TÜRK KÜLTÜRÜNDE DOĞUMLA İLGİLİ TABULAR VE İŞLEVLERİ

Bireylerin hayatlarında önemli bir yeri olan doğum, evlilik ve ölüm geçiş dönemi olarak adlandırılmaktadır. Bu dönemlerde bireyler yeni bir yaşam döngüsüne girmektedirler. Her toplumda geçiş dönemleri, kendi inanç sistemleri çerçevesinde farklı pratiklerle, tabularla şekillendirilmiştir. Doğum hazırlık aşamasından sonucuna kadar pek çok tabu ile sarıp sarmalanmış önemli bir geçiş dönemidir. Bu gelenekte tabular hem anne, hem bebek, hem de toplum açısından incelenebilir. Doğum süresince yemeden içmeye, dışarı çıkandan eve girene kadar günlük hayatta rahatça yapılan eylemler sınırlandırılmaktadır. Bunun yanı sıra anne ve çocuğun dışarıdan herhangi bir şeye maruz kalmamasına dikkat edildiği gibi onlara ait, onların vücutlarıyla bağlantılı parçaların da (tükürük, kan, ter, tırnak, göbek, diş gibi) alelade olarak dışarıya atımı yasaklanmıştır. İnsanlığın ilk kurallar silsilesi olan tabular, çeşitli gelenekler aracılığıyla varlığını sürdürmektedir. Özellikle doğaüstü güçlerle çerçevelenmiş doğum tabularının, soyun devamını sağlama ve nesillerin sağlıklı bir şekilde varlığını devam ettirme işlevi bilinmektedir. Bu çalışma doğumla ilgili tabuların neler olduğu ve bu tabuların hangi işlevleri üstlendiği sorusu çerçevesinde hazırlanmıştır. Bu perspektifle çalışmada, ilk olarak tabu ile ilgili, daha sonra da doğum tabusu ile ilgili bilgi verilmiştir. Çalışmanın bir sonraki bölümünde tabular; doğum öncesi tabular, doğum esnasıyla ilgili tabular ve doğum sonrası tabular isimleri altında incelenmiştir. Bu temel başlıklar da kendi içerisinde çeşitli alt başlıklara ayrılmıştır. Doğum öncesi tabular; çocuksuzluk tabusu, erkek çocuk olmaması tabusu, yemekle ve aşermeyle ilgili tabular, dokunma ile ilgili tabular, bakmayla ilgili tabular başlıkları altında incelenmiştir. Doğum esnasına ilişkin tabular başlığı altında düğüm tabularına yer verilmiştir. Doğum sonrası tabuları ise lohusa tabusu, isimle ilgili tabular, tırnak, saç, göbek bağı ve plasenta ile ilgili tabular ve nazar tabusu başlıkları altında incelenmiştir. Bu sınıflandırmalar kapsamında, belirlenen tabu örneklerinden hareketle doğumla ilgili tabular işlevsel açıdan incelenmiştir. Çalışmada bu işlevler altı başlık halinde sınırlandırılarak ele alınmıştır. Çalışmanın konusunun daha iyi anlatılabilmesi için Çankırı’dan da doğumla ilgili tabular derlenmiş ve bunlardan da çalışmada kısaca bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Doğum, Geçiş Dönemleri, İşlev, Lohusa, Tabu

PDF

___

ANOHİN, Andrey Viktoroviç. (2017). Teleütlerin Tasavvuruna Göre Ruh ve Özellikleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.44.
ARAZ, Rıfat. (1995). Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
ARIK, Durmuş. (2010). Türk Halk İnanışlarında Örtmece ve Gerçeği Gizleme ile İlgili Uygulamalar: Doğum ve Ölüm Örneği. Dini Araştırmalar, Cilt: 13, Sayı: 36, ss. 1-20.
ARIK, Durmuş ve EROĞLU, A. Hikmet. (2019). Halk İnanışları. Ankara: Grafiker Yayınları.
DURKHEIM, Emile. (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. (Çev.: Fuat Aydın), İstanbul: Ataç Yayınları.
EMIROĞLU, Kudret ve AYDIN, Suavi. (2009). Antropoloji Sözlüğü. İstanbul: Bilim ve Sanat Yayınları.
ERGIN, Muharrem. (2001). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
FRAZER, George Frazer. (2019). Ruhun Tehlikeleri ve Tabu. (Çev.: İsmail Hakkı Yılmaz), İstanbul: Pinhan Yayınları.
FREUD, S. (2002). Totem ve Tabu. (Çev.: K. Sahir Sel), İstanbul: Sosyal Yayınları.
IRMAK, Yılmaz. (2016). Doğumdan Ölüme Bingöl Geçiş Dönemleri İnanç ve Uygulamaları. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 6, Cilt: 6, Sayı: 11.
KALAFAT, Yaşar. (2022). Kişioğlu’nun Er Kişi Kadın Kişi Yapılanmasında Alpliğin Mistik Boyutu Aranabilir Mi?. Türk Dünyasında Alp Kadın Uluslararası Sempozyumu, Gazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi e-Bildiri Kitabı.
MALİNOWSKİ, Bronislaw. (1992). Bilimsel Bir Kültür Teorisi. (Çev.: Saadet Özkal), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
MORRİS, Brian. (2004). Din Üzerine Antropolojik İncelemeler: (Çev.: Tayfun Atay), Ankara: İmge Kitabevi.
ÖRNEK, Sedat Veyis. (2016). Türk Halkbilimi. Ankara: Bilgesu.
ÖRNEK, Sedat Veyis. (1979). Geleneksel Kültürümüzde Çocuk. Birinci Baskı, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
POLAT, Kemal. (2017). Kutsal Nesnelerle İlgili Halk İnanışları. Halk İnanışları. (Ed.: Durmuş Arık, Ahmet Hikmet Eroğlu), Ankara: Grafiker Yayınları.
REED, Evelyn. (1994). Kadının Evrimi I. (Çev.: Şemsa Yeğin), 2. Basım, İstanbul: Payel Yayınları.
ROUX, Jean Paul. (2011). Türklerin ve Moğollorın Eski Dini. (Çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yayınları.
TURNER, Victor. (2018). Ritüeller, Yapı ve Anti-Yapı. (Çev.: N. Küçük), İstanbul: İthaki Yayınları.
VARGÜN, Berivan. (2018). Doğum ve Doğum Sonrasında Anne ve Bebeğin Korunmasına İlişkin Geleneksel Uygulamalar. International Journal of Human Sciences, Volume: 15, Issue: 2.
YÜKSEL, Dilek. (2007). Gaziantep ve Çevresinde Doğumla İlgili İnanış ve Uygulamalar. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.