Cumhuriyet Döneminde Türkiye'de Petrol Arama Politikaları (1923-1950)

Bu araştırmada Cumhuriyetin ilanından itibaren 1950 yılına kadar olan 27 yıllık süreçte Türkiye'de petrol arama konusunda hükümetlerin izlediği politikalar ile bu politikaların ekonomiye olan yansımaları ele alınmıştır. Konu takip eden ana başlıklar; Cumhuriyet döneminde yapılan petrol arama çalışmaları ; Türkiye'de Maden Tetkik Arama Enstitüsünün kuruluşu ve akabinde yapılan petrol arama faaliyetleri ; Türkiye'de artan petrol ihtiyacı ile birlikte ithalatın yükselmesi ; adı altında incelemiştir. Petrol arama politikalarının ekonomiye sağladığı katkılar incelenirken sayısal veriler üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır. Araştırmanın konusu hakkında literatürde yer alan boşluklar birincil kaynaklardan yararlanılması yoluyla doldurulmuştur. Konu incelenirken dönemin Türkiye'si ile Dünyanın petrol alanında yaşanan gelişmeleri göz önüne getirilerek bu gelişmeler ışığında gerekli değerlendirme yapılmıştır. Çalışmada elde edilen sonuç şudur: Cumhuriyet hükümetlerinin desteğiyle yabancı petrol uzmanlarına raporlar hazırlatılmış, 792 Sayılı Petrol Kanunu, 2189 Sayılı Altın ve Petrol Arama ve İşletme İdareleri Teşkiline Dair Kanun ve 2804 Sayılı Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kanunlarının yürürlüğe girmesi ile petrol arama faaliyetleri daha profesyonel hale getirilmiştir.

Petroleum Exploration Policies in Turkey During The Republic Period (1923-1950)

This study deals with the petroleum exploration policies adopted by the Turkish governments from the proclamation of the Republic until 1950, covering a period of 27 years and the effects of these policies on economy. The subject was handled under the following titles: petroleum exploration works during the Republic period ; establishment of the General Directorate of Mineral Research and Exploration and petroleum exploration works conducted in its aftermath ; and the rise of import due to increasing demand in Turkey . The evaluations are based on numerical data while analyzing the contributions of petroleum exploration policies to economy. With this study, the gaps in the literature regarding the subject of the study are filled based on the use of primary sources. To make the relevant evaluations, the condition of Turkey and the developments in the field of petroleum across the world in the above-mentioned period are taken into account. The findings indicate that reports were prepared by foreign petroleum experts with the support of the governments, and petroleum exploration works became more professional following the enactment of the Petroleum Law no 792, Law no 2189 concerning the Establishment of Gold and Oil Exploration and Operation Management, and Law no 2804 on the General Directorate of Mineral Research and Exploration.

