Üç İstanbul’da Aydın Kimliğin Üç Eşiği

Aydın kavramı, esnekliği ve evrenselliğiyle çeşitli anlamlandırmalara uğrar. Belli bir çerçeveye yerleştirmenin kolay olmadığı bu kavram, hemen her disiplinin ilgilendiği ve kendi ölçütlerini belirlediği; hatta kendi aydın tiplerini yarattığı kapsamlı bir konudur. Edebiyat alanında da dönemlerin, sanatçıların, ideolojilerin, akımların birer temsilcisi olan aydın tiplerini görmek mümkündür. Sanatçıların bakış açılarına göre şekillenen aydınların, gerçek aydın kategorisinde değerlendirilip değerlendirilemeyeceği önemli bir meseledir. Bu makalenin amacı, Mithat Cemal Kuntay’ın Üç İstanbul (1938) romanının ana karakteri Adnan etrafında aydın kavramını tartışmak ve aydın kimliğin sınırlarını ve özelliklerini belirlemektir. Bu bağlamda aydın kavramı, genel hatlarıyla verilmiştir. Para ve güç karşısında aydın değerlere gösterilen sadakat; kişisel çıkarları öncelemeyen bir anlayış; iktidara, muhalefete ve halka bakış; sanatsal ve zihinsel üretimlerin nitelikleri, aydın kimliğin belirlenmesinde esas kriterler olarak kabul edilmiştir. Adnan, entelektüel birikimine rağmen maddiyatın etkisinde kalarak ve zaaflarına yenik düşerek aydın kimliğinden ayrılır. Çalışmada Adnan karakterinden hareketle eğitimli, birikimli, belli alanlarda uzmanlaşmış her kişinin aydın olamayacağı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

aydın, muhalefet, iktidar, maddiyat, ahlak

PDF

___

Alver, K. (2002). Üç İstanbul romanı üzerine sosyolojik okuma denemesi. İlmî Araştırmalar, 15, 19-26.
Balcı, Y. (2002). Türk romanında aydın problemi (1908-1950). Ankara: Kültür Bakanlığı.
Baştürk, M. (2012). Cumhuriyet dönemi Türk romanında aydınlar (1950-1970). Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.
Belge, M. (1983). Tarihi gelişme süreci içinde aydınlar. M. Anğ, O. Balcıgil vd. (Haz.) Cumhuriyet dönemi Türkiye ansiklopedisi 1. (1. baskı, s. 122-129). İstanbul: İletişim.
Benda, J. (2017). Aydınların ihaneti. C. Soydemir (Çev.). Ankara: Doğu Batı. (1927).
Çağan, K. ve Alver, K. (2002). Üç İstanbul ya da bir çözülüşün zayıf halkaları. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı 2. (65/66/67), 703-713.
Çanaklı, L. A. (2007). Türk romanında bürokrasi ve memurlar (1872-1950). Yayımlanmamış doktora tezi. Uludağ Üniversitesi, Bursa.
Çelik, Y. (2006). 1920-1960. T. S. Halman, O. Horata, Y. Çelik vd. (Ed.) Türk edebiyatı tarihi 4. (1. baskı, s. 215-275). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Enginün, İ. (2014). Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı. İstanbul: Dergâh.
Göktürk, H. İ. (1987). Mithat Cemal Kuntay. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Güneş, Z. (1997). Millî edebiyat romanlarında aydın tipi. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
Kılıçbay, M. A. (1995). Türk aydınının dünyasını anlamak. S. Şen (Haz.). Türk aydını ve kimlik sorunu. (1. baskı, s. 175-180). İstanbul: Bağlam.
Kuntay, M. C. (2017). Üç İstanbul. İstanbul: Oğlak.
Naci, F. (2013). Yüzyılın 100 Türk romanı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
Narlı, M. (2012). Roman ne anlatır? Cumhuriyet dönemi (1920-2000) Türk romanı üzerine tematik bir tasnif ve değerlendirme. Ankara: Akçağ.
Oktay, A. (1993). Cumhuriyet dönemi edebiyatı (1923-1950). Ankara: Kültür Bakanlığı.
Şahin, İ. (2000). Türk romanının tarihî gelişimi. Türk Yurdu, 153-154 (20), 45-66.
Şeriati, A. (2017). Aydın. E. Okumuş, H. Kırlangıç, M. Demirkol (Çev.). Ankara: Fecr.
Tezcan, M. (2018). Türk aydınlar sosyolojisi. Ankara: Anı.
Timur, K. (2005). İstanbul’un iç yüzü ve üç İstanbul romanlarında insan, mekân ve siyaset. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), 93-109.
Timur, T. (2019). Osmanlı-Türk romanında tarih, toplum ve kimlik. Ankara: İmge.