881.
TÜMERTEKİN, Erol-ÖZGÜÇ, Nazmiye, Beşeri Coğrafya, Çantay Yay., İstanbul 2002.
ULUÇAY, Çağatay, 18. ve 19. Yüzyıllarda Saruhan'da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, Berksoy Basımevi, İstanbul 1944.
ULUÇAY, Çağatay, XVII. Asırda Saruhan'da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, Mani- sa Halkevi Yay., İstanbul 1944.
WHİTE, Sam, Osmanlıda İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celali İsyanları, Alfa Yay., İstanbul 2013.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, "Klasik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış", Türkler, C. IX, Ankara 2002, s. 183-215.