Rus Çarlığında Müftülüklerin Kuruluşu ve Gelişimi

Bu makalede Çarlık Rusyasında kurulan, Rus hükümetinin Müslüman tebaa ve İslam dinine yönelik uyguladığı siyasetin önemli bir kesitini oluşturan ve uzunca bir süreci kapsayan müftülükler ele alınmıştır. Orenburg Mahkeme-i Şeriyesi'nin, Kırım Müftülüğünün, Güney Kafkasya Sünni ve Şii Müftülüklerinin kuruluş süreçlerini etkileyen faktörler incelenmiş, görev ve yetkileri ortaya konulmuştur. Rusya'da Müslüman tebaanın çoğunlukta bulunduğu her bölgede eşit hak ve yetkilere sahip birer dini teşkilat kurulamamasının sebepleri ele alınmıştır. Çarlık hükümeti ile Müslüman tebaanın müftülüklere bakış açıları arasındaki farklılık tespit edilmiş, bu durumun İmparatorluk ile Müslüman tebaa arasındaki münasebetlere siyasi açıdan etkileri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Rusya Müslümanları, Müftülükler, Orenburg, Kırım, Güney Kafkasya

The Establishment and Development of Muftiates in Tsarist Russia

In this paper, muftiates which was founded in Tsarist Russia, composed important part of policy of Russian government on Muslim people and Islam religion and lasted for a long time was analyzed. Factors which influenced foundation process of Orenburg Ecclesiastical Assembly, Crimean Muftiate, Southern Caucasia Sunnite and Shiite Muftiates, their duties and authorities were put forward. It was mentioned that religious organizations which have equal rights and authorities were not formed in regions where Muslim people were dominant in Russia. The difference between perspective of Tsardom government and Muslim people towards muftiates were determined, the reflection of this situation on relation between Empire and Muslim people was stated in the sense of policy.

Keywords:

Russian Muslims, Muftiates, Orenburg, Crimea, Southern Caucasia.,

PDF

___

Arşiv Belgeleri Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Tarih Arşivi, F.291, Op.1 , D.1. Rusya Federasyonu Devlet Tarih Arşivi, F.821, Op.150, D.410. Rusya Federasyonu Devlet Tarih Arşivi, F.821, Op.150, D.410. Telif ve Tetkik Eserler ARAPOV, D.Yu. , İslam v Rossiyskoy İmperii Zakonodatelnie Aktı, Opisaniya, Statistika, Moskva-2001.
Sistema Gosudarstvennogo Regulirovania İslama v Rossiyskoy imperii (pos- lednaya tret XVIII-nachalo XX vv.), Moskva-2004.
İmperatorskaya Rossiya i Musulmanskiy Mir, Moskva-2006.
AZAMATOV, D.D. , Orenburgskoe Magometanskoe Duhovnoe Sobranie v Kont- se XVIII-XIX vv. , Ufa-1996.
HABUTDİNOV, Aydar, Millet Orenbrugskogo Duhovnogo Sobraniya v Kontse XVIII-XIX vekah, Kazan-2000.
İ.N. KULBAHTİN, N.M. Kulbahtin, Nakazı Narodov Başkortostana v Ulojennu- yu Komissiyu 1767-1768, Ufa-2005.
KARPAT, Kemal, İslam’ın Siyasallaşması, İstanbul-2005,
MAKSUDÎ, Sadri, “Ruhanî İşlerimizni Islah Hakkında Tileklerimiz”, Yıldız Gaze- tesi, 4 Mayıs 1914, No:1180, s.2-3.
NOGMANOV, Aydar, Samoderjavie i Tatarı, Kazan-2005.
OSOBOE, Soveşanie po Musulmanskim Delam 1914 goda Jurnalı, Yay. Haz:
İ.K.Zagidullin, L.F. Baybulatova, R.R.İshakov, Kazan-2011.
POLNOE, Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii s 1649 goda, T. XXII, S.Peterburg-1830, D. No:16710.
POLNOE, Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii s 1649 goda, T. XXIII, S.Petersburg-1830, D. No: 17174.
POLNOE, Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii s 1649 goda, T. XLVII, S.Petersburg-1872, D. No:50680.
TOPSAKAL, İlyas, Rus Misyoner Kaynaklarına Göre Rus Çarlığı ve Türkler (1552- 1917), İstanbul-2009.
TÜRKOĞLU, İsmail, Rusya Türkleri Arasındaki Yenileşme Hareketinin Öncüle- rinden Rızaeddin Fahreddin, İstanbul-2000.
WALİCHKİ, Andrej, Rus Düşünce Tarihi Aydınlanma’dan Marksizme, İstanbul-2009.
ZAGİDULLİN, İldus, İslamskie İnstitutı v Rossiyskoy İmperii Meçeti v evropeyskoy çasti Rossii i Sibiri, Kazan-2007.