Osmanlı deniz ticaretinde hukuki bir sorun: Kaza yapan geminin malları
Deniz yoluyla nakledilen mallarının geminin batması gibi bir kaza sonucu kaybı tüccarlarınmaddi açıdan önemli zarara uğramalarına neden olmaktaydı. Bu nedenle kazadan birtakım malla rın kurtarılabilmesi tüccarlara zararlarını hafifletme şansı vermesi açısından önemliydi. Ancak bunoktada mal sahiplerinin karşılaştıkları önemli bir problem kaza yapmış olan geminin mallarınıkurtaran ya da bulan kişilerin bu durumu kolay bir kazanç fırsatı olarak değerlendirerek bunlara elkoymaları veya yağmalamalarıydı. Bu durum karşısında tüccarların mallarını geri alabilmeleri iseçoğu kez hukuki bir mücadeleyi gerektirmekteydi. Yağmalama, el koyma olayları karşısında denizkazasından kurtarılan malların sahiplerine iadesi eskiçağda Rodos Kanunlarından itibaren denizticaret hukukunda yer alan konulardan biri olmuştur. Osmanlı Devleti de ticaret sermayesininkorunması açısından önemli olan bu konuyu deniz ticaret hukukunda kaza yapan geminin tabiyetine bağlı olarak düzenlemiş ve Osmanlı gemileri ile Osmanlı Devleti’yle anlaşma yapmış olanülkelerin gemilerinin kaza yapmaları halinde kurtarılabilen malların sahiplerine iadesi kuralınıbenimsemiştir. Bu düzenlemeye rağmen Osmanlı deniz ticareti tarihine ait örneklerde görüldüğügibi tüccarlar bazen halkın yağmalamaları bazen de idarecilerin el koymaları karşısında mallarınıgeri almada sıklıkla problem yaşamışlardır. Bu çerçevede çalışmamızda 18. yüzyıla ait örneklerkapsamında Osmanlı sularında kaza yapan gemilerden kurtarılan malların hukuki durumu açık lanarak bu mal ve eşyaların sahiplerine iadesi ve bu süreçte yaşanan zorlukları incelenmektedir.
A legal question in the ottoman maritime trade: The goods of the accidented ship
The loss of the goods transported by the sea roads by an accident such as the sinking of theship caused important financial losses to the merchants. Accordingly, the safeguarding of someof the goods was important as it led the merchants to alleviate their financial losses.However,in this point an important problem faced by the owners of the goods, was the fact that the peoplesafeguarding or finding the goods of the wrecked ships evaluated this situation as an easy way ofgain and thus plundered them. In those cases, the return of the goods to their proper owners frequ ently necessitated legal procedures. In the events of plundering and confiscation, the return of thegoods saved from the ship accidents was one of the subjects extant in the maritine commercial lawby the ancient Rhodes Law. This subject was important as it was crucial to save the trading capital.The Ottoman Empire regulated this subject in its maritime trade law on the basis of the flag of thewrecked ship Accordingly the Ottoman Empire adopted the principle that the goods saved fromthe wrecked ships of both belonging to the Ottoman Empire and the nations, which made treatywith the Ottoman Empire, had to be returned to their proper owners. Despite this regulations, as ithas been observed from the instances of the Ottoman maritime trade, the merchants faced variousproblems for the return of their goods sometimes due to the confiscations of their goods by theadministrative officials and sometimes due to the plundering of their goods by the local people. Inthis framework, the legal status of the goods safeguarded from the wrecked ships on the Ottomanseas is analyzed under the light of the evidence of the eighteenth century. This study also investi gates the difficulties faced in the return of these goods to their former owners.
___
- Arşiv Kaynakları
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
- Cevdet Bahriye (C. Bh.) Belge No: 67, 1692, 1808, 3217, 3877, 12315, 12541.
- Cevdet İktisat (C. İkt.) Belge No: 383, 411, 1028, 1124, 2031.
- Cevdet Hariciye (C. Hr.) Belge No: 1069, 1265, 2084, 5430.
- Cevdet Askeriye (C. Ask.) Belge No: 28402.
- Cevdet Adliye (C. Ad.) Belge No: 1791.
- Cevdet Dahiliye (C. Dh.) Belge No: 472, 10491, 12696, 15710, 15959, 16429.
- İbnülemin Askeriye (İE. Ask.) Belge No: 6952, 35298.
- İbnülemin Bahriye (İE. Bh.) Belge No: 1329.
- İbnülemin Dahiliye (İE. Dh.) Belge No: 2396.
- Ali Emiri, III. Ahmet Belge No: 564.
- Hatt-ı Hümayun (HAT) Belge No: 46111-B.
- Hariciye Mektubi (HR. MKT.) Belge No: 112/1, 333/18, 341/26.
- Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi
- 51 Numaralı Midilli Şeriye Sicili, Belge No: 3/7-14, 3/20-31, 3/20-32,
- Basılı Kaynaklar
- Ertekin, Efrumiye (2011). “Akdeniz Dünyasının Bilinen İlk Denizcilik Kanunu: Rodos Avarya Kanunu”, Türk Deniz Ticaret Tarihi Sempozyumu III, Mersin ve Doğu Akdeniz. Mersin: 93-104.
- Faroqhi, Suraıya (1994). Osmanlı’da Kentler Ve Kentliler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
- Fresne-Canaye, Philippe (2009). Fresne-Canaye Seyahatnamesi, 1573. Çev. Teoman Tunçdoğan, İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Gedikli, Fethi (1998). Osmanlı Şirket Kültürü, XVI.-XVII. Yüzyıllarda Mudârebe Uygulaması, İstanbul: İz Yay.
- Genç, Mehmet (2003). “Osmanlı Devleti’nde İç Gümrük Rejimi”, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet Ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Neşr. 197-198.
- İstanbul Ticaret Tarihi I (1997). Yay. Haz. Ahmet Tabakoğlu vd. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay.
- Karaaslan, Muhammet Abdülmecit (2009). İslam Deniz Ticaret Hukukunda Hukuki Sorumluluk., Isparta: T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi (Basılmamış Doktora Tezi).
- Muahedat Mecmuası (1294). I-II. Hakikat Matbaası.
- Muahedat Mecmuası (1297). III. Ceride-i Askeriye Matbaası.
- Oğuz, Mustafa (2002). Girit (Resmo) Şer’iye Sicil Defterleri (1061-1067), İstanbul: Marmara Üniversitesi (Basılmamış Doktora Tezi).
- Peacock, A.C.S. (2010). “Kırım’a Karşı Selçuklu Seferi Ve Alaaddin Keykubad’ın Hakimiyetinin İlk Yıllarındaki Genişleme Politikası”. Tarih Araştırmaları Dergisi 29 (47): 260-264.
- Turan, Osman (1988). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
- Turan, Şerafettin (2000). Türkiye-İtalya İlişkileri I, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yay.
- ISSN: 1300-7491
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: -
Sayıdaki Diğer Makaleler
Çağdaş edebiyatta küreselleşme eğilimleri ve Feridun Zaimoğlu’nun hinterland (2009) romanı
İstanbul’da hıdrellez geleneğinin geçmişi, bugünü ve yarını: Ahırkapı örneği
Selim İleri’nin romancılığı ve Türk romancılığındaki yeri
Osmanlı deniz ticaretinde hukuki bir sorun: Kaza yapan geminin malları
Fuat Köprülü’nün milliyetçilik anlayışı ve onun Türkçülük’e ilişkin yaklaşımı