PDF

___

BCA, Fon No: 30 10 00-Kutu No: 171-Dosya No: 189-Sıra No: 24.
BCA, Fon No: 30 10 00-Kutu No: 171-Dosya No: 187-Sıra No: 40.
BCA, Fon No: 30 10 00-Kutu No: 182-Dosya No: 257-Sıra No: 11.
BCA, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 33-Dosya No: 3-Sıra No: 17.
BCA, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 35-Dosya No: 22-Sıra No: 8.
BCA, Fon No:30 18 1 2-Kutu No: 36-Dosya No: 40-Sıra No: 20.
II. RESMİ YAYINLAR
A. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kanunlar Dergisi, Zabıt Ceridesi ve Tutanak Dergisi
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 2, Cilt: 4, 25.01.1926, s. 94.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 2, Cilt: 4, 24.03.1926, s. 531.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 4, Cilt: 12, 20.05.1933, s. 322.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, Cilt: 15, 14.06.1935, ss. 672-676.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 2, Cilt: 14, 1. Birleşim, 01.11.1940, s. 6.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 3, Cilt: 2, 1. Birleşim, 01.11.1941, s. 5.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 3, Cilt: 13, 1. Birleşim 01.11.1948, s. 5.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 4, Cilt: 21, Birinci Birleşim, 01.11.1949, s. 5
TBMM, Zabıt Ceridesi, Petrol Kanunu Lâyihası Geçici ve Geçici Komisyon Raporu, S. Sayısı: 106, Dönem: 9, Toplantı: 4, Cilt: 29, s. 2.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 3, Cilt: 20, 3. Birleşim, 08.11.1937, s. 27.
B. Resmi Gazete
Resmi Gazete, Sayı No: 291, 7 Şubat 1926.
Resmi Gazete, Sayı No: 306, 24 Şubat 1926.
Resmi Gazete, Sayı No: 341, 6 Nisan 1926.
Resmi Gazete, Sayı No: 2411, 27 Mayıs 1933.
Resmi Gazete, Sayı No: 3035, 22 Haziran 1935
C. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (İGM), Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Yayınları
İGM, İstatistik Yıllığı 1938-1939, Yayın No: 142, Ankara 1939, s. 275.
İGM, İstatistik Yıllığı 1939-1940, Yayın No: 159, Ankara 1940, s. 309.
İGM, İstatistik Yıllığı 1948, Yayın No: 285, Ankara 1948, s. 414.
İGM, İstatistik Yıllığı 1949, Yayın No: 303, Ankara 1949, ss. 309-310.
İGM, Türkiye İstatistik Yıllığı 1950, Yayın No: 328, Ankara 1950, ss. 311-312.
İGM, İstatistik Yıllığı 1951, Yayın No: 332, Ankara 1951, ss. 387-388.
D. Ayın Tarihi (Başbakanlık Basın Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü)
Ayın Tarihi, Sayı No: 172, Yıl: Mart 1948, s. 3.
III. ARAŞTIRMA ESERLERİ: KİTAPLAR
ACUN, Niyazi, Toprakaltı Servetlerimiz, MTA Enstitüsü Çalışmaları-1, Sinan Basımevi, İstanbul 1942
AKTAN, Reşat, Türkiye İktisadı, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1968
ARAR, İsmail, Hükümet Programları, 1920-1965, Burçak Yayınevi, İstanbul 1968
CİLLOV, Halûk, Türkiye Ekonomisi, İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1966.
CİLLOV, Halûk Türkiye Ekonomisi Bünyesi, Özel İktisadi ve Ticari İlimler Yüksekokulu Yayınları, İstanbul 1967.
GÖKSU, Ekrem, Türkiye'de Petrol, İstanbul 1966.
MİLLİ İKTİSAT TASARRUF CEMİYETİ, 1930 Sanayi Kongresi, Raporlar, Kararlar, Zabıtlar, Yayına Hazırlayan: M. Derviş Kılınçkaya, Cilt: 1, Bildiren Yayıncılık, 2. Basım, Ankara 2003.
İKTİSAT VEKÂLETİ, Türkiye Cumhuriyetinin İkinci Sanayi Planı 1936, İkinci Basım TTK Yayınları, Ankara 1989.
MTA Enstitüsü, MTA Enstitüsünce Bilinen Yeraltı Kaynakları Envanteri", Ankara 1977.
PETROL İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, Petrolün Tarihçesi ve Türkiye'de Açılan Petrol Kuyuları, Hazırlayan, Özkan Gümüş, Yalçın Altay, Ankara 1995.
IV. ARAŞTIRMA ESERLERİ: MAKALELER
AYTAMAN, Nejat, "Türkiye'de Petrol Sıkıntısı Nasıl Önlenebilir-I ?", İktisadi Yü- rüyüş, Cilt: 7, Sayı: 76, Yıl: 4, 16 Şubat 1943, ss. 6, 21.
AYTAMAN, Nejat, "Türkiye'de Petrol Sıkıntısı Nasıl Önlenebilir?-II", İktisadi Yü- rüyüş, Cilt: 7, Sayı: 77, Yıl: 4, 1 Mart 1943, ss. 4, 22.
AYTAMAN, Nejat, "Türkiye'de Petrol Sıkıntısı Nasıl Önlenebilir?-III", İktisadi Yü- rüyüş, Cilt: 7, Sayı: 78, Yıl: 4, 16 Mart 1943, ss. 6, 22.
