Halkın Kahramanı Nasreddin Hoca Timur’a Karşı

Nasreddin Hoca, Türklerin, 13. yüzyılda, Anadolu’da yaşamış olan bir fıkra kahramanıdır. Fıkraları 16. yüzyıldan itibaren kitap haline getirilmiş ve zamanımıza ulaşmıştır. Türk halkı, kendisine eziyet eden Timur’dan öcünü Nasreddin Hoca aracılığıyla almıştır. Bunun için Timur’u Nasreddin Hoca’yla çağdaş göstermiş ve her ikisi arasında geçen olaylarda daima Nasreddin Hoca’nın üstün gelmesini sağlamıştır. Nasreddin Hoca ve Timur konulu fıkralar, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nden başlayarak bazı eski yazmalarda ve günümüze kadar yayınlanmış basma Nasreddin Hoca kitaplarında yer almaktadır. Yazılı ve sözlü kaynaklardan derlenen ve Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası [ Nasreddin Hodja and His 1555 Anecdotes] adlı kitabımızda yer alan 1555 fıkranın 107 tanesi Nasreddin Hoca - Timur fıkralarıdır. Bu fıkraların 36 tanesi Anadolu’dan, 47 tanesi Özbekistan’dan ve 24 tanesi de Azerbaycan’dan derlenmiştir. Nasreddin Hoca-Timur fıkralarının özellikle Özbekistan’da çok sevilen ve anlatılan fıkralar olduğunu, orada yayınlanmış olan Nasreddin Hoca kitaplarından anlamaktayız. Nasreddin Hoca-Timur fıkraları Goethe’den başlayarak batıdaki bazı yabancı yazarlar tarafından da ilgiyle karşılanmıştır. Örneğin Goethe West-östlicher Diwan adlı eserinde bir Nasreddin Hoca-Timur fıkrasına yer vermiştir. Bu yazıda Nasredin Hoca Timur ilişkisi yazmalarda bulunan en eski fıkralardan başlayarak, Nasreddin Hoca ve Timur adına üretilen fıkralar bağlamında işlenmiştir. Anadolu sahasında derlenen fıkraların yanı sıra Orta Asya’dan derlenen fıkralar da incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Fıkra, Nasreddin Hoca, Timur, Orta Asya

Public Hero Nasreddin Hodja Against Timur

Nasreddin Hodja is a Turkish anectode hero, who lived in Anatolia on 13th century. His anectodes were written since 16th century and remained until today. Turkish folk avanged their right from Timur by Nasreddin Hodja. For this very same reason, Timur was shown as coeval with Nasreddin Hodja and Nasreddin Hodja was always emphasized as superior to him in these anectodes. Tamerlane and Nasreddin Hodja anecdotes, those were taken part in some old manuscripts starting Evliya Celebi’s Seyahatname and published to the present Nasreddin Hodja’s printed books. Tamerlane and Nasreddin Hodja anecdotes are compiled in written and oral sources and also in 107 anecdotes of 1555 anecdots included in the book Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası [Hodja Nasreddin and His 1555 Anecdotes]. 36 of those were compiled from Anatolia, 47 of those were compiled from Uzbekistan and 24 of those were compiled from Azerbaijan. Were understand from the published books in Uzbekistan that Tamerlane and Nasreddin Hodja anecdotes were very much popular and always be described anecdotes. Starting from Goethe, Tamerlane and Nasreddin Hodja anecdotes were be met with interest by some foreign writers in the west. For example Goethe has included a Tamerlane and Hodja Nasreddin anecdote in his West-östlicher Diwan work. This article consists of Timur and Nasreddin Hodja relationship using the anectodes that are generated in time starting with the oldest writings. This book includes but not limited to the anectodes that were compiled in Anatolia and also in Middle East.

