Milli Mücadele Dönemi ve Cumhuriyet Yönetimine Geçişte Türk Hariciye Teşkilatı’nın Gelişimi

Köklü bir geçmişten gelen birikimle şekillenen Türk Hariciye Teşkilatı modernleşme döneminde batı standartlarını benimsemesi ile birlikte Yeni Türk Devletine hariciye konusunda tecrübeli bir miras bırakmıştı. Ancak bu mirasın Anadolu’da İstiklal Savaşı devam ederken, TBMM Hükümetinin elinde yeniden değerlendirilerek devletin vizyoner yapısına katkı sağlaması, uzun ve meşakkatli bir süreçten geçerek mümkün olabilmiştir. Ankara’da TBMM’nin açılması ile devlet kurumları yeniden ihdas edilirken, Hariciye Teşkilatı da kendisine ayrılan küçük bir yerde faaliyetine başlamış, zaman içerisinde de büyüyerek kurumsal yapısına kavuşmuştur. Savaşın bütün şiddeti ile devam ettiği Anadolu’da küçük bir çekirdek kadro ile çalışan Hariciye Teşkilatı, ilk etapta Moskova başta olmak üzere Bakü, Tiflis, Paris ve Roma’da açtığı tem¬silciliklerle Milli Mücadele’nin diplomasi ağını yürütmek sureti ile bu süreçten zaferle çıkılmasına büyük katkı sağlamıştır. Özellikle konferansların gerçekleştirilerek antlaşmaların sağlandığı aşamalarda yeni yeni teşkilatlanmaya başlayan Hariciye örgütünün sağladığı destek TBMM Hükümeti’nin bir taraftan işini kolaylaştırırken, diğer taraftan da cephede verilen mücadelenin masa başında zaferle tescillenmesi¬ne çok önemli katkılar yapmıştır. Bu zor dönemin atlatılıp Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra Türk Hariciye Teşkilatı kurumsal yapısını profesyonel manada geliştirmek amacıyla birçok atılımlar da gerçekleştirmiştir. Bu dönemde Yurt dışı örgütlenmelere büyük ehemmiyet verilirken, kadro yapısının çağın gerektirdiği şekilde oluşturulmasına da gayret gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hariciye Teşkilatı, TBMM Hükümeti, Temsilcilik, Murahhaslık, Elçi

PDF

___

A) Basılı Arşiv Vesikaları Salname-i Nezaret-i Umur-ı Hariciye 1902, C. IV, İşaret Yay., İstanbul, 2003. Atatürk’ün Milli Dış Politikası, 1919-1923, C. I, 3. Baskı, Kültür Bakanlığı Yay., An¬kara, 1994. B) Kitaplar AKAL, Emel, Moskova-Ankara-Londra Üçgeninde İştirakiyuncular, Komünistler ve Paşa Hazretleri, İletişim Yay., İstanbul, 2013. AKGÜN, Seçil, General Harbold’un Anadolu Gezisi ve Ermeni Meselesine Dair Raporu, Tercüman Yay., İstanbul, 1981. AKIN, Rıdvan, TBMM Devlet (1920-1923), 2. Baskı, İletişim Yay., İstanbul, 2008. AKYILMAZ, Gül, Osmanlı Diplomasisi Tarihi ve Teşkilatı, (Yayın Yeri Yok), Konya, 2000. AMANOĞLU (GULİYEV), Ebülfez-AHUNDOV, Akif, Mustafa Kemal’in Dostu İbra¬him Ebilov, Atalay Mat., Ankara, 2013. ARAL, Hamid (Haz.), Dışişleri Bakanlığı 1967 Yıllığı, Ankara Basım ve Ciltevi, An¬kara, 1968. AYBARS, Ergün, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İzmir, 1984. AYIŞIĞI, Metin, Kurtuluş Savaşı Sırasında Türkiye’ye Gelen Amerikan Heyetleri, TTK Yay., Ankara, 2004. BAYKAL, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, 2. Baskı, TTK Yay., Ankara, 1989. BOZKURT, Abdurrahman, İtilaf Devletlerinin İstanbul’da İşgal Yönetimi, AAM Yay., Ankara, 2014. CEBESOY, Ali Fuat, Moskova Hatıraları, Vatan Neşriyat, İstanbul, 1955. ÇELEBİ, Mevlüt, Millî Mücadele Döneminde Türk-İtalyan İlişkileri, AAM Yay., Ankara, 2002. ÇETİN, Nurten, Son Sadrazam Ahmet Tevfik Paşa, AAM Yay., Ankara, 2015, ss. 419-427. ÇETİŞLİ, İsmail, Memduh Şevket Esendal, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1991. DEMİRCİ, Sevtap, Belgelerle Lozan, 2. Baskı, Alfa Yay., İstanbul, 2013. EYUPOĞLU, İsmail, Mudanya Mütarekesi, AAM Yay., Ankara, 2002. FİNDLEY, Carter V., Osmanlı Devleti’nde Bürokratik Reform Babıali (1789-1922), Çev. Latif Boyacı-İzzet Akyol, İz Yay., İstanbul, 1994. GİRGİN, Kemal, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz (Teşkilat ve Pro¬tokol), TTK Yay., Ankara, 1994. GOLOĞLU, Mahmut, Erzurum Kongresi, 2. Baskı, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul, 2011. HARRİS, George S., Atatürk’s Diplomats & Their Brief Biographies, ISIS Press, Istan¬bul, 2010. KAYA, Halit, Refet Bele Askeri ve Siyasi Hayatı 1881-1963, Bengi Yay., İstanbul, 2010. KINLI, Onur, Osmanlı’da Modernleşme ve Diplomasi, İmge Kitapevi, İstanbul, 2006. KÖSE, İsmail, Türk- Amerikan İlişkilerinin Şekillenmesinde Amiral Mark L. Bristol’un Rolü (1919-1927), TTK Yay., Ankara, 2016. İPŞİRLİ, Mehmet, “Merkez Teşkilatı, Osmanlı Diplomasisi”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Edi. Ekmeleddin İhsanoğlu, C.I, IRCICA Yay., İstanbul, 1994. ÖKSÜZ, Hikmet – KÖSE, İsmail, ABD Yüksek Komiseri Amiral Bristol’un Rapor ve Savaş Günlüklerinde Ermeni Meselesi (1919-1927), KTU Yay, Trabzon, 2015. SARI, Muhammet, Yakın Dönem Türk Siyasi Tarihinde Cami (Baykurt) Bey, Çizgi Yay., Konya, 2015.