BABÜROĞLU, Selahaddin, "Atatürk Dönemi ve Sonrası Kamu İktisadi Teşebbüsleri", Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye'nin Ekonomik Gelişmesi, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1982, ss. 151-183.
EGERAN, Necdet, "Raman Petrolü", Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 39, Yıl: 14, Ekim 1949, ss. 7-8.
GÜNERİ, "Faik Petrol Kaynakları ve Biz", İktisadi Yürüyüş, Cilt: 3, Sayı: 27, Yıl: 2, 16 İkinci kânun 1941, s. 14.
İLTER, Müfit, "Dünya Petrol Vaziyeti ve Memleketimizde Petrol, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 9, Sayı: 200, Yıl: 9, 20 Mayıs 1948, ss. 5, 20.
İŞMEN, İsmail, "Petrol Meselesi ve Biz", Türk Ekonomisi, Sayı: 129, Yıl: 12, Mart 1954, ss. 88-89.
KIPÇAK, "Cemal Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü", Zaman, 6 Temmuz 1950, Sayı No: 431.
LOKMAN, Kemal, "Raman Dağı Petrolü", İktisadi Yürüyüş, Cilt: 2, Sayı: 18, Yıl: 1, 5 Eylül 1940, ss. 7,10.
LOKMAN, Kemal, "Memleketimizde Petrol Araştırmaları", Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni Cilt: 06, Sayı: 2, Yıl: Şubat 1958, ss. 91-114.
LOKMAN, Kemal, "Petrol Arama Amacıyla Türkiye'de Yapılan Sondajlar ve Bu Hususta MTA Enstitüsünün Yararlı ve Başarılı Rolü", Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, Sayı: 61, Yıl: Ekim 1963, ss. 62-74.
LOKMAN, Kemal, "Türkiye'de Petrol Arama Amacıyla Yapılan Jeolojik Etütler", Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, Sayı: 72, Yıl: Nisan 1969, ss. 219-246.
MTA, "MTA'nın Çıkış Amacı", Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 1, Yıl: Mart 1936, s. 14.
MTA, "Türkiye'de Petrol", İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 249, Yıl: 11, 21 Mayıs 1950, ss. 10-11, 22.
MTA, "Raman Petrol Sahası", Türk Ekonomisi, Sayı: 91, Yıl: 9, Ocak 1951, ss. 8-10.
ORANSOY Bekir Sıtkı, "Ekonomi Bakanlığı ve Sanayi Madencilik ve Enerji Alanındaki Planlı Çalışmalar", İktisadi Yürüyüş, Cilt: 10, Sayı: 217, Yıl: 10, 20 Ocak 1949, ss. 9,11,16.
TAŞMAN, Cevat Eyüb, "Mürefte'de Petrol Aramaları", Maden Tetkik ve Arama Ens-titüsü Mecmuası, Sayı: 3, Yıl: Temmuz 1936, ss. 17-19.
TAŞMAN, Cevat Eyüb, "Van Gölü Civarında Korzot Petrolü", Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 5, Yıl: 29 1 Teşrin 1936, ss. 41-42.
TAŞMAN, Cevat Eyüb, "Türkiye ve Petrol", Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 3, Yıl: 2, Temmuz 1937, ss. 9-12.
TAŞMAN, Cevat Eyüp, "Petrol Aramaları" "1923'den Evvel ve Sonra", Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 4, Yıl: 3, Birinci Teşrin 1938 , ss. 69-72.
TAŞMAN, Cevat Eyüb, "Petrolün Türkiye'de Tarihçesi", Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 39, Yıl: 14, Ekim 1949, ss. 14-22.
TAŞMAN, Cevat Eyüp, "Petrolün Tarihi", Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 39, Yıl: 14, Ekim 1949, ss. 9-13.
TATAÇ, Ziya, "Olaylara Bakış", Sanayi Ekonomisi, Türk Ekonomisi, Sayı: 31, Yıl: 4, Ocak 1946, ss. 26-29.
TATAÇ, Ziya, "Olaylara Bakış, Haziran 1949, Sanayi Ekonomisi", Türk Ekonomisi, Sayı: 74, Yıl: 7, Ağustos 1949, ss. 181-185.
TATAÇ, Ziya, "Olaylara Bakış, Ağustos 1949, Sanayi Ekonomisi", Türk Ekonomisi, Sayı: 76, Yıl: 7, Ekim 1949, ss. 234-239.
TATAÇ, Ziya, "Olaylara Bakış, Ekim 1951, Sanayi Ekonomisi", Türk Ekonomisi, Sayı: 101, Yıl: 9, Kasım 1951, ss. 346-351.
"Türkiye'de Endüstri", Çev. Hakkı Toklu, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 241, Yıl: 11, 21 Ocak 1950, ss. 2,3,24.
"Umumi Maden Durumumuz", Türk Ekonomisi, Sayı: 97, Yıl: 9, Temmuz 1951, ss. 204-209.
YAVUZ, Bige Sükan, "1922 Yılında Orta Doğu'da Uluslararası Petrol Rekabeti", Stratejik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 12, Yıl: 1, Eylül 2003, s. 111-128.
YAZMAN, Aslan Tufan, "Türk Petrolü", İktisadi Yürüyüş, Sayı: 11, Yıl: 1, 15 Mayıs 1940, s. 1.
YAZMAN, Aslan Tufan, "İktisadî Kalkınmamızda Haritanın Büyük Rolü", İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 250, Yıl: 11, 31 Mayıs 1950, s. 7.