Keywords:

Anectod, Nasreddin Hodja, Timur, Central Asia,

PDF

___

Ahmet Haşim, “Türk Edebi Zevkinin Tekamülü”, Türk Edebiyatı, Sayı: 440, (Şubat 2007), İstanbul, s. 79.
Başgöz, İlhan, Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca, Pan Yayıncılık, İstanbul, Ağustos 2005, s. 36-39.
Bayraktareviç, Fehim, “Goethes Interesse für Nasreddin Chodscha”, Jean Deny Armağanı/ Mélanges Jean Deny, TDK Yayını, Ankara, 1958, s. 31-37.
Boratav, Pertev Naili, “Nasreddin Hoca”, Folklor ve Edebiyat, Eminönü Halkevi Yayını, İstanbul, 1939, s. 175-176
Charitanov, M. S. Dvadcat cetyre Nasreddina, Moskova, 1986.
Constantin, Gh. I. (Çev: Erol Üyepazarcı), “Türkler, Balkan Halkları ve Romanyalılar Arasında Nasreddin Hoca”, Nasreddin Hoca Kitabı (Haz: M. Sabri Koz), Kitabevi Yayını, İstanbul, Temuz 2005, s. 164.
Çatkın, Münevver, “Özbekçe’de Nasreddin Hoca ve Timur Fıkraları”, (Muğla Üniversitesi’nde, 2004 yılında yapılan yüksek lisans tezi), 108 y.
Duman, Mustafa, Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası, Heyamola Yayınları, İstanbul, Ağustos 2008, 672 s.
Duman, Mustafa, “Till Eulenspiegel’den Nasreddin Hoca’ya”, Tarih ve Toplum, Sayı: 70, (Ekim 1989), İstanbul, s. 63-64.
Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 3. Kitap, (Hazl: Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Kasım 1999, s. 14.
Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 7. Kitap, (Hazl: Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman- Robert Dankoff), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Nisan 2003, s. 317.
Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 3. Cilt 1. Kitap (Hazl.Seyit Ali Kahraman- Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Ocak 2010, s. 18-19.
Hammer (Müellifi), Devlet-i Osmaniye Tarihi (1300-1453), 2. Cilt, (Mütercimi: Mehmet Ata), K. Bedrosyan Matbaası, İstanbul, s. 327-328.
Hikâyet-i Kitab-ı Nasreddin, Hüseyin, 13 Cemaziyelevvel 979H. (3 Ekim 1571), Oxford Bodleian OR. 185, 31 yk.
Hikâyet-i Hoca Nasreddin Rahmetullahi aleyh, 1226 H. (1810), Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, Add. 3483, 80 yk.
Kantemir, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi I, (Çev: Özdemir Çobanoğlu), Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, Haziran 1998, s. 366-368.
Marzolph, Ulrich, “Timur’s Humorous Antagonist, Nasreddin Hoca”, Oriente Moderno, Nouvo Serie, Anno: XV (LXXVI), 2-1996, Instituto Per L’Oriente, C. A. Nallino, s. 485-498.
Mehmet Neşri, Neşri Tarihi I, (Hazl: Mehmet Altay Köymen), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Ankara, Mart 1983, s. 165-166.
Oğuz, Öcal, “Nasreddin Hoca: İki Yaklaşım, Bir Problem” – “Nasreddin Hoca Fıkralarında Varyant Sorunu”, Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları, Akçağ Yayını, Ankara, 2000, s. 59-70.
Sarımsakov, Bahadır-Feride Yoldaşeva, Afandi Latifaları, Gafur Gulam Namidagi Edebiet ve San’at Neşrieti, 1989, s. 200-254.
Saussey, Edmond, (Çev: İlhan Başgöz), Türk Halk Edebiyatı, Emek Basım-Yayınevi, Ankara, 1952, 119 s.
Selçuk, İlhan, “Hoca’nın Felsefesi”, Cumhuriyet, (6 Haziran 2001), İstanbul, s. 2.
Turan, Fatma Ahsen, “Nasreddin Hoca ve Timur”, Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 1997, s. 44-47.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, I. Cilt, TTK Yayını, Ankara, 1982, s. 303-323.
Wesselski, Albert, Der Hodscha Nasreddin, I. Band, Alexander Duncker Verlag, Weimar, 1911, s. XL-XLIII.
Nasreddin Hoca – Timur fıkralarını anlatan iki